کوهستان چل‌چمه (چهل‌چشمه) رشته کوهی واقع در بخش سارال کردستان و یکی از زیباترین و چشم‌نوازترین مناطق کوهستانی زاگرس است.
کوه چهل چشمه با ارتفاع 2137 متر از سطح آب‌های آزاد به عنوان مرتفع‌ترین کوه استان کردستان شناخته می‌شود.
این منطقه زیبا ما بین سقز، مریوان و دیواندره قرار گرفته و اسحاق‌آباد، بست، کانعمت، سوله، نرگسله و درهوان از روستاهای اطراف آن است.
این کوهستان علاوه بر ویژگی‌های طبیعی و اکولوژیکی کم نظیر خود مانند؛ بلندی، پربرف و پرآب بودن چشمه‌های، رستنگاه گل‌ها و گیاهان متنوع دارای ده‌ها قله و یال است که زنجیروار به هم پیوسته و با مجموعه‌ای از ییلاق‌ها که زمانی نه چندان دور محل اتراق دامداران و چرای دام‌هایشان بوده به آن اعتبار و موقعیت تاریخی و جغرافیایی خاصی داده است.
یال‌ها، چشمه و ییلاق‌های اطراف این مجموعه زیبا را شخصی به نام «سلام اسماعیل‌سرخ» به کمک یکی از اهالی 90 ساله روستای «تبریزخاتون» به نام «توفیق زادپور» شناسایی و بازیابی کرده است، که پیش از این نیز در فصلنامه«کوه» به چاپ رسیده است.
این منطقه از برفگیرترین و سردسیرترین مناطق کردستان به حساب می‌آید به گونه‌ای که در تمام طول سال برف را در ارتفاعات مختلف آن می‌توانی ببینی.
چهل‌چشمه به برکت زمستان‌های طولانی کردستان و ارتفاعات بلندش بزرگترین ذخیره‌گاه آب است و صدها گونه گیاهی دارویی بی‌نظیر را در خود جای داده است.
بی‌تردید این مجموعه زیبا یکی از زیباترین و چشم‌نوازترین مناطق کوهستانی زاگرس است که با انواع گیاهان خوشبو، زیبا، درمانی و خوراکی و انواع بافت‌های صخره‌ای و سنگی و خاک‌های گوناگون پوشیده شده است.
هر کس که یک بار به این کوهستان زیبا صعود کرده باشد، قطعاً شیفته زیبایی‌های آن شده و در برنامه سال‌های آینده خود جایی برای صعودی دوباره به این جاذبه زیبا و بکر خواهد گذاشت.
کوهستان چهل‌چشمه صدها گونه گیاهی دارویی بی‌نظیر از جمله سولان یاگل پامچال، کاشمه، لووشه، پسل یا کول، سموور، ریواس، منی، سووره بنه، گونی، کنیوال، پیچک، برزا، سنوبر، قیتران، بنفشه و سالمه را در دل خود جای داده است.
قزل اوزن، یکی از شاخه‌های سیروان که به دریای عمان می‌ریزد و رودخانه خورخوره که به سد بوکان می‌ریزد از رودخانه‌های بسیار مهم این منطقه زیبا و دیدنی است.
قله شاه‌نشین،دالاش، دوبرار،کوه سلطان، کوه باینچوب،کوه افراسیاب، کوه کانی‌میران، کوه هزارمیرگ، باشورتی و کوه کل‌کوژ با ارتفاعات گوناگون از جمله قلل این منطقه دیدنی است.
قله چهل‌چشمه یا شاه‌نشین دارای یال‌های متعددی است، که می‌توان به کل‌با، یا یال مله‌که‌وه، یال کانی زلیخا یا قولی‌زلیخا، یال گاوه‌لال، یال برده‌قبله، یال شاه‌نشین، یال کال‌کالی، یال دلو، یال ئه‌ستیره‌ره‌ش(حوض سیاه) اشاره کرد.
این منطقه زیبا در تمام جهات چشمه‌های فراوان و گوارای را در دل خود جای داده که معروفترین و پر آبترین آن کانی چاو ره‌ش «چشم سیاه» در ضلع جنوب شرقی آن است.
قولنگ احمد خدر در منطقه شمال شرق دیواندره، ییلاق میکائیل کویره، هوار یا ییلاق کانی‌چاوره‌ش، ییلاق جمین، ییلاق کانی زلیخا و در آخر ییلاق مصطفی‌خان نیز از ییلاق‌های چهل چشمه است.
رشته کوه‌های چهل‌چشمه به علت پوشش گیاهی؛ ییلاق‌نشین دامداران کشور همجوار عراق بوده است.
میان دو دولت ایران و عراق در اواخر دولت قاجار و در زمان پهلوی اول و پهلوی دوم پیمانی به نام «پیشخورانه» بسته می‌شود که طی آن دامداران مناطق گرمسیر کردستان عراق از مناطق بازیان و گرمیان که مشهور به جاف بوده‌اند در قبال پرداخت مبالغی برای چرانیدن دام‌های خود به این مناطق می‌آمدند. که این آمدن و رفتن‌ها که هر ساله 3 تا 5 ماه طول می‌کشید، تأثیر زیادی روی فرهنگ نامگذاری این یال‌ها و مناطق چهل‌چشمه گذاشت.
