معاینه فنی درشکه ها در تهران قدیم!
رشد تهران به عنوان یك شهر یكصدهزار نفری در سال 1890 میلادی ضرورت ایجاد شكلی از حمل و نقل عمومی را پیش كشید؛ سرویس حمل و نقلی كه سبب براه افتادن یك خط درشكه رانی از شرق تا غرب تهران گردید .
درشكه‌های یك اسبه در چهار نقطه تهران می ایستادند : میدان توپخانه ، سبزه میدان ، اطراف سفارت انگلیس و میدان سرچشمه . این درشكه‌ها برای مسافرت و یا برای ساعتی كرایه می‌شدند . در زمستان نرخ آن به قرار زیر بود : برای مسافرتی كه فراتر از محدوده شهر نبود یك قران و پنج شاهی ؛ برای یك ساعت دو قران و ده شاهی در محدوده شهر و یا سه قران در خارج از محدوده شهر؛ نرخ سفر به شمیران چهار قران بود . درشكه‌های تك اسبه در محلات عمومی از بامداد تا سه ساعت پس از شامگاه می‌ایستادند . آنهایی كه برای زمانهای پس از ساعات مقرر درشكه لازم داشتند می‌توانستند از دوایر شركت درشكه رانی در خیابان امیریه درشكه مخصوص كرایه كنند . شهر تهران برخلاف اكثر شهرهای بزرگ دنیا دارای ماشین‌های برقی نبود .
سند زیر كه از جانب یك مقام بازرگانی سفارت انگلیس در تهران به وزارتخانه متبوعش در لندن مخابره شده ، تاریخچه شكل گیری شركت درشكه رانی در تهران را نشان می‌دهد :
گزینش 13 . حمل و نقل با درشكه در تهران ، 1891 م .
از دیالوی به ریبوت ، 15 دسامبر 1891 م. Ae مكاتبات بازرگانی ، تهران
در گزارش شماره 24 خود به تاریخ 25 ژوئن 1890 م. به آنجناب اطلاع دادم كه دولت ایران به یكی از اتباع خود به نام آقای میرزا جوادخان امتیازی برای ایجاد شركت درشكه رانی واگذار كرده است . صاحب امتیاز حق انتقال امتیاز خود به دیگری را ندارد . ولی حق دارد شركتی برای بهره‌برداری از آن راه بیندازد . میرزا جوادخان كه یكی از كارمندان عالی‌رتبه وزارت امور خارجه است پس از چندین گردهمایی شركتی را ایجاد كرد كه خود ریاست آن را دارد و اعضایش به ترتیب زیر می باشد : دنیس مدیر راه آهن (شاه عبدالعظیم) ، لمای سردسته موزیسین‌های شاه ، مرینس كه دارای امتیاز ایجاد یك موسسه كبریت سازی است ، معین‌الملك پسر وزیر امور خارجه ، جعفر قلی خان ، اردل باشی ، و مصباح الملك از وزارت امور خارجه .
میرزا جوادخان به محض اینكه سرمایه مورد نیاز آماده شد نامه ای به برادرش در غازان نوشت و از او خواست كه حدود 30 دستگاه درشكه فراهم كند كه در ماه نوامبر وارد تهران شوند . در پنجم همین ماه این سرویس همراه با اسب و یراق افتتاح شد . تا اینجا چنین می‌نماید كه این سرویس به نحو احسن كار می‌كند و احتیاجات مردم را برطرف می‌سازد . 23 تا از این درشكه ها در اطراف شهر تهران به راه افتادند و 7 تای دیگر به عنوان موارد اضطراری برای تقاضاهای بزرگ به كار می رود. هنوز اتوبوسی به راه نیفتاده و فكر نمی‌كنم كه این سرویس راه بیفتد چراكه تراموا رقابت شدیدی از خود نشان می‌دهد ...
از بعد از ظهر روز 28 فروردین 1341 ماموران اداره راهنمایی و رانندگی تهران اقدام به جمع آوری درشكه‌ها ، گاری‌های اسبی و چرخ‌های دستی در تهران كردند و به این ترتیب به كار وسایل نقلیه كند رو كه در محلات جنوبی تهران هنوز مشغول حمل و نقل بار و مسافر بودند ، پایان دادند .
از مرداد سال 1343 به بعد تنها درشكه‌هایی اجازه فعالیت در حومه تهران را یافتند كه دارای معاینه فنی درشكه و بهداشت و سلامت كامل اسبها بوده و سورچی های آنها از پاكیزگی و نظافت كامل برخوردار باشند
مقامات راهنمایی و رانندگی اعلام داشتند در چند ماه گذشته تعداد درشكه‌ها و گاری‌های تهران افزایش یافته و در خیابانهای جنوبی بیش از هشتصد درشكه به كار مشغول هستند و چون در جنوب تهران به علت تمركز جمعیت و عدم ممانعت ماموران بازار مناسبی برای درشكه ها ایجاد شده بود ، اغلب این درشكه ها از شهرستانها به تهران انتقال یافته و كثرت آنها موجب بند آمدن راهها و اختلال عبور و مرور شده بود . ماموران تا اواخر شب در محلات جنوبی تهران شامل قلعه مرغی ، امام زاده حسن ، قلعه مرغی ، جوادیه ، چهار راه عباسی ، پل امام زاده معصوم ، مهرآباد ، نازی آباد ، میدان شوش ، میدان غار و كلیه نقاطی كه درشكه ها كار می‌كردن اقدام به جمع‌آوری آنها كرده و بیش از 300 دستگاه درشكه ، 200 دستگاه گاری و 150 چرخ دستی را متوقف ساختند . درشكه ها و گاری‌هایی كه جمع آوری شده بود به دستور مامورین به ردیف در خیابانها به طرف جاده آرامگاه حركت كرده و در آنجا در قرارگاهی آنها را متوقف كردند . مامورین سپس اسبها را از درشكه ها جدا كرده به صاحبانش تحویل دادند ولی درشكه چی ها بعضا به نشانه اعتراض از تحویل گرفتن اسبها خودداری می‌كردند و می‌گفتند حال كه درشكه ما را می‌گیرید اسب را هم خودتان نگاه دارید . درشكه چی ها عموما نسبت به تعطیل شدن كار و كسب خود معترض بودند . در نتیجه دولت موافقت كرد كه درشكه داران تنها در حومه تهران به فعالیت بپردازند . از مرداد سال 1343 به بعد تنها درشكه‌هایی اجازه فعالیت در حومه تهران را یافتند كه دارای معاینه فنی درشكه و بهداشت و سلامت كامل اسبها بوده و سورچی های آنها از پاكیزگی و نظافت كامل برخوردار باشند . زمانی كه اقدام به جمع آوری درشكه های تهران‌كردند درسطح شهر 800 درشكه موجود بود كه به طور رسمی و با شماره اداره راهنمایی و رانندگی كار می‌كردند . منبع : دوران- کتاب تاریخ اقتصادی ایران در عصر قاجار-
