سده

سِده شهری است در بخش سده شهرستان اقلید استان فارس در جنوب ایران.

این شهر و نواحی اطراف آن یکی از مهم‌ترین شکارگاه‌های پادشاهان ایران باستان بوده و تپه‌هایی باستانی در پیرامون این شهر دیده می‌شود.تفرج گاه‌های اصلی آن چشمه قدمگاه، آبشار تنگ براق سده و دریاچه سد ملاصدرا است. مردم این شهر لرزبان هستند.
منطقه سده با جمعیتی معادل ۱۷۵۰۷ نفر ، ۷/۱۷ درصد از جمعیت کل شهرستان را در بر می گیرد که دارای ۴۰۲۶ خانوار می باشد.از جمعیت ۱۷۵۰۷ نفری منطقه ۸۶۶۲ نفر مرد و ۸۸۴۵ نفر زن هستند.اهالی منطقه به زبان فارسی صحبت می کنند، ولی لهجه لُری به دلیل مجاورت با استان یاسوج و زبان ترکی به دلیل کوچ عشایر قشقایی به منطقه و ساکن شدن تعدادی از آنها نیز رواج دارد، مردم منطقه از نژاد آریائی ایرانی می¬باشند(به جز مردمی که بنا به روایات مختلف از روسیه کوچ کرده در محل چرکس دزکرد ساکن شده اند. در محدوده منطقه سده روستاهای دهنو با جمعیت(۱۴۱نفر)،رحمت آباد(۶۴۸ نفر)،زین الدین(۹۱ نفر)، شهرک امام خمینی(۲۹۸نفر)، مهجان(۵۱۳نفر)، آسپاس(۲۰۶۹نفر)، پهلوانی(۴۵۶نفر)، اسلامیه(چرکس، شرفی، رئیسان)(۴۱۸۷نفر)، مورپهن(۲۶۶نفر)،پهنای بهی(۲۹۷ نفر)، جمال بیگ(۳۰۵ نفر)، خارستان سفلی(۲۵۷نفر)، خارستان علیا(۲۵۵ نفر)، سادات آباد(۲۷۰ نفر)،قطارآغاج(۱۴۷ نفر)،باصری آقاجان(۱۴۲ نفر)، باصری هادی(۲۴۸ نفر)، جوادیه بوگر(۲۷۶ نفر)، تنگ براق(۴۲۵ نفر)، جدول نو(۱۲۹ نفر)، نورآباد(طویله بند)(۲۳۴ نفر)، حاجی آباد(۳۷۴ نفر) و سده(۵۵۷۲ نفر) قرار دارند شهر سده یکی از بخشهای شهرستان اقلید در شمال فارس می باشد. که دارای آب و هوای کوهستانی است. از طرف شمال به بخش مرکزی، از طرف شرق به بخش حسن آباد و شهرستان مرودشت، از طرف جنوب به بخش کامفیروز، شهرستان سپیدان و استان کهکیلویه و بویر احمد و از طرف غرب به دهستان خسرو شیرین و شهرستان سمیرم منتهی می گردد. این منطقه در موقعیت ۳۰ درجه و ۴۳ دقیقه عرض شمالی و ۵۲ درجه و ۱۵ دقیقه طول شرقی در ارتفاع ۲۱۶۰ متر از سطح دریا قرار گرفته است. غنای جاذبه های موجود درمنطقه سده سبب گشته است تا در این منطقه چندین مکان تفریحی به عنوان منطقه نمونه گردشگری انتخاب شود.تنوع جاذبه ها درمنطقه سده به قدری زیاد است که تقریباً،برای هرسلیقه ای،انگیزه کافی برای سفر به آن وجود دارد.طیف وسیـع جاذبه های موجود رامی توان براساس تنوع آنها به شرح ذیل طبقه بندی نمود. جاذبه های طبیعی جاذبه های طبیعی موجود در مقاصد غالباً اولین جاذبه هایی هستند که توجه گردشگران را جلب می کنند این جاذبه ها شامل آب وهوا ، سواحل شنی ،جنگل ها ،کوه ها ، راه های کوهستانی ، باغات ومزارع ،چشمه ها و….هستند .درسراسرجهان نمای طبیعی مهمترین عامل جذب گردشگر به شمار می رود(الوانی ودهدشتی ،۱۰۹:۱۳۷۳).منطقه سده بسیار متنوع است که عوامل مختلف و بسیاری نظیر وضعیت زمین شناسی ،توپوگرافی ،عوامل اقلیمی و…..درتنوع وغنای آن موثر بوده است.محصولات کشاورزی ،مناطـق کوهستانی ،چشمه های متعدد و آب وهوای بسیارمطبوع تنها گوشه ای ازجاذبه های طبیعی این منطقه را تشکیل می دهد . یکی از عناصر سازنده ،مهم ونیرومند درشناختـه شدن یک منطقه به عنوان مکانی توریستی وگردشگری عامل آب وهوایی است . برخی ازگردشـگران اساساً به خاطر آب وهوا به مسافرت می روند عده ای گرما را دوست دارند وعده ای برف راترجیح می دهند ، افرادی که آب وهوای گرم ومرطوب رادوست دارندبه گردشگاه های استوایی سفر می کنند و… منطقه سده یک منطقه ییلاقی است که ازآب وهوای پاک ومعتدل برخوردار است و در فصل بهار و تابستان عشایر قشقایی به این منطقه کوچ می کنند. درمقام مقایسه با شهرها وسایرآبادی های اطراف ،شرایط آب وهوایی ویژه این منطقه محسوس تروملموس تراست .آب وهوای خنک ودل انگیز،بارندگی فراوان،زمسـتان های سردومرطوب ،تابستان های معتدل از ویژگی های خاص این منطقه می باشد .شرایط اقلیمی خاص این محدوده سبب گشته تاشاهد تنوع گیاهی در(کوهستان و دشت) ومحصولات باغی و زراعی در این منطقه باشیم . وزش نسیم خنک و ملایم به علت قرارگیری دردامنه کوهستان،فضای سرسبز ،هوای مطبوع وپاک ،چشمه های جوشان، همگی سبب گشته تا این منطقه ،خصوصاً مناطق تفریحی تنگ براق، قدمگاه، چهل شهیدان، بالنگان،گوربهرام و ساحل دریاچه سد ملاصدرا به عنوان مناطق توریستی وخوش آب وهوا شـناخته شوند وبرهمین اساس هرساله پذیرای گردشـگران زیادی باشندکه برای زدودن خستگی ازجسم و روح خود به این منطقه سفر می کنند . چشمه قدمگاه چشمه قدمگاه در نزدیکی شهر سده در دامنه کوه قدمگاه و در محلی با پوشش گیاهی مناسب و محوطه ای سرسبز و درختکاری شده قرار دارد.این قدمگاه از جمله قدمگاههایی است که امام رضا در مسیر حرکت خود از مدینه به مرو در آن توقف داشته و استراحت کرده اند به همین خاطر مورد احترام مردم منطقه است و اعتقاد زیادی به آن دارند وچون دارای آب فراوان و درختان تنومند و کهنسال می باشد، محل خوبی برای استراحت و تفریح می باشد.در فصل بهار و تابستان گردشگران زیادی از شهر های مختلف بخصوص شیراز، اصفهان، یزد،آباده، اقلید، مرودشت و … به این تفرجگاه می آیند.موقعیت این چشمه برای ایجاد تاسیسات و زیرساختهای گردشگری، بسیار مناسب می باشد.در حال حاضر از چشمه فوق۴ رشته جوی اصلی(بادکی-فیلی-موئی-مارجان) منشعب می شود و پس از دور شدن از سرچشمه، رشته های فرعی دیگری را تشکیل می دهند. این نهرها ابتدا باغات داخل و اطراف شهر که بیشتر در قسمت جنوب و جنوب غربی بوده را سیراب و سپس زمین های کشاورزی که بیشتر در سمت جنوب و جنوب شرقی هستند را مشروب می سازد. در فصل زمستان مازاد آب به رودخانه بالنگان ریخته و از آنجا توسط رودخانه سفید به رودخانه کر ملحق می گردد. چشمه بالنگان چشمه بالنگان با جلوه های بسیار زیبا در منطقه ای به وسعت ۳ هکتار در منطقه سده(روستای حاجی آباد) قرار دارد.این چشمه از سرچشمه های اصلی رودخانه کُر می باشد. چشمه چهل شهیدان بدرستی قدمت چهل شهیدان به روزگار باستان می رسد، چرا که ایرانیان باستان آب را نماد پاکی وطهارت می دانستند وبسیار احترام وتقدیس می کرده اند.آنان آب را نماد شفا تن و جان و روان می دانستند. از این رو آب را الهه پیدایش، زایش و باروری،موجب تندرستی وکاهش درد زایمان می پنداشند و چنان با حرمت و احترام به این پدیده اعتقاد داشته اند که در روزگار هخامنشیان چنانچه کسی آب دهان خود رادر آب یا در چشمه می انداخت به قتل می رسید،پس همواره مورد تکریم بوده وهمیشه در جوار آبها وخصوصاً سرچشمه های بزرگ آب معبد می ساخته اند.واحتمال اینکه زیارتگاه سنگی فعلی چهل شهیدان بقایای یک معبد بوده باشد نیز دور از ذهن نیست پس در آنجا بناهایی می ساخته اند تا به عبادت بپردازند. پس براستی تمامی بنا های مقدس کنار آب متعلق به روزگار باستان وحاصل اعتقاد به آب و باورهای مرتبط با آن بوده است. نام چهل شهیدان با تاریخ دژکرد پیوندی دیرینه دارد واین پیوند حاصل گرایش اعتقادی مردم دژکرد به این مکان مقدس است.چشمه چهل شهیدان از بزرگترین چشمه هایی است که همواره و از فراز روزگاران چشم هر رهگذری را به خود خیره نموده به طوریکه در کتاب فارسنامه ناصری نیز در بحث چشمه های فارس تحت عنوان چشمه شهیدان از آن یاد شده است. گوربهرام آسپاس در دره ای که سابقاً شکارگاه پادشاهان و اُمرای ایران زمین بوده و به نام دره بهادران معروف گردیده است چشمه های بزرگ و عمیقی موجود است و از جمله دارای چشمه پهناوری است که آبهای آن قسمتی از اراضی اطراف خود را به صورت باتلاقی درآورده است. در تواریخ مذکور است که بهرام گور در سال ۴۳۹ در اثنای شکار گورخر در این باتلاق فرو رفته و ناپدید شده و ازآن به بعد باتلاق به نام گور بهرام خوانده شده است. رودخانه ها بیشتر رودخانه های منطقه سرچشمه اصلی رود کُر را تشکیل می دهند. رودخانه کر از جمله رودخانه های پر آب استان فارس است که از شمال غربی استان و از بلندیهای سلسله جبال زاگرس منشعب شده و به سمت جنوب شرقی جریان پیدا می کند.مهمترین سرشاخه های آن عبارتند از رودهای گاوگدار(اوجان)،سفید،دزکرد و شور شیرین.سواحل رودخانه ها محل مناسبی برای تفریح ، ماهیگیری و شنا می باشند.دسترسی به رودخانه های منطقه از طریق جاده خاکی بین مزارع کشاورزی میسر می باشد. سد ملاصدرا با وجود سد مهم درودزن و تأمین آب برای بخشی از دشت حاصلخیز منطقه، بخش وسیعی از زمین‌های مستعد و قابل کشت در کامفیروز استان فارس بدون آب مانده بود. علا‌وه بر آن با جاری شدن سیلا‌ب‌های خروشان همه ساله خسارت‌هایی به کشاورزان منطقه وارد می‌شد. برای حل این مشکلا‌ت و به منظور تأمین برق در زمان اوج مصرف، تأمین آب شرب و صنعتی شهرشیراز و کنترل حجم آب سد درودزن، سد ملا‌صدرا در ۶۰ کیلومتری بالا‌ دست سد درودزن واقع در شمال استان فارس، شهرستان اقلید، کیلومتر ۲۲ شهرسده و روی سرشاخه اصلی رودخانه کر در محلی به نام تنگ براق ساخته شد. سد از نوع سدهای خاکی (سنگریزه‌ای با هسته رسی(gc) با ارتفاع ۷۲ متر، طول تاج ۶۳۰ متر بوده و حجم مخزن این سد حدود ۴۴۰ میلیون متر مکعب است. آبگیری رودخانه در محل سد به طور متوسط سالا‌نه ۳۶۰ میلیون متر مکعب است. تنگ براق تنگ براق، نام دره زیبای شمال روستا است. آبشار مارگون که در روبروی تنگ براق از بلندی های صخره ای با آب فراوان سرازیر می شود، یکی از حیرت انگیزترین آبشارهای ایران است. آب سد درودزن از تنگ براق عبور می کند و انتهای آن با دیواره های صخره ای با عبور از یک دشت، از شکافی عمیق سرازیر می شود و آبشار زیبای تنگ براق را پدید می آورد. غاری زیبا در دیواره صخره ای سمت چپ تنگ، پدید آمده است، که منشاء آهکی دارد و از سقف آن، قطرات آب به کف غار فرو می ریزد.

یک روستایی هم در اطراف کاشان به نام سده وجود دارد