گوشه به گوشه ایران را که سر بزنید می بینید مناسبت های تقویمی با فرهنگ عامه پیوند خورده اند. ماه رمضان یکی از همین مناسبت ها است که پشت بند آن، آداب و رسوم خاصی به وجود آمده است.

این روزها به کاشمر که بروید، نام آش قل هو الله را زیاد خواهید شنید. آشی که ارتباط مستقیمی با مراسم قرآن خوانی در ماه مبارک رمضان دارد و سال هاست به بهانه ماه رمضان پخته می شود.

زنان و دختران قرآن خوان در کاشمر، مسجد یا منزلی را در نظر می‌گیرند و با تعیین وقت جلسات قرآنی که معروف به قرآن دوره است برگزار می‌کنند. در این میان خانمی که از دیگران بزرگتر است و قرآن را صحیح قرائت می‌کند سرپرست دیگر قرآن خوان ها می‌شود.

این زنان روزانه یک جزء از قرآن را می خوانند. به همین ترتیب کار ادامه پیدا می کند تا روز آخر که جزء سی ام قرآن خوانده می شود. این جزء اختصاصا به صورت سوره سوره توسط هر نفر خوانده می شود. حتی افراد بیسواد هم حق دارند بخوانند و طبعا فردی که در کنار آنهاست برایشان می خواند. همه در انتظار آن هستند تا سوره قل هو الله به نام آنها درآید. آن ها این شانش را بسیار خوش یمن می دانند و کسی که قل هو الله به نام او درآید در واقع شانس و اقبال او بلند خواهد بود.

بنابراین پختن آش قل هو الله وظیفه کسی است که سوره اخلاص را برای ختم قرآن در ماه مبارک رمضان تلاوت می‌کند. این فرد باید پس از چند روز از تمام شدن ماه رمضان به سایر قرآن خوانان آش و شیرینی بدهد که این آش به آش قل هو الله معروف است. این آش البته در قم هم پخته می شود و آداب و رسوم آن همین است.

تنور داغ نان جو

کاشمری ها البته ماه رمضان شان را با آداب و رسوم دیگری هم همراه کرده اند. بسیاری از خانواده‌های روستایی و برخی خانواده‌های شهری قبل از ماه رمضان گندم به آسیا می‌برند و سپس در دو مرحله به پخت نان محلی می‌پردازند، در مرحله اول که قبل از ماه رمضان است، به اندازه مصرف ده تا پانزده روز نان می‌پزند تا در طول ماه مبارک کمتر مجبور شوند به سر تنور گرم بروند و مرحله دوم در روزهای پانزده یا شانزدهم ماه مبارک اقدام به پخت نان می‌کنند و باقی نان مورد نیاز خود تا پایان ماه را می پزند و در این مرحله که در آستانه ایام شهادت حضرت امیرالمۆمنین(ع) انجام می‌شود علاوه بر نان محلی، نان جو یا تفتان جو هم می‌پزند و در شب‌های قدر در بسیاری از خانه‌ها نان جو وجود دارد و با توجه به اینکه حضرت امام علی (ع) نان جو استفاده می کرده‌اند در شب شهادت ایشان مردم در سفره‌های افطار خود نان جو همراه با ماست می خورند.

شروع سال مالی

اگر کسی خواست حساب سال داشته باشد در اول ماه مبارک رمضان حساب سال خود را باز می کند تا زکات مال خویش را به مستمندان بدهد تا آنها هم بتوانند روزه بگیرند. برای بچه‌هایی که هنوز به سن قانونی برای روزه گرفتن نرسیده‌اند جوایزی تعیین می‌شود تا اگر روزه گرفتند، به عنوان مثال برای پسران دوچرخه و برای دختران طلا و پارچه بخرند.

بیدار باش با بلندگو!

اهالی کاشمر در اول ماه مبارک رمضان به وسیله بلندگو و یا رادیو و ساعت زنگدار بیدار شده و پس از خوردن سحری در نماز جماعت که در مساجد و بیشتر تکایا برگزار می‌شود شرکت می‌کنند.

در گذشته که بلندگو و برق نبود، موذن در بالای بلندترین بام ساختمانی و یا مساجد محل یک ساعت و نیم مانده به صبح، مناجات ابو حمزه ثمالی را که در بین مردم به "شوخوانی" معروف بود با صدای بلند می‌خواند. پس از 45 دقیقه برای مدت ده دقیقه این کار متوقف می‌شد و سپس "شوخوانی" دوم خوانده می‌شد و چون شوخوانی اول با آهنگ ابوعطا و شوخوانی دوم با آهنگ بیات ترک قرائت می‌شد مردم این آهنگ را به یاد داشته و می‌فهمیدند که چند دقیقه به اذان مانده است.

آن زمان عده‌ای با طبل و شیپور نیز بر بالای بام می‌رفتند و همچون شوخوانی و در دو بخش با همان آهنگ می‌نواختند تا دیگر اهالی خواب نمانند، حتی برای خواب نماندن یکدیگر، همه احساس مسئولیت می‌کردند به طوری که با زدن بر روی پیت یا با زدن در منزل و یا کوبیدن مشت بر دیوار همسایه تلاش می‌کردند که همسایه برای خوردن سحری خواب نماند و بی‌سحری روزه نگیرد. حدود ده دقیقه مانده به اذان صبح، مۆذن دعای سحر را می‌خواند و سپس اذان می‌گفت.

در گذشته هم کم و بیش نماز جماعت برپا بود و آنها که برای اقامه نماز جماعت به مسجد می‌آمدند تا نزدیک طلوع خورشید در مسجد می‌ماندند و از روحانی مسائل شرعی خود را سوال می‌کردند. در حال حاضر در اغلب مساجد نماز جماعت برپا و جلسات قرآنی دایر است. در اغلب، جلسات قرآن خوانی از گذشته مرسوم بوده که یک جزء قرآن هر روز تلاوت شود که دوره قرآن زنان، اغلب صبح و عصر و آقایان در شب برگزار می‌شده است.

روز پایان قرائت

در روز آخر ماه رمضان که جز سی‌ام قرآن قرائت می‌شد هر کس مطابق معمول هر روز بر جای خود می‌نشیند و با آوردن انواع آجیل و یک سکه، این جز تلاوت می‌شود تا اینکه به سوره اخلاص می‌رسد. کسی که این سوره را تلاوت می‌کند باید پس از چند روز از تمام شدن ماه رمضان به سایر قرآن خوانان آش بدهد که این آش به آش قل هو الله معروف است. پس از دور کردن کامل قرآن، آجیل و تنقلات بین قرآن خوانان به این بهانه که متبرک است و با عنوان مشکل گشا، توزیع می‌شود.