اگر مادرم اسراف کند و دوستم با حجاب بد بیرون بیاید، پدرم خمس ندهد و در تاکسی ترانه بگذارند من حق دارم امر به معروف کنم و نهی از منکر در حالی که خودم هم از گناه دور نیستم و وقتی واجب را انجام دهم دیگران می گویند برو خودت را درست کن! نمی خواهد ما را نصیحت کنی!؟
مسأله امر به معروف و نهی از منکر, از وظایف مهم دینی هر مسلمان است . البته برخی از مراتب امربه معروف از وظایف نظام اسلامی است و از همین رو رهبر معظم انقلاب مراتب دوم و سوم را که نوعا منجر به برخورد عملی می شود به عهده نیروهای انتظامی و قضایی نهاده اند, لیکن مرتبه اول آن -که جنبه ارشادی و راهنمایی دارد- به دوش همگان است . درعین حال در این رابطه باید چند نکته را درنظر داشت :
۱- جوانان عزیز باید به دقت احکام شرعی مربوط به امربه معروف و نهی از منکر, موارد معروف و منکر یا شرایط وجوب مراتب آن و کیفیت اجرای نیکوی آن را دقیقا فراگیرند.
۲- آمر به معروف و ناهی از منکر, خود را به زیور اخلاق والتزام عملی بیاراید و حتی الامکان از شیوه های رفتاری آموزنده و خلاق استفاده کند.
۳- بهتراست امربه معروف و نهی از منکر, به طور متشکل و گروهی همراه با آموزش های لازم انجام گیرد.
۴- عدم تأثیر آنی و فوری , نباید ما را از انجام وظایف خود بازدارد.
۵- حتی الامکان باید کوشید تا فرهنگ و پذیرش عمومی نسبت به امر به معروف و نهی از منکر را بالا برد. انسان ها در برخورد با حق , چند گونه اند:
گونه اول: انسان های حق گرا. چنین افرادی در صورتی که اشتباه خود را دریابند, نه تنها ناراحت نمی شوند, بلکه بسیار خرسند و شادمان می شوند.
گونه دوم: انسان های بی تفاوت در مقابل حقیقت . چنین افرادی از این که کسی روی اشتباهاتشان انگشت بگذارد, استقبال نمی کنند.
گونه سوم: انسان های حق ستیز. این گونه افراد مسلما” در برابر حرف حق , واکنش منفی نشان می دهند. البته این گروه اندکند و غالب افراد جزو گروه اول و دوم هستند.
در اینجا یک نکته اساسی وجود دارد و آن نحوه امر به معروف و نهی از منکر است . مسلما” اگر آمر به معروف، با درک درستی از طرف مقابل و ویژگی های روحی , اخلاقی و تربیتی او, شیوه ای کارساز و جذاب در امر به معروف برگزیند, عکس العمل مثبت طرف مقابل , بسیار بالا خواهد بود. در امر و نهی شرایط ویژه ای حاکم است که باید رعایت گردد و چقدر به جا است که در این زمینه به تحریرالوسیله یا ترجمه آن از حضرت امام (ره) مراجعه فرمایید ولی در عین حال به برخی از شرایط اشاره می کنیم :
۱- نسبت به حرمت موضوعی که در نظر دارید یقین داشته باشید.
۲- تذکر و یادآوری شما باید به تدریج و با مقدمات باشد.
۳- حتی الامکان از صراحت اجتناب نموده و با کنایه واشاره گوشزد کنید.
۴- گاهی مطلب را به صورت سؤال درآورده و در لباس شاگردی به تنبه ایشان بپردازید.
۵- خودتان در پیرامون موضوع مایه مطالعاتی داشته باشید که به مناسبت بتوانید از بازده شوم آن گناه سخن بگویید.
۶- از تندی و خشونت به شدت پرهیز کنید و با حفظ احترام در این رهگذر ملایمت را شعار خود سازید.
۷- اگر زمینه ی مساعدی می بینید پیشنهاد کنید موضوع را به صورت سؤال درآورده و در همین نامه ها از فتوای مرجع و عواقب سوء چنین حرامی بپرسید و پاسخ را به ایشان ارائه دهید.
۸- اگر اهل مطالعه هستند کتابی مربوط به حرمت آن موضوع و آثار شوم گناه را در دسترس ایشان قرار دهید.
۹- مطمئن باشید که یادآوری و تذکر بی تأثیر نخواهد بود. «فذکر فان الذکری تنفع المؤمنین», (ذاریات , آیه ۵۵). ازاین رو تا آنجا که احتمال تأثیر می دهید از وظیفه خود دست نکشید و مأیوس نباشید.
۱۰- و در نهایت اگر به فرض نتیجه نگرفتید, شما وظیفه خویش را به انجام رسانده اید که «و ما علی الرسول الا البلاغ المبین ; پیامبر وظیفه ای جز ابلاغ آشکار ندارد»، (نور, آیه ۵۴).
شرایط شرعی امر به معروف و نهی از منکر به طور خلاصه این است:
الف) کسی که امر یا نهی می کند خودش عالم به معروف و منکر باشد یعنی بداند چیزی که طرف مقابل ترک کرده شرعا واجب است انجام دهد مانند نماز و همین طور چیزی که فرضا انجام می دهد شرعا حرام است مانند قمار.
ب) شخص گناهکار اصرار بر ادامه کار خود داشته باشد.
ج) احتمال تأثیر بدهد.
د) ضرر مهم جانی یا مالی برای امر کننده یا نهی کننده در کار نباشد.
بعد از شرایط شرعی این فرضیه به نکته ای اخلاقی می رسیم. شخصی که قصد دارد امر به معروف و نهی از منکر کند شایسته است برای ارتقاء قدرت تأثیر علاوه بر نیت پاک عامل به گفتار خود باشد. به تعبیر دیگر پند دهنده باید اول نفس خود را پند دهد. اگر پند پذیر شد، پند وی در دیگران موثر واقع خواهد شد و در غیر این صورت باید در همان مورد، اصلاح را از درون خود شروع کند.
این خطاب پر عتاب باید آویزه گوش هر پند دهنده ای باشد که: «ای ایمان آورندگان! چرا چیزی می گوئید که به آن عمل نمی کنید؟ خدا سخت به خشم می آید که چیزی بگوئید و بدان عمل نکنید» (یا ایها الذین آمنوا لم تقولون ما لا تفعلون، کبر مقتا عند الله ان تقولوا ما لا تفعلون)(صف، آیات ۲ و ۳)
دانشت هست، کار بستن کو؟
خنجرت هست، صف شکستن کو؟
(حکیم سنائی)
این سفارش ها و تاکیدها از آن جهت است که تأثیر گفتار و رفتار فرد نیک اندیش و درستکار، بس مؤثر تر است.
با این وجود، در صورتی که شخص کاملا عامل نیست، اگر در محیط و اطراف وی گناهی صورت گیرد، با تحقق شرایط باز هم باید این فریضه را انجام دهد یعنی باید از ارتکاب گناه به نحو احسن جلوگیری کند.
راهکار نهائی در این شرایط عبارت از این است که تصمیم جدی بگیریم در زمینه هائی که رفتارمان منطبق با گفتارمان (درست) است این فریضه را انجام دهیم مثلا اگر دروغگو نیستیم دیگران را از دروغ باز داریم، و در زمینه هائی که مطابقتی بین گفتار و کردار ما هست حداقل تصمیم به اصلاح رفتار خود بگیریم (توبه کنیم) و آنگاه دیگران را پند دهیم و کلا در نظر داشته باشیم که با تحقق شرایط چهارده گانه امر به معروف و نهی از منکر همه افراد جامعه موظف به اجرای آن هستند، چه نیکوکار و چه غیر نیکوکار.
مطالعه کنید: حکایت های امر به معروف و نهی از منکر، ناشر: موسسه فرهنگی قدر ولایت، تابستان ۱۳۷۵٫
.
