مال دنیا از موارد امتحانهای الهی است. خدای سبحان انسان را از مال و منال دنیا بهرهمند میسازد، تا وی را امتحان کند؛ آیا وابسته و دلباخته مال خویش می شود؛ به گونهای که از انجام مسؤولیتهای خویش باز ماند و یا در هزینه کردن مال مسؤولیت الهی خویش را در پیش میگیرد.
در زندگی امامان معصوم (علیهم السلام) این نکته به چشم میخورد که زندگی امامان همواره برخوردار از امکانات دنیایی بوده است. آنان افرادی تهیدست نبودند. لیکن از مال دنیا به بهترین شیوه برای آبادگری آخرت خویش بهره میبردند. در عین داشتن مال دنیا، هیچ گونه وابستگی به آن نداشتند. آنچه برای انسان خطر است، وابستگی است که انسان به دنیای خویش دارد. به گونهای که وابستگی وی را از انجام وظایف باز دارد. وابستگی نگذارد از مال خود در راه خدا و یاری رساندن به نیازمندان بهره ببرد. نگذارد اموال خویش در راه سازندگی و آبادگی و ایجاد فرصتهای شغلی برای دیگران به کار گیرد؛ بلکه هماره به فکر افزون طلبی و انباشته کردن سرمایه باشد که قرآن خطر تکاثر خواهی را این گونه گوش زد نمود، الهاکم التکاثر، [1] «فزونطلبی شما را از یاد خدا باز داشته است.» عترت از این نوع خطرها رهیده و الگوی شفاف برای دیگران است. باقر العلوم علیهالسلام در عین حال که از اموال بهرهمند است و ده ها کارگر و برده در باغ و زمین وی اشتغال به کار دارند، از مال دنیا برای آبادسازی آخرت خویش بهره میبرد.
باقر العلوم علیهالسلام در بخشش و انفاق بین عامه و خاصه شهرت داشت. کرم و سخاوت وی همه جا را فرا گرفته بود، ظاهر الجود فی الخاصه و العامة، مشهور الکرم فی الکافة [2] در یک روز هشت هزار دینار بین مستمندان توزیع مینماید. [3] .
اموال خویش را به سه قسم تقسیم نمود، یک سهم آن برای هزینههای منزل، یک سوم دیگر برای همسایگان و یک سوم باقی مانده را به مستمندان اختصاص میدهد [4] در یک روز یازده برده آزاد میسازد [5] و در هنگام رحلت وصیت میکند بیست برده از شصت برده حضرت آزاد باشند [6] . هماره به خصوص روزهای جمعه که صدقه پاداش بیشتری دارد، صدقه میداد [7] و نیز همواره به دوستان و شیعیان خویش هدیه و صله میداد. [8] سلیمان بن قرم میگوید حضرت پانصد درهم، هفتصد درهم و هزار درهم به ما هدیه و صله میداد. [9] سلمی یکی از کنیزان حضرت میگوید: اصحاب و یاران حضرت به نزد حضرت می آمدند. حضرت با بهترین طعام از آنان پذیرایی میکرد، و بهترین لباس ها را به آنان به همراه دراهم هدیه مینمود. [10] .
حیان بن علی (در برخی نقل ها اسود بن کثیر) میگوید: من تنگ دست شدم هیچ کس از برادران دینی مرا یاری نکرد. به باقر العلوم علیهالسلام شکوه نمودم. حضرت فرمود: آن که در هنگام گشادهدستی همراه، و در هنگام تهیدستی تو را رها کند، برادر نیست. آن گاه هفتصد درهم به من عطا نمود و فرمود اگر باز نیازمند شدی مراجعه کن، فاذا نفدت فاعلمنی. [11] . در هنگام تأمین نیازمند، طرف را به زیباترین لقب مانند بنده خدا، خدا برکت به تو عطا کند، برخورد میکرد. نیازمند را مسکین و فقیر لقب نمیداد و میفرمود به زیباترین لقب به آنان خطاب کنید، سموهم باحسن أسمائهم. [12] . این شیوه ی بهرهگیری از اموال خدادادی و نعمتهای دنیایی است. با این شیوه مالداری به مالاندوزی منجر نمیشود؛ بلکه مالداری سبب یاریرسانی به دیگران و تأمین زندگی نیازمندان میگردد. در این شرایط است که سرمایه دنیایی نه تنها عامل وابستگی نیست که نکوهیده شده است؛ بلکه بستر عبادت خدا را فراهم میسازد. بستر خودسازی انسان را فراهم میسازد. زیرا از موارد تزکیه و تطهیر نفس همین اقدام هایی است که در سیره امام به چشم میخورد. انفاق در راه خدا که گذشت از مال برای خداست، از بهترین بستر تزکیه و خود سازی است. این نکته عمیق و سازنده را قرآن مطرح میسازد. هنگامی که سخن از پرداخت صدقه است، میفرماید از مال آنها (مؤمنان) صدقه بگیر تا جان آنان را پاک گردانی، خذ من اموالهم صدقة تطهرهم و تزکیهم بها، [13] انفاق در راه خدا یعنی گذشت از مال که بستر پاکی انسان را فراهم میسازد. این شیوه در زندگی عترت بسیار شفاف میدرخشد که شب و روز، پنهان و آشکار نیازمندان را تأمین مینمودند. بخش عظیمی از مال خویش را در این راه ها بیمنت و بیریا صرف مینمودند، که این فضیلت نصیب باقر العلوم علیهالسلام نیز همانند سایر افراد عترت شده است.
پی نوشت ها:
[1] تکاثر، 1.
[2] ارشاد، ج 2، ص 166.
[3] شرح شافیه ابیفراس، ص 589.
[4] فروع کافی، ج 4، ص 499.
[5] بحار، ج 46، ص 302.
[6] شرح شافیه، ص 589.
[7] اعلام الهدایه، ج 7، ص 30.
[8] همان.
[9] ارشاد، ج 2، ص 167.
[10] مطالب السؤول، ج 2، ص 105.
[11] ارشاد، ج 2، ص 166، مطالب السؤول، ج 2، ص 105.
[12] اعیان الشیعه، ج 1، ص 651، کشف الغمه، ج 2، ص 320، بحار، ج 46، ص 291.
[13] توبه، 103.
