احیای اولین دانشگاه تاریخ ایران

دانشگاه فراموش شده جندی شاپور، نقش بسیار مهم و ارزنده‏ای در ایران پیش از اسلام، به ویژه در دوران ساسانیان، ایفا کرده است. مدارک فراوانی درخشش بزرگ آن مرکز پیشرفته عصر ساسانی در زمینه‏های علمی، فلسفی، نجوم و طب رانشان  می‏دهد.

دانشگاه جندی شاپور به عنوان اولین دانشگاه تاریخ ایران و از نخستین دانشگاه‌های عملی جهان هنوز در گوشه‌ای از شمال خوزستان ناشناخته و در حال نابودی است.

 دانشگاه یا همان شهر دانشگاهی جندی شاپور که دربرخی منابع حتی از آن به عنوان قدیمی‌ترین دانشگاه جهان نام برده شده را شاهپوراول فرزند اردشیر ساسانی بنا نهاد.

شهر جندی ‌شاپور یکی از نواحی هفتگانه خوزستان به شمار می‌رفت که از ابتدا مرکز آن استان به شمار می‌رفته و در دوره شاهپور دوم، جندی‌شاپور پایتخت دولت ساسانی و مرکزخوزستان شد. در زمان شاهپور اول شهرهای گوناگونی تاسیس شد که نام یکی از این شهرهاجندی شاپور یا گندی شاپور بود.

این شهر در جنوب غربی ایران در خوزستان و بین دزفول وشوشتر واقع شده بود. اکثر محققین،دوره تاریخی ساسانیان را مبتکر اصول شهرسازی و معماری می‌دانند چرا که شهرهای زیادی در این دوران ساخته شد. دانشگاه جندی شاپور که در نوع خود از مهمترین مراکز علمی دنیای کهن بود در این دوران ساخته شد. این مدرسه گر چه از زمان شاهپور اول پایه ریزی شده بود اما توسط این پادشاه تعمیر و گسترش یافت.

دانشگاه جندی شاپور از مهمترین مراکز آموزشی و تحقیقی دنیای آن زمان بود که تعدادزیادی دانشمند و پزشک در آن مشغول به تدریس، تحصیل و طبابت بودند. در این مرکزعلاوه بر کتب تالیف شده دانشمندان ایرانی بسیاری از کتاب‌های یونانی و هندی را به پهلوی ترجمه کرده و آنها را تعلیم می‌دادند.

در زمان انوشیروان عده‌ای از فلاسفه یونان، که بعد از تعطیلی آکادمی آتن به دلیل تعصب امپراطوری روم به ایران پناهنده شدند، مورد حمایت این پادشاه قرارگرفتند. آنان در دانشگاه جندی شاپور به تدریس مشغول شدند.

دانستنی های كوتاه از دانشگاه جندی شاپور

در واقع پزشكی، شیمی (كیمیا) و زیست شناسی از بارزترین علومی بود كه در دانشگاه جندی شاپور تعلیم داده می شد و این مكان همچون ذخیره گاه و پلی دستاوردهای علمی دنیای باستان را بعدها به دوران اسلامی انتقال داد. در یك جمله می توان گفت این مركز به هنگام فتوح اعراب، مهمترین مركز پزشكی جهان باستان بوده است. بدین ترتیب می توان ایران رااز هزاران سال پیش جزو سر آمدان علوم به شمار آورد.

بسیاری از فیلسوفان، دانشمندان و شعرای معروف در این دانشگاه تحصیل و تدریس می كردند.

تا صدر اسلام جندی‌شاپور در اوج افتخار و عظمت پویایی بود اما در نهایت در سال 19 هجری قمری این شهر به تصرّف مسلمانان درآمد. در دوره خلیفگانِ عباسی پس از آن‌که بیمارستان بغداد راه‌اندازی شد جندی‌شاپور تا دو قرن به خدمات پزشکی خود ادامه داد تا پس از شش قرن و در پی کوچ اجباری دانش‌مندان آن به حوزه‌ی علمی بغداد از خدمات ارزنده‌ی این مرکز دانشی کاسته شد.

اکنون تخریب پی در پی، تسطیح، ساخت‌وساز و حفاری‌های غیر مجاز و متعدد در محوطه‌های باستانی جندی‌شاپور، قصه‌ی پر غصه و پر دردی است: تسطیح بیش از 10 تپه، احداث 10 حلقه چاه، کشت صدها هکتار زمین در شهر دانش‌گاهی و باستانی جندی‌شاپور که جزو نخستین شهرهای علمی جهان محسوب می‌شود اقدام غیر قابل جبرانی است که در ادامه‌ی نظارت نکردن و به اجرا در نیاوردن قوانین حمایتی در بناها و محوطه‌های تاریخی صورت گرفته است.

هر چند محوطه‌ی باستانی جندی‌شاپور، که از اراضی پایین دست سد دز محسوب می‌شد، سال‌ها پیش از انقلاب به شرکتی چندملیتی واگذار شد تا آن شرکت اهداف عمرانی مورد نظر خود را دنبال کند که در نهایت این موضوع با وقوع انقلاب نیمه‌کاره رها شد ولی وقتی وزارت جهاد کشاورزی، بر خلاف قوانین و مقررات ناظر بر حفاظت آثار فرهنگی و تاریخی، از سال 1358 اقدام به صدور مجوز کشت و زرع در محوطه‌ی جندی‌شاپور توسط هیأت هفت نفره‌ی واگذاری زمین در قالب گروه مشاع کرد تخریب و تسطیح تپه‌های باستانی شتابی روزافزون گرفت.

حال پس از گذشت سال‌ها و پوست‌کنی سطح اراضی جندی‌شاپور در نتیجه‌ی کشاورزی اگر چنین روندی ادامه یابد و اقدام حمایتی مۆثری صورت نگیرد بازماندِ تپه‌های باستانی موجود نابود خواهند شد.

آمارهای سازمان جهاد کشاورزی حاکی از آن است که در سال 1356 در این محوطه 16 تپه‌ی باستانی وجود داشته که این تپه‌ها در دهه‌ی 70 خورشیدی به 8 تپه کاهش پیدا کرده است با این وجود هنوز تپه‌هایی برای کاوش در این محوطه وجود دارد که انتظار می‌رود میراث فرهنگی با اختصاص مبالغی اقدام به این کار کند اینک بعد از دوسال است که  دریچه‌ای برای نجات جندی‌شاپور بازگردیده است.

رییس دانشگاه صنعتی جندی شاپور دزفول با اعلام انعقاد تفاهم‌نامه همکاری بین این دانشگاه و دفتر یونسکو در دزفول در هفته گذشته خبر داد.

دکتر علی‌محمد آخوندعلی ، ایجاد کرسی‌های آموزشی، تقویت ارتباط فرهنگی با یونسکو، تلاش برای ترمیم، تعمیر، بازسازی، اکتشاف، حفاظت، حراست و نگهدای از دفینه‌های منطقه تاریخی دزفول و شمال خوزستان، استفاده از امکانات یونسکو برای احیاء مواریث و مفاخر تمدن‌های باستانی قدیمی در منطقه، ایجاد بستر گردشگری علمی، احیاء قدیمی‌ترین دانشگاه جهان، جلب توجه مسئوولان به پتانسیل‌های ویژه منطقه، ایجاد بستر کار، درآمد و اشتغال بر پایه فناوری و در نهایت ایجاد خودباوری با کسب شناخت از اقتدار گذشته کشور را از اهم اهداف این تفاهم‌نامه برشمرد.

دیگر هدف این تفاهم‌نامه ترمیم، تعمیر، بازسازی، کشف و اکتشاف و نگهداری از تمدن تاریخی منطقه است؛ یک زن جوان 120 سال پیش از فرانسه به ایران آمد و بخش عظیمی از آثار تمدنی منطقه را کشف و با خود به فرانسه برد آن هم در شرایطی که هنوز مقدمات این علوم آغاز نشده بود و یا این علوم پایه‌های غنی و قوی نداشتند. اکنون تعداد بسیاری مرد و زن دانشمند، استاد خبره و نیروی زبردست برای آغاز این نوع حرکات در خوزستان موجود است و دانشگاهیان به ویژه دانشگاه صنعتی جندی شاپور دزفول که در مرکز ثقل این تمدن واقع شده ، وظیفه بسیار سنگینی بر عهده دارد.

در حال حاضر دانشگاه مجوز اصولی دانشکده باستان‌شناسی را دارد و در این جهت در تلاش است که با جذب اعضای هیأت علمی، این دانشکده و گروه‌های آموزشی مختلف را راه‌اندازی کند. هم اکنون گروه‌های معماری در دانشگاه فعال هستند و گروه معماری دانشگاه از قوی‌ترین گروه‌های معماری کشور است. همچنین رشته مرمت آثار باستانی در دانشگاه راه‌اندازی شده و در آینده نزدیک این رشته‌ها توسعه می‌یابد. در کنار دانشکده باستان‌شناسی، رشته‌هایی مانند مهندسی رودخانه و مهندسی سازه در دانشکده عمران، هم ضمن ارتباط با علوم جدید، آموزش‌ها و تحقیقاتی در این زمینه‌ها انجام می‌دهند.

وی با تصریح بر اینکه برای تقویت همکاری‌ها دفتری در دانشگاه برای نماینده یونسکو در دزفول ایجاد می‌شود، خاطرنشان ساخت: به دنبال تقویت ارتباط با یونسکو، درصدد هستیم با هماهنگی سازمان میراث فرهنگی دفینه‌های شهرهای باستانی مانند جندی شاپور که امروزه در واقع رها شده‌اند، به گونه‌ای با استفاده از امکانات دانشگاه، حفاظت، حراست، بازسازی و ترمیم و از دل خاک بیرون آورده شود تا بستری برای گردشگری علمی ایجاد شود. همچنین عموم مردم با تاریخ، تمدن و جغرافیای این قدیم‌ترین دانشگاه جهان که چه بوده و در کجا واقع شده، آشنا شوند.