قرار شب ششم ماه مبارک رمضان

در این آیه، هم توحید،«اله واحد»، هم نبوّت «یوحی الی»، هم معاد «لقاء ربّه»، هم امید به رحمت الهی «یرجوا»، هم تلاش در رسیدن به آن «فلیعمل» و هم شیوه کار «لایشرک…» آمده است. از این جهت پیامبر(ص) فرمود: اگر تنها آیه آخر سوره کهف بر امّت من نازل می شد، برای آنان کافی بود.

در روایات بسیاری از شیعه و سنی در ذیل این آیه، از اهمیت اخلاص و خطر ریا و شرک خفی، سخن به میان آمده است.

امام رضا(ع) مأمون را در حال وضو گرفتن دید که غلامش روی دستش آب می ریخت. امام با تلاوت جمله «و لایشرک بعبادة ربّه احداً» به او فهماند که در وضو و کارهای عبادی، کمک گرفتن شرک و موجب بطلان عمل است.2

در حدیث آمده است: هر کس هنگام خوابیدن این آیه را بخواند، هر ساعتی را که بخواهد بیدار می شود.3

2. تفسیر مجمع البیان، البته در کتاب اصول کافی (ج3، ص69) مسأله کمک در وضو درباره خود حضرت رضا(ع) مطرح شده که امام اجازه نداد کسی آب روی دست مبارکشان بریزد.

3. تفسیر نورالثقلین، ذیل آیه.

پیام ها:

1ـ نباید خود را بیش از آنچه هستیم، معرفی کنیم. پیامبران خود را بشر می دانستند. «أنا بشر مثلکم»

2ـ شرط نبوّت، انسان بودن است تا پیامبر در عمل نیز الگوی دیگر انسان ها باشد. «أنا بشر مثلکم»

3ـ رهبران الهی باید جلو غلوّ و مبالغه ها را بگیرند. «أنا بشر مثلکم»

4ـ برای کار خدایی کردن، امید به پاداش الهی کافی است و یقین به وجود قیامت ضرورت ندارد. «فمن کان یرجوالله فلیعمل»

4ـ امید در انسان باید به صورت یک حالت دائمی و پیوسته باشد، نه لحظه ای. «لمن کان یرجوا»

5ـ امید بدون عمل، چندان کارساز نیست. «یرجوا فلیعمل»

6ـ مرگ برای همه حتمی است، مهم آن است که انسان آرزوی ملاقات با خدا را داشته باشد. «یرجوا لقاء ربّه»

7ـ ارزش کارها در سه جهت است: اصل کار، انجام دهنده کار و نیت و هدف. در این آیه هر سه مطرح شده است. «عملاً صالحاً و لایشرک بعبادة ربّه»

8ـ شرک، به هر نحوی باشد ممنوع است. «لایشرک بعبادةربّه احداً»

9ـ این آیه، هم توحید در الوهیت را بیان می کند، «الهکم اله واحد» هم توحید در ربوبیت را «لقاء ربّه» و هم توحید در عبادت را. «لایشرک بعبادة ربّه احداً»

شریک در عبادت

وقت نماز رسیده بود. مأمون دستور داد برایش آب بیاورند تا وضو بسازد. غلامان تشت و تنگ را در کنار مسند شاهانه مأمون حاضر کردند. امام رضا(ع) و افرادی که آنجا حضور داشتند، با کمال تعجب مشاهده کردند که مأمون در وضو گرفتن، از غلامان کمک می گیرد. آنها می دانستند که مأمون، خلیفه عباسی فرد نادان و یا ناتوانی نیست، بلکه از سر خودخواهی و بی مبالاتی نسبت به احکام دین به این کار اقدام کرده است. امام رضا(ع) که از غرور و خودپسندی مأمون آگاه بود، فرصت را غنیمت شمرد و به روش وضو گرفتن او ایراد گرفت. مأمون که سعی می کرد خود را خونسرد نشان دهد، به حضرت فرمود: آیا دلیلی بر اعتراض خود داری. حضرت فرمود: بلی. آن گاه این آیه را تلاوت کرد: «فمن کان یرجو لقاء ربه فلیعمل عملاً صالحاً ولایشرک بعبادة ربه احداً؛ پس هر که به دیدار پروردگار خویش امید دارد، باید کار نیک و شایسته کند و هیچ کس را در پرستش پروردگار شریک نسازد» (سوره کهف، آیه 110).

مأمون دانست که با کمک گرفتن از دیگران، در عبادت خداوند شریک گرفته است. سپس دستور داد غلامان کنار روند و خود از نو وضو ساخت و با این عمل خود، فرمایش حضرت را تأیید کرد.

بحار الانوار، ج67 ص222.

قل انما بشر مثلکم 

پیامبر همانند ما بودن چرا ما مثل پیامبر نیستیم ؟ 

ابن‌عباس گفت: عادت جندب‌ بن ‌زهر چنین بود که وقتی نماز می خواند یا روزه می گرفت یا تصدق می داد و مردم تعریفش می کردند خیلی خوشحال می شد و به همین جهت این کارها را بیشتر می کرد تا مردم بیشتر تعریفش ‌کنند. خداوند تعالی در مذمتش این آیه را فرستاد: «فَمَنْ کانَ یَرْجُوا لِقاءَ رَبِّهِ فَلْیَعْمَلْ عَمَلًا صالِحاً وَ لا یُشْرِکْ بِعِبادَةِ رَبِّهِ أَحَداً».

علامه طباطبایی: نظیر این روایت، روایات دیگری بدون ذکر اسم شخص معینی وارد‌شده است و جا دارد که همه آن ها حمل بر انطباق آیه بر مورد شود نه اینکه نزول آیه را درخصوص مورد بدانیم، زیرا بعید به‌نظر می رسد که خاتمه یک سوره از سوره‏های قرآنی به خاطر سبب خاصی نازل‌شده باشد.

بیدارشدن به موقع

1- پیامبر صلی الله علیه و آله مأمور پیشگیری از خرافه پردازی کوتاه فکران درباره خویش بود ، از این رو خود را بشری معرفی می کند تا جلوی غلو و مبالغه ها را بگیرد (إِنَّما أنا بَشَرٌ مِثلُکُم)
2- شرک به هر نحوی ممنوع و مطرود است (لا یُشرِک بِعِبادَهِ ربِّهِ أَحَدَا)
3- عالمان دین باید مراقب آسیب های جامعه دینی بوده و با غلو و افکار افراطی مقابله نمایند (قُل إِنَّما أنا بَشَرٌ مِثلُکُم یُوحَی إِلَیَّ)