آداب و رسوم پخت سمنو در دارالمومنین سبزوار

آداب و رسوم پخت سمنو  در دارالمومنین سبزوار

نوروز باستانی ایرانیان بی شک از بزرگترین جشن های قدیمی جهان است . آیینی که در آن مردمان نجیب آریایی نه فقط نو شدن سال ، بلکه فرارسیدن بهار و نوشدن طبیعت را نیز جشن می گیرند و پاس می دارند.

چنین جشن مهم و ارزشمندی یقیناً برای خود از چندین و چند آیین و رسم جانبی دیگر برخوردار است. چنان که نوروز ایرانیان نیز در دل خود مجموعه ای از ده ها و شاید صدها رسم و رسوم ریز و درشت را همراه دارد.
از مجموعه آیین های نوروزی که چندروز قبل از فرارسیدن سال جدید انجام می شود و در ارتباط مستقیم با سفره هفت سین می باشد ، آیین تهیه سمنو است.سمنو که از محصول ارزشمند گندم به عمل می آید ، در نظر ایرانیان مسلمان غذایی متبرک و ارزشمند است. به همین دلیل تهیه و پخت سمنو از روش و رسم خاص خود برخوردار است که این آیین هنوز در شهرها و مناطق قدیمی ایران زمین که از فرهنگ دیرینه ای برخوردارند ، توسط افراد آگاه و متعهد به سنت های ارزشمند بومی ، با دقت و جدیت اجرا می شود.
منطقه سبزواربزرگ با نام قدیم بیهق با قدمتی چندهزارساله یکی از قدیمی ترین شهرهای ایران است که همچنان در طول هرسال دربسیاری از شهرها و روستاهای خود شاهد اجرای بسیاری از آیین های کهن ایران است که آیین سمنو پزان یکی از این سنت های ارزشمندی است که همچنان در سبزوار اجرا می شود.


زنان سبزواری "سمنو" را با عشق می‌پزند

كارشناس ادبيات عامه سبزوار یکی از سنت‌های قدیمی سبزوار را سمنو درست کردن دانست و افزود: سبزواری‌ها معتقدند، سمنو "حلوای" حضرت فاطمه (س) است.

پیام،غلامحسین کارگری در گفت و گو با ایسنا ، خاطرنشان کرد: در 20 روز مانده به عید کاشت دو نوع گندم یکی برای سمنو و دیگری برای سبزه عید مطرح است که در قدیم مردم سبزوار از بهترین نوع گندم در وقت درو برای این موارد گندم تهیه و نگهداری می‌کردند.

سمنو "حلوای" حضرت فاطمه (س) است

وی ادامه داد: مردم سبزوار گندم سمنو را سه باز زیر آب روان، مطهر و یا کر می‌گرفتند یا به عبارتی غسل می‌دادند و به نیت فاطمه زهرا(س) خیس می‌کردند بعد از سه روز که به قول سبزواری‌ها گندم "نیش " می‌کشید یا جوانه می‌زد از ظرف اول خالی کرده و داخل "دوری مسی" یا همان سینی که "دوری مسی" کمی از سینی
بزرگتر است، پهن می‌کردند.

کارگری بعد از بیان این مطلب افزود: گندم نیش کشیده را هر کسی بسته به مصرفش داخل دو یا سه "دوری مسی" پهن می‌کرد و یک پارچه تمیز را که همانند گندم غسل داده بود، روی گندم‌ها قرار می‌داد و هر روز به نیت حضرت فاطمه (س) خیس می‌کرد.

زن سبزواری چشمش به آسمان است

وی خاطرنشان کرد: زن سبزواري در تمام مدت نيش كشيدن جوانه گندم سمنو و در تمام این مدتی که می‌خواهد سمنو درست کند چشمش به آسمان است تا باران ببارد چرا که معتقد است باران اگر روی گندم نیش کشیده ببارد هم عطر، شیرینی و هم طعم سمنو بهتر می‌شود.

این كارشناس آگاه به فرهنگ و آداب و رسوم سبزوار، با اشتیاق به مراحل پختن سمنو پرداخت و ادامه داد: بعد از چند روز که جوانه گندم‌ها رشد کرد و قد کشید و ریشه‌ها بهم بافت شد، به وسیله کارد (چاقو) آنرا برش می‌زنند.

وی با عنوان این‌که اندازه قد جوانه گندم در طعم و شیرینی سمنو تاثیر دارد، تصریح کرد: بهترین جوانه گندم، جوانه‌ای است که بین دو تا سه سانتی‌متر قد کشیده باشد و بیشتر از 8 سانتی‌متر را سبزواری‌ها در اصطلاح " خرشده" می‌گویند.

کارگری به مرحله تقسیم و برش گندم‌های جوانه‌زده برگشت و گفت: هر قطعه و قسمت برش خورده را وزن می‌کنند و به ازای هر سیر جوانه گندم، یک من (سه کیلو) آرد می ریزند که این اندازه دقیق سمنو است.

وی افزود: در قدیم برای سمنو از آردی که در آسیاب سنگی تهیه شده بود استفاده می‌کردند چراکه گندم باید دوباره داغ بشود و اگر در آسیاب سنگی آرد نشده باشد، خواصش در هنگام پختن سمنو از بین می‌رود.

این عضو شورای اسلامی شهر سبزوار ادامه داد: در قدیم معمولا چند نفر از زنان سبزواری در همسایگی یکدیگر خانه‌اي را برای گرفتن شیره گندم جوانه زده، انتخاب می‌کردند؛ چراکه پختن سمنو سخت است.

وی خاطرنشان کرد: سپس زنان سبزواری "هاون‌های" خود را آورده و گندم جوانه زده شده را مرتب آب زده و می‌کوبند که اگر آب باران داشته باشند از آب باران استفاده می‌کنند و این کار را تا موقعی که رنگ شیره جوانه گندم همچون آب شود ادامه می‌دهند.

کارگری افزود: زنان سبزواری بعد از گرفتن شیره گندم، آن‌را یک شب می گذارند "عیاس بخورد" یعنی یک شب بر آن بگذرد تا در این مدت گندم، خواص خودش را بگیرد و ناخالصی‌هایش ته‌نشین شود.

سمنو باید "عیاس" بخورد

وی گفت: شب‌های نزدیک به عید سرد و "عیاس" است؛ بنابراین سبزواری‌ها می‌گویند سمنو باید "عیاس" بخورد یعنی یک شب بر آن بگذرد.

کارگری ادامه داد: سبزواری‌ها بعد از این‌که یک شب بر شیره‌های جوانه گندم گذشت و آب بالایی صاف و تمیز ماند، آب بالایی را از روی ته‌نشین‌ها گرفته و با آرد مخلوط می‌کنند.

وی افزود: سبزواری‌ها در این مرحله می‌گویند "سمنو را ور مشارنند".

نبايد چشم ناپاك به سمنو بيفتد

زنان ديار سربداران سمنو را در شب بار مي‌گذارند چراكه معتقدند نبايد چشم ناپاك به آن بيفتد كه اگر چشم ناپاك به آن بيفتد حضرت فاطمه () به آن نظر نمي‌كند و سمنو رنگ و طعم بدي مي‌يابد و زنان هم خود يا غسل كرده و يا با وضو برسر درست كردن سمنو حاضر مي‌شوند و در هنگام بار گذاشتن مرتب زنان مخلوط آرد و شيره جوانه گندم را با "كفچه" يا كفگيري كه دسته چوبي و سرفلزي دارد، به اصطلاح سبزواري‌ها "مي‌شورانند" يا هم مي‌زنند تا ته نگيرد.

اين گفته‌هاي جذاب اين‌گونه از طرف كارگري ادامه يافت: بعد كه سمنو را بار گذاشتند منتظر مي‌مانند تا سمنو به قليان يا به گفته سبزواري‌ها "به مستي بيايد" در اين هنگام زنان سبزواري خوشحالند كه سمنو دارد مي‌رسد و تا زماني كه از قليان افتاد صبر مي‌كنند و سپس "سر به دَمش مي‌كنند" همانند برنج كه روي سرديگ مسي آتش مي‌ريزند، اين كار را هم با سمنو انجام مي‌دهند.

به گفته کارگری: مدت دم كشيدن سمنو به حجم آن بستگي دارد كه بعد از اين مرحله بايد سر ديگ را برداشته و هم بزنند و اين كار را تا زماني كه سمنو سفت و قرمز شود ادامه مي‌دهند سپس زير ديگ را كم كرده تا برسد.

سبزواري‌ها معتقدند سمنو چشم بينا و گوش شنوا دارد

این عضو شورای اسلامی شهر سبزوار با بیان این‌که سبزواري‌ها معتقدند سمنو چشم بينا و گوش شنوا دارد، افزود: از قديم رسم بر اين بوده، براي اين‌كه سمنو قرمز شده و شيرين شود زنان دور ديگ به صبحت پيرامون موارد شيرين و قرمز مي‌پرداختند؛ مثلا مي‌گفتند: ای خواهر ديروز سربازار چند تِه خيك شيره "انگور" اِورده بيين" يا " اي كه چيزه نيست روي سر عريس (عروس)" فُلاني چندي نقل و نبات برختن" كه اين‌ها را براي شيرين شدنش مي‌گفتند.

وی ادامه داد: براي قرمزشدن سمنو نيز به طور مثال مي‌گفتند: "جلو عريس فُلاني چندي خون كِردن كه جلو كيچه (كوچه) ره قرمزكرده بي"

كنار سمنو شاد باید بود

وی گفت: در كنار ديگ سمنو هم زناني كه بيت‌هاي سبزواري بلد بودند به شعر‌خواني ميپرداختند و بقيه هم صلوات مي‌فرستادند و حتي زنان به رقص و پايكوبي به صورت "دوره " كه خاص سبزوار است مي‌پرداختند چراكه مردم اين ديار معتقدند بايد در كنار سمنو شاد بود تا سمنوي خوبي شود.

كارگري اضافه كرد: بعد از تمام مراحل فوق كه سمنو آماده شد هر كسي سهم خود را از سمنو برداشته و با روبوسي از يكديگر خداحافظي مي‌كردند و سمنو را براي سفره عيد و همچنين دادن به مهمانان به عنوان تعارف در ايام عيد نگه مي‌داشتند كه در اين مدت مانده به عيد هم نبايد چشم ناپاك به آن بخورد و در قديم سمنو را بدين منظور در بالاترين طاقچه كه سبزواري‌ها به آن "رَف" مي‌گفتند، مي‌گذاشتند.

وی ادامه داد: زنان از اين سمنو را در هنگام چيدن سفره عيد يعني قبل از سال تحويل سرسفره مي‌گذارند.

سبزواری‌ها باید سال نو را روی فرش پاک تحویل کنند

كارشناس ادبيات عامه سبزوار گفت: سبزواری‌ها باید سال نو را روی فرش پاک تحویل کنند چراکه برای آنان "آمد و نیامد دارد".

وی به خانه تکانی و فرش‌شویی زنان سبزواری در قبل از عید باستانی پرداخت و افزود: قطعا فرش‌شویی را زنان سبزواری برای این‌که سال تحویل را روی فرش پاک باشند، دنبال می‌کنند.

کارگری با بیان این‌که خانه تکانی در تمام ایران مرسوم بوده، خاطرنشان کرد: خانه‌تکانی در سبزوار به گونه‌ای خاص انجام می‌شود که می‌توان به فرش‌شویی در این رابطه اشاره کرد.

کارگری ادامه داد: علاوه بر خانه‌تكاني با توجه به طبقه خانواده، وسايل منزل را نونوار مي‌كنند.

اسرار نامه

سلام مراسم خیلی زیبا ودلنشینی است باتشکر

البته سمنو پزی تو منطقه ما(آذربایجان)هم مرسوم است و ما خودمون همه ساله این مراسم رو با همسایه هامون برگزار می کنیم.