مبحث پنجاه وچهارم طرح صالحین "عقل چیست؟"

عقل نظری :
چنان که گفته اند « المراد من العقل النظری ادراک ما ینبغی أن یعلم أی ادراک الامور الّتی لها واقع » .
عقل نظری عبارت است از زیر بنای علوم طبیعی و ریاضی و فلسفه ی الهی . عقل نظری عهده دار استدلال و برهان منطقی می باشد . وظیفه او فقط قضاوت است درباره ی واقعیتها ، یعنی با آن عقل درباره ی موجودات و موضوعات خارجی باید تحقیق کرد ، مانند اینکه خفاش چه نوع حیوانی است و در میان موجودات زنده چه نقشی دارد و در پیشرفت علم و تکنولوژی و بهداشت و ...چه فایده ای می تواند داشته باشد ؟ و یا آیا فلان امر از امور حقیقیه است یا اعتباریه .
عقل عملی :
« والمراد من العقل العملی ادراک ما ینبغی أن یعمل ، أی حکمه بأنّ هذا الفعل ینبغی فعله أو لا ینبغی فعله » .
امّا مبنای عقل عملی مبنای علوم زندگی ، و زیربنای اصول اخلاقی است .
علم اخلاق از عقل عملی سرچشمه می گیرد ، لکن قضاوت و رسیدگی به امور و واقعیتها در آن گنجانده نشده ، و از عهده ی آن خارج است، زیرا عقل عملی آن است که مفهوم خوبی و بدی و حسن و قبح را روشن ساخته ، و انسان را به کار وامیدارد . در حقیقت قاضی باب اخلاق و قضایای اعتباری ، عقل عملی است .از این رو ، آنچه که در روایات و آثار دینی وارد شده که تقوا عقل را روشن می کند و دریچه ی حکمت را به روی انسان می گشاید ، همه مربوط به عقل عملی است ، یعنی در اثر تقوا ، انسان درد خود و دوای خود را بهتر تشخیص داده ، و راهی را که باید در زندگی پیش گیرد ، نیکوتر می شناسد .1

این کتاب گوسفند نباشید رو من از نمایشگاه کتاب برای یکی از فامیلهامون خریدم نمیدونستم مطالبش اینقدر جالبه حتما فراد میرم میگیرم ازش تا تابستون بخونمش اما نکته مهم  که الان تو ذهن منه خرد مند به‌هر کس نمی‌توان خطاب کرد و نیز هر کس خردمند نیست. فردی‌که بتواند در ارتباط با مسایل و امور زندگی قضاوت درست و مناسب و سنجیده ارایه کند، خرد مند هست. انسان خردمند از ویژگی دور اندیشی برخور دار است. آن‌ها با مسایل سطحی بر خورد نمی‌کنند و از دقت عمیق کار می‌گیرند.
     بسیاری‌از مردم در مورد فرایند شکل‌گیری داده ها یا تبدیل شدن داده ها به اطلاعات و به‌دانش اشاره کرده اند. تغیر در الگو و نمونه‌ی داده‌ها معلومات فرد تقویت می‌شود. اطلاعات از وضعیت و حالات متفاوت به‌دانش شخص تعمیم می‌بخشد. تداوم و پیشرفت این‌روند چیزی جدیدی را پدید می‌آورد که آنرا خرد می‌نامند.
    بواسطه علم یا دانش است که می‌آموزیم چه‌گونه در کار های‌بهتر و مورد علاقه‌ی خویش وارد عمل‌شویم. آیا منظور از این‌کار و قصد، ما را به‌طرف "خوب بودن" رهنمون خواهد شد و یا درد سر و رنجش بیشتر را بوجود خواهد آورد؟. 
     خرد منعکس کننده‌ای ارزش‌ها و معیارهای‌است که ما آن‌ها را در علم و دانش خویش به‌کار می‌بندیم که جوهر و ماهیت آن ژرف‌نگری است یعنی ژرف‌نگری در تفکیک خوبی و بدی، مدد رسانی  یا آسیب رسانی و کشف حقیقت  و یا خیال‌بافی های بی مورد.

از هركس در باره‏ى عقلش سؤال كنيم، غير ممكن است پاسخ منفى بشنويم. خيلى از انسان‏ها هستند كه هر كارى انجام مى‏دهند، آن‏را عاقلانه مى‏دانند و حاضر نيستند بپذيرند كه شايد در كار خود اشتباه كنند مگر اين‏كه بعد از گذشت زمان و عدم موفقيت در آن كار، بفهمند اشتباه فرموده‏اند. فهميدنِ اشتباه بعد از گذشت زمان، درمانى براى دردِ دير فهميدن نخواهد بود و فايده‏اى نخواهد داشت جز اين‏كه حدّاقل درك نمايد هميشه درست اقدام نمى‏كند. مابايد توجه داشته باشيم، خيلى از مسائل و جريان‏هايى در جهانِ‏هستى وجود دارند كه به تنهايى و با عقل خود نمى‏توانيم آن‏ها را درك كرده و بشناسيم؛ بايد براى معرفت و شناخت آن‏هااز طريق وحى وارد شويم. از همه مهم‏تر همين «عقل» و «عاقل بودن» است كه چون به بُعد روحانىِ انسان مربوط مى‏شود، بايد از احاديثِ بزرگان اسلام استفاده كنيم. نخست درباره‏ ى «عقل» سخنى در حدِّ نياز بياوريم تا نسبت به آن شناخت پيدا كرده سپس به بحث «عاقل» مى‏پردازيم تا بدانيم چقدر از عقل برخورداريم.

در بعضى از گفتار ائمّه عليهم‏السلام عقل، عنوان «پيامبر» را گرفته تا ارزش وجودى آن براى ما روشن شود و بدانيم كه عقل، انسان را به عرفان و شناخت مى‏رساند يعنى همانگونه كه پيامبران براى هدايت عامّه‏ى مردم آمدند، خداوند يك رسول و پيامبر باطنى نيز در طبيعت انسان قرار داده كه او را هدايت نمايد و پيامبران و خوبى‏ها را بشناسد. امام على عليه‏السلام مى‏فرمايد: العقلُ رَسولُ الحَقِّ⁽¹⁾: عقل پيامبر حقّ است. در حديث ديگرى از آن حضرت، عقل، لقبِ «امام» را گرفته يعنى نقش مهمّى در روشنگرىِ بشر دارد و پيشواىِ فكرِ انسان است: العُقولُ اَئِمَّةُ الاَفكار...⁽²⁾

لذا بزرگان كه گفته‏اند انسان در فطرت خود حق‏ياب و خداشناس است، از اين جهت به اين نكته اشاره كرده‏اند.

نكته‏ى ديگرى كه ارزش والاى عقل را به ما تفهيم مى‏كند، از لحاظ رتبه‏ى آفرينش اين گوهر بى‏مانند است؛ بطور مسلّم همين‏كه مى‏بينيم عقل اوّلين مخلوق خداوند متعال است نشان مى‏دهد، با ارزش‏ترين موجود عالم هستى است و مدال نخست برازنده‏ى آن است.

پيامبر اسلام صلى‏الله‏عليه‏و‏آله مى‏فرمايد: اوّل ما خَلَقَ اللّه‏ُ العَقل⁽³⁾.

اين روايت در كتب مختلف و از زبان ائمه عليهم‏السلام آمده‏است.

خداوند متعال به جلال و عزتش سوگند ياد كرده كه: ما خَلَقتُ خَلقا

تـنـهـا ويـژگـى آدمـى در مـيـان ديـگـر مـوجـودات زنـده ، عقل است .

عـقـل تـنـهـا نردبان تكامل و دورى از لغزش و انتخاب راه بهتر است و گزينش برتر كار عقل است .

ضمن عرض سلام و ادب خدمت همه عزیزان، مبحث این هفته هم به پایان رسید، امیدوارم که مطالب مفید و موثر واقع شده باشد.

ضمن عرض سلام و ادای احترام

در پایان این مبحث مفید و کاربردی از کلیه مشارکت کنندگان محترم، مدیرگرامی تالار و مبحث 54  جناب "09303495228" که در ایجاد و هدایت مباحث و ارائه یک جمع بندی کاربردی و مثمر ثمر، فعال و مسئولانه حضور داشتند، تقدیر و تشکر نموده، از درگاه خالق یکتا برای یکایک این عزیزان  آرزوی سرافرازی، موفقیت و سلامتی داریم.

امیدواریم مباحث مطرح شده توانسته باشد نقش خود را در راستای ارتقاء سطح آگاهی دوستان ایفا نموده باشد.

یا حق

با ما همراه باشید....