«لیس منا من لم یحاسب نفسه فی کل یوم فان عمل حسنا استزاد الله و ان عمل سیئا استغفر الله منه و تاب الیه» [1] .
از ما نیست (با ما رابطه و پیوندی ندارد) کسی که در هر روز خود را محاسبه نکند؛ تا اگر عمل نیکی انجام داده است از خداوند طلب افزونی بکند و چنان چه مرتکب عمل ناروایی شده (روی به درگاه خدا آورده) از کرده خود استغفار کند و به سوی خدا باز گردد.
از نظر علمای اخلاق «محاسبه نفس» و ارزیابی عملکرد خویش یکی از عوامل مهم موفقیت انسان در میدان عمل است. انسان در مرحله نخست میباید نفس خود را وادار بر عمل و انجام وظیفه نماید، در مرحله بعد کارهای خویش را کنترل کند و نفس را به خود وانگذارد تا هر چه خواست انجام دهد. مرحله سوم، محاسبه و ارزیابی عملکرد است که بعد از فراغ از عمل صورت میگیرد. نتیجه ارزیابی یکی از دو چیز خواهد بود:
1- انجام وظیفه به نحو مطلوب که اقتضا میکند انسان خدا را بر این موفقیت شکر بگزارد و از درگاه ربوبیاش بخواهد او را در انجام اعمال نیک بیشتر یاری کند.
2- کوتاهی و سهلانگاری در انجام وظیفه و یا ترک آن که در هر دو صورت میباید جبران شود. و از آن جا که منشأ این ترک وظیفه فراموشی یاد خدا و پشت کردن به حق تعالی است، امام (ع) راه جبران را بازگشت به سوی پروردگار و طلب آمرزش از او دانسته است. توجه به پروردگار به معنای توجه به وظیفه بندگی و طلب آمرزش از محضر حق تعالی و به معنای ابراز نفرت از لغزش انجام گرفته است. پیدایش این حالت (توبه) در کسی او را موفق به انجام وظیفه بندگی در مراحل بعد خواهد کرد.
پی نوشت ها:
[1] کافی، ج 2، ص 453.
