قرار شب نهم ماه مبارک رمضان

شاید بسیار شنیده باشید که می گویند: تو نیکی کن و در دجله انداز که ایزد در بیابانت دهد باز، یا این که: ارحم ترحم، مهربانی کن تا مهربانی بینی و بگذر تا از تو بگذرند.

این اصطلاحات و ضرب المثل ها و مفاهیم کوتاه و گویا و از نظر محتوا بلند، ریشه در مفاهیم وحیانی قرآن دارد و بزرگان و شاعران بزرگ اسلامی برای انتقال آموزه های قرآنی با بهره مندی از آیات کوشیده اند تا مجموعه ای از مفاهیم اخلاقی را با ساده سازی و همه فهم پذیری در جامعه گسترش دهند. این گونه است که مفاهیم بلند اخلاقی و هنجاری قرآنی به اشکال مختلف زمزمه مردم است.

یکی از مفاهیم بلند در فرهنگ اسلامی و قرآنی، مفهوم عفو و گذشت است. این مفهوم چنان که گفته شد به اشکال مختلف در ادبیات و فرهنگ ایرانی نفوذ کرده و به عنوان گذشت از گناه دیگری، یکی از فضیلتها و منشهای نیک در رفتار و اخلاق انسانی است. این خصوصیتی الهی است و کسانی که رنگ خدایی به خود گرفته اند و صبغه الله در جان ایشان نشسته است، انسان های با گذشتی هستند که از خطا و گناه و اشتباه دیگری چشم پوشی می کنند و می گذرند و به خود اجازه نمی دهند که از دیگری در هر پست و مقامی که هستند انتقام بگیرند. به سخن دیگر، با آن که از نظر حقوقی و عقلی و عقلایی و حتی شرعی، عدالت، اقتضا می کند که شخص را به سبب خطا و اشتباه و جرم و گناهش مواخذه و تنبیه کنند و از وی بر اساس مقابله به مثل «اعتدوابمثل ما اعتدی علیکم» مجازات برابر نمایند و عدالت را در حق وی به اجرا درمی آورند، با این همه به حکم احسان و نیکی از وی درمی گذرند و با گذشت از کرده وی، او را به کرامت ها و شرافت های انسانی هدایت می کنند.

جایگاه عفو در میان فضیلت ها و ارزش های انسانی

گذشت کردن، یکی از فضیلت ها و ارزش های اخلاق انسانی است که از سوی همگان به حکم سیره عقلایی مورد توجه و عنایت قرار گرفته است، هر چند که حکم عقل و حقوق و عدالت اقتضا می کند که شخص مجازات گردد و حق کسی که به او به هر شیوه ای ظلم شده، بازستانده شود.
خداوند در آیات قرآنی، عفو و گذشت به ویژه در حال قدرت بر انتقام و مجازات را می ستاید و بر کسانی که درحال قدرت و توان از حق خویش می گذرند و با بزرگواری، چشم بر مجازات می بندند، آفرین می فرستد و آن را به عنوان امری معروف و هنجاری پسندیده و نیکو مورد تشویق قرار می دهد و افرادی را که بدان عمل می کنند مظهر مقام رحمانیت خویش می شمارد. (بقره آیه 178)
قرآن در آیه 237 سوره بقره و نیز 126 سوره نحل با آن که مجازات برابر را به عنوان اصل مقابله به مثل تأیید می کند ولی با بیان این که عفو و گذشت یکی از بهترین و کوتاه ترین راه های دست یابی انسان به تقوا است می کوشد تا بیان دارد که فضیلت انسانی نه در انتقام و مجازات بلکه در عفو و گذشت از دیگری است و شرافت و کرامت انسانی نه تنها این گونه حفظ می شود بلکه با این روش، شخص می تواند کنترل و مهارخویش را به دست گیرد و احسان و نیکوکاری را بر حس انتقام مقدم دارد. در چنین صورتی شخص هم از مقام اهل تقوا سود می برد و هم می تواند در جرگه صابران قرار گیرد که در شداید و سختی ها مهار نفس خویش را به دست می گیرند تا عواطف وی تحت تأثیر شیطان، او را به مجازات و بلکه مجازات تشدیدی به ویژه در هنگام قدرت سوق ندهد.
انسان در عفو و گذشت است که می تواند ارزش و جایگاه واقعی خویش را به دست آورد. این مسئله به ویژه در شداید و سختی ها مانند مجازات قاتلین و در امور مالی در هنگام تنگدستی فقیران و بینوایان، خود را نشان دهد.
شخصی که در اوج غضب و انتقام، از جرم قاتل می گذرد و یا از مال خویش چشم فرو می بندد تا تنگدستی را نیازارد و با مطالبه پول و مال خویش، او را خوار و ذلیل نکند در حقیقت نه تنها کرامت و بزرگواری خویش را خریده بلکه شرافت و کرامت انسانی را برای همگان حفظ کرده است.

اجر و پاداش عفو

اگر همین مقام تقوا و صابران و محسنان را از آثار و پاداش های عفو و گذشت بدانیم و دیگر هیچ پاداش و مقامی برای آن فرض نکنیم می توان گفت که پاداش های بسیار ارجمند و ارزشمندی نصیب کسانی شده که اهل عفو و گذشت می باشند.
با این همه قرآن برای اهل عفو و گذشت، افزون بر پاداش های پیش گفته آثار و پاداش های دیگری نیز برشمرده است که می توان به زمینه سازی برای جلب غفران و آمرزش الهی برای خود از راه عفو و گذشت در حق دیگری اشاره کرد که در آیات 22 سوره نور و 14 سوره تغابن بدان اشاره شده است.

وَلَا یأْتَلِ أُولُو الْفَضْلِ مِنْكُمْ وَالسَّعَةِ أَنْ یؤْتُوا أُولِی الْقُرْبَى وَالْمَسَاكِینَ وَالْمُهَاجِرِینَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَلْیعْفُوا وَلْیصْفَحُوا أَلَا تُحِبُّونَ أَنْ یغْفِرَ اللَّهُ لَكُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ (نور/22)

آنها که از میان شما دارای برتری (مالی) و وسعت زندگی هستند نباید سوگند یاد کنند که از انفاق نسبت به نزدیکان و مستمندان و مهاجران در راه خدا دریغ نمایند؛ آنها باید عفو کنند و چشم بپوشند؛ آیا دوست نمی‌دارید خداوند شما را ببخشد؟! و خداوند آمرزنده و مهربان است!

یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنَّ مِنْ أَزْوَاجِكُمْ وَأَوْلَادِكُمْ عَدُوًّا لَكُمْ فَاحْذَرُوهُمْ وَإِنْ تَعْفُوا وَتَصْفَحُوا وَتَغْفِرُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ(تغابن/14)

ای کسانی که ایمان آورده‌اید! بعضی از همسران و فرزندانتان دشمنان شما هستند، از آنها برحذر باشید؛ و اگر عفو کنید و چشم بپوشید و ببخشید، (خدا شما را می‌بخشد)؛ چرا که خداوند بخشنده و مهربان است!

پاداش بهشت جاویدان و بهره مندی ازمواهب همیشگی آن از دیگر پاداش هایی است که خداوند برای اهل عفو درنظر گرفته است. این مطلب را خداوند به عنوان پاداش اهل عفو و گذشت در آیات 134 تا 136 سوره آل عمران و نیز آیات 63 تا 76 (به قرآن مراجعه کنید) سوره فرقان تشریح کرده  است.

الَّذِینَ ینْفِقُونَ فِی السَّرَّاءِ وَالضَّرَّاءِ وَالْكَاظِمِینَ الْغَیظَ وَالْعَافِینَ عَنِ النَّاسِ وَاللَّهُ یحِبُّ الْمُحْسِنِینَ(فرقان/134)

همانها که در توانگری و تنگدستی، انفاق می‌کنند؛ و خشم خود را فرو می‌برند؛ و از خطای مردم درمی‌گذرند؛ و خدا نیکوکاران را دوست دارد.

وَالَّذِینَ إِذَا فَعَلُوا فَاحِشَةً أَوْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ ذَكَرُوا اللَّهَ فَاسْتَغْفَرُوا لِذُنُوبِهِمْ وَمَنْ یغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا اللَّهُ وَلَمْ یصِرُّوا عَلَى مَا فَعَلُوا وَهُمْ یعْلَمُونَ(فرقان/135)

و آنها که وقتی مرتکب عمل زشتی شوند، یا به خود ستم کنند، به یاد خدا می‌افتند؛ و برای گناهان خود، طلب آمرزش می‌کنند -و کیست جز خدا که گناهان را ببخشد؟- و بر گناه، اصرار نمی‌ورزند، با اینکه می‌دانند.

أُولَئِكَ جَزَاؤُهُمْ مَغْفِرَةٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَجَنَّاتٌ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا وَنِعْمَ أَجْرُ الْعَامِلِینَ(فرقان/136)

آنها پاداششان آمرزش پروردگار، و بهشتهایی است که از زیر درختانش، نهرها جاری است؛ جاودانه در آن میمانند؛ چه نیکو است پاداش اهل عمل!

خداوند در آیه 40 سوره شورا عفو و اغماض از خطای دیگران و اصلاح بدی آنان را نیکی دانسته و گذشت را موجب پاداش ویژه خداوند برمی شمارد و در آیات 52 تا 54 سوره قصص با ذکر داستان مومنان اهل کتاب که دریافت کننده دو اجر و پاداش برای تحمل در برابر کفار و عفو و گذشت از آزار آنان می باشند  این مطلب را توضیح می دهد که چگونه می توان پاداش های مضاعفی را از راه عفو به دست آورد.

وَجَزَاءُ سَیئَةٍ سَیئَةٌ مِثْلُهَا فَمَنْ عَفَا وَأَصْلَحَ فَأَجْرُهُ عَلَى اللَّهِ إِنَّهُ لَا یحِبُّ الظَّالِمِینَ(شوری/40)

کیفر بدی، مجازاتی است همانند آن؛ و هر کس عفو و اصلاح کند، پاداش او با خداست؛ خداوند ظالمان را دوست ندارد!

به نظر می رسد که بهترین پاداش و اثری که می توان برای گذشت و عفو بیان  کرد آن است که شرایط برای عفو و گذشت خداوند از خطاهای انسانی را فراهم می آورد تا این گونه در مسیر ارحم ترحم (رحم کن تا رحم شوی) قرار گیریم.

علل و عوامل عفو و گذشت در انسان

اما چه علل و عواملی در درون و بیرون آدمی موجب می شود تا شخص، اهل این فضیلت و منش والای اخلاقی باشد؟
در پاسخ به این پرسش، قرآن اموری را به عنوان زمینه ساز و عوامل عفو مطرح می سازد.
آیه 22 سوره نور بیان می دارد که علاقه انسان به غفران الهی و جلب عنایت وی، زمینه ای برای عفو و گذشت خطاهای دیگران است. به سخن دیگر هنگامی که انسان در می یابد که خود به شکل و یا اشکال گوناگونی خطاکار بوده و هست و اشتباهات و گناهان بسیاری را مرتکب شده که نیازمند عفو و گذشت از سوی خداوند است، می کوشد تا به گونه ای رفتار کند تا دست کم خداوند نسبت به او سخت گیری نکند. از این رو می کوشد تا در حق دیگری راه چشم پوشی از خطا  و عفو را در پیش گیرد تا خود تحت اسم غفور و رحیم خدا قرار گیرد.
خداوند بیان می کند که اگر انسان از جرم ها و گناهان و خطاهای کوچک دیگری چشم پوشی کند خداوند نیز ازگناهان و خطاهای بزرگ او چشم پوشی می کند و از مقام عفو و غفران با او برخورد می نماید. (توبه آیه 66)

لَا تَعْتَذِرُوا قَدْ كَفَرْتُمْ بَعْدَ إِیمَانِكُمْ إِنْ نَعْفُ عَنْ طَائِفَةٍ مِنْكُمْ نُعَذِّبْ طَائِفَةً بِأَنَّهُمْ كَانُوا مُجْرِمِینَ(توبه/66)

(بگو:) عذر خواهی نکنید (که بیهوده است؛ چرا که) شما پس از ایمان آوردن، کافر شدید! اگر گروهی از شما را (بخاطر توبه) مورد عفو قرار دهیم، گروه دیگری را عذاب خواهیم کرد؛ زیرا مجرم بودند!

سلام علیکم

بنده وقتی آیین نامه ی سی شب سی نور را مطالعه کردم، نوشته بود که:   «15  شب اول ماه مبارک رمضان: هر شب آیه ای در قالب یک تاپیک در این تالار ارسال می شود که دوستان همیشه همراه راسخونی،  ترجمه، تفسیر، نکات آموزنده، درسهای زندگی، بخش های دلنشین و در یک کلام دلنوشته های خود پیرامون آن آیه را ذکر خواهند کرد تا در این 15 شب پربرکت با 15 آیه نورانی انس بگیریم و کسب فیض نمائیم.»

اما الان قسمتی از یک آیه در این جا قرارداداه شده است و از کل آیه شاید یک پنجم آن ذکر شده است.این سبب شده است که دوستان از موضوع اصلی آیه خارج شوند.این مورد اول

اما مورد دوم اینکه : توقع می رفت که دوستانی  به قرآن رجوع کردند به موضوع اصلی آیه اشاره می کردند. فکر می کنم قرار است از این آیاتی که مطرح می شوند نور بگیریم و حقیقت آن ها را درک کنیم. از این آیه ی زیبا با توجه به تفاسیر می تواند نگاه ما را به طلاق تغییر دهد و نگاه ما را به ما دادن و گرفتن مهریه تغییر دهد.

مورد سوم هم اینکه : کاش برخی از دوستان به تفسیر این آیه ی طولانی رجوع می کردند و شاید کرده باشند و کاش اگر رجوع کرده بودند اندکی اشاره می کردند.

انتقادم صرفا به خاطر دور نشدن از مسیر اصلی است.  

کل آیه این است:

وَ إِن طَلَّقْتُمُوهُنَّ مِن قَبْلِ أَن تَمَسُّوهُنَّ وَ قَدْ فَرَضْتُمْ لَهُنَّ فَرِيضَةً فَنِصْفُ مَا فَرَضْتُمْ إِلَّا أَن يَعْفُونَ أَوْ يَعْفُوَاْ الَّذِى بِيَدِهِ عُقْدَةُ النِّكاَحِ  وَ أَن تَعْفُواْ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَى‏  وَ لَا تَنسَوُاْ الْفَضْلَ بَيْنَكُمْ  إِنَّ اللَّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِير

ترجمه ی آیه (ترجمه رضایی)

و اگر آن (زن) ان را، پيش از آنكه با آنان تماس بگيريد، و در حالى كه مَهرى براى آنها تعيين كرده‏ايد، طلاقشان دهيد، پس نصف آنچه را تعيين كرده‏ايد (به آنان بدهيد) مگر اينكه [آنان‏] ببخشند يا كسى كه پيوند ازدواج به دست اوست، ببخشد. و گذشت كردن (شما) به پارسايى (و خودنگهدارى) نزديك‏تر است. و بخشش را در ميان خودتان فراموش نكنيد، كه خدا به آنچه انجام می دهيد بيناست.

تفسیر مختصری از آیه

اين حكم قانونى مساله است، كه به زن حق مى‏دهد نصف تمام مهريه را بدون كم و كاست بگيرد هر چند آميزشى حاصل نشده باشد.
ولى بعدا به سراغ جنبه‏ هاى اخلاقى و عاطفى مى‏رود و مى‏فرمايد:" مگر اينكه آنها حق خود را ببخشند" (و يا اگر صغير و سفيه هستند، ولى آنان يعنى) آن كس كه گره ازدواج به دست او است آن را ببخشد" (إِلَّا أَنْ يَعْفُونَ أَوْ يَعْفُوَا الَّذِي بِيَدِهِ عُقْدَةُ النِّكاحِ).
روشن است كه ولى در صورتى مى‏تواند از حق صغير صرف نظر كند كه مصلحت صغير ايجاب نمايد.
بنا بر اين حكم پرداخت نصف مهر، صرف نظر از مساله عفو و بخشش است.(تفسیر نمونه، ج2، ص202)

تفسیر کامل آیه

نکته: نکات مربوط به قسمتی که موضوع تاپیک قرار داده شده است، ویا بسیار مهم است را قرمز رنگ کرده ام.یا زیرآن ها خط کشیده ام. 

 منظور از" الَّذِي بِيَدِهِ عُقْدَةُ النِّكاحِ" (كسى كه گره ازدواج به دست او است) ولى صغير يا سفيه است، زيرا او است كه حق دارد اجازه ازدواج بدهد، ولى بعضى از مفسران چنين پنداشته‏اند كه منظور شوهر است، يعنى هر گاه شوهر تمام مهر را قبلا پرداخته باشد (آن چنان كه در ميان بسيارى از اعراب معمول بوده) حق دارد نصف آن را باز پس گيرد مگر اينكه ببخشد و صرف نظر كند.
اما دقت در آيه نشان مى‏دهد كه صحيح همان تفسير اول است، زيرا روى سخن در آيه با شوهران است، به همين دليل آنها را مخاطب قرار داده و مى‏گويد:
" و ان طلقتموهن" (اگر آنها را طلاق داديد) در حالى كه جمله" أَوْ يَعْفُوَا الَّذِي بِيَدِهِ عُقْدَةُ النِّكاحِ" به صورت فعل غائب ذكر شده و مناسب نيست كه منظور از آن، شوهران باشند.
آرى در جمله بعد مى‏گويد:" عفو و گذشت شما (و پرداختن تمام مهر) به پرهيزكارى نزديك‏تر است و نيكوكارى و فضل را در ميان خود فراموش نكنيد كه(تفسير نمونه، ج‏2، ص:203)
 خداوند به آنچه انجام مى‏دهيد بينا است" (وَ أَنْ تَعْفُوا أَقْرَبُ لِلتَّقْوى‏ وَ لا تَنْسَوُا الْفَضْلَ بَيْنَكُمْ إِنَّ اللَّهَ بِما تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ).
به طور مسلم مخاطب در اين جمله شوهرانند و در نتيجه در جمله قبل سخن از گذشت اولياء و در اين جمله سخن از گذشت شوهران است.
و جمله" وَ لا تَنْسَوُا الْفَضْلَ بَيْنَكُمْ" خطابى است به عموم مسلمانان كه روح گذشت و بزرگوارى را در تمام اين موارد فراموش نكنند.
رواياتى كه از پيشوايان معصوم ع به ما رسيده است نيز آيه را به همين صورت تفسير مى‏كند، و مفسران شيعه با توجه به مضمون آيه و روايات اهل بيت ع نيز همين نظر را انتخاب كرده‏اند و گفته‏اند منظور از اين عبارت اولياء زوجه هستند، البته مواردى پيش مى‏آيد كه سر سختى كردن در گرفتن نصف مهر، آن هم قبل از عروسى ممكن است احساسات شوهر و اقوامش را جريحه دار كند و در صدد انتقام‏جويى بر آيند و ممكن است حيثيت و آبروى زن را در معرض خطر قرار دهد اين جا است كه گاه، پدر براى حفظ مصلحت دختر خود، لازم مى‏بيند كه از حق او گذشت نمايد.
جمله" وَ أَنْ تَعْفُوا أَقْرَبُ لِلتَّقْوى‏" (عفو و گذشت شما به پرهيزكارى نزديك‏تر است)، وظيفه مردان را در برابر زنان مطلقه خود بيان مى‏كند، كه اگر تمام مهر را پرداخته‏اند چيزى پس نگيرند و اگر نپرداخته‏اند همه آن را بپردازند و از نيمى كه حق آنها است صرف نظر كنند، زيرا مسلم است دختر يا زنى كه بعد از عقد يا پيش از عروسى از شوهر خود جدا مى‏شود ضربه سختى مى‏خورد و از نظر اجتماعى و روانى مواجه با مشكلاتى است و بى شك گذشت شوهر و پرداخت تمام مهر، تا حدى مرهم بر اين جراحات مى‏گذارد.
لحن مجموعه آيه، بر اصل اساسى" معروف" و" احسان"، در اين مسائل تاكيد مى‏كند، كه حتى طلاق و جدايى آميخته با نزاع و كشمكش و تحريك روح(تفسير نمونه، ج‏2، ص 204)
 انتقام‏جويى نباشد، بلكه بر اساس بزرگوارى و احسان و عفو و گذشت، قرار گيرد، زيرا اگر مرد و زنى نتوانند، با هم زندگى كنند و به دلائلى از هم جدا شوند دليلى ندارد كه ميان آنها عداوت و دشمنى حاكم گردد.پایان تفسیرنمونه

برداشت های شخصی :

زیبایی آیه در این جاست که به ضربه ی عاطفی دختران اشاره کرده است و مردان را امر(البته به نظر می آید امر ارشادی است )  می کند که رعایت حال دختران را داشته باشند.در حالی که در جامعه ی امروز نصف مهریه ی دختر رو (همان که در ابتدای آیه اشاره کرده است)هم نصف می کنند و نصف دیگررا قسط بندی می کنند.چگونه می خواهند در روز قیامت با خدا مواجه شوند؟!و چه جوابی خواهند داد و حق است که ملائکه به چنین شخصی بگوید: چرا اینگونه آمده ای، مگر پیامبر برای تو نیامده بود(این مفهمومی از یکی از آیات قرآن کریم است)  این آیات مغفول مانده است و بعد می گویند اسلام برای زن حقوقی قائل نیست.گویی زن با این آیه در آغوش پر از مهر و لطف و مهربانی خدا قرار می گیرد. خیال زن راحت است هرکه او را درک نکند خدا او را خیلی خوب درک می کند و این یعنی زندگی. 

ایه امشب رو میتونیم به 

این ایه 

الَّذِينَ يُنفِقُونَ فِي السَّرَّاء وَالضَّرَّاء وَالْكَاظِمِينَ الْغَيْظَ وَالْعَافِينَ عَنِ النَّاسِ وَاللّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ

ربط بدیم به نظر من  هردو یک چیز رو از ما خواستن به دوشکل متفاوت 

امیر المومنین (ع):

اَلعَفوُ تاجُ المَكارِمِ

گذشت، اُوج بزرگواريهاست.

امیر المومنین (ع) :

شَرُّ النّاسِ مَن لا يَعفو عَنِ الزَّلَّةِ و َلا يَستُر ُالعَورَةَ

بدترين مردم كسى است كه خطاى ديگران را نبخشد و عيب را نپوشاند.