هفت شبانه‌روز جشن عروسی در کردستان

هفت شبانه‌روز جشن عروسی در کردستان

با گذر از سنت به مدرنیته، برگزاری مراسم عروسی در مناطق مختلف کشور کوتاه و یک‌شکل شده‌ است؛ اما در گذشته، نحوه‌ی اجرای مراسم عروسی در بعضی مناطق، حتی از یک روستا به روستای دیگر متفاوت بود. یکی از مناطقی که مراسم عروسی را به شیوه‌های جالب و متفاوتی برگزار می‌کردند، کردستان است.

دست‌بوسی خانواده‌ی عروس

یک پژوهشگر منطقه‌ی کردستان ، با بیان این‌که بسیاری از دیگر رسوم، کم‌رنگ یا در بعضی موارد از بین رفته‌اند، درباره‌ی مراسم خواستگاری در کردستان اظهار کرد: رسم خواستگاری در این منطقه به این صورت بود که پسر موضوع خواستگاری را با بزرگ‌تر خانواده‌ی خود در میان می‌گذاشت و اگر نظر او مساعد بود، چند نفر از مردان فامیل داماد برای خواستگاری به خانه‌ی دختر و نزد پدر یا بزرگ‌تر او می‌رفتند. پدر عروس هم در جواب، از خانواده‌ی داماد زمان می‌خواست تا از بزرگ‌ترهای فامیل و خانواده‌اش مشورت بگیرد. اگر جواب مشورت مثبت بود، یک روز خانواده‌ی داماد به خانه‌ی عروس می‌رفت. در آن روز و بعد از گرفتن جواب، یک نفر از مردان خانواده‌ی داماد در میان مجلس بلند می‌شد و دست تمام مردان فامیل خانواده‌ی عروس را می‌بوسید. به این رسم «دسماچ که‌ده‌ی» می‌گویند و به این معنی است که کار، قطعی شده‌ است. چند روز بعد از اجرای این رسم، برگزاری مراسم عقد تدارک دیده می‌شود.

فرید رضایی درباره‌ی شیوه‌ی برپایی مراسم عقد در بخشی از کردستان نیز توضیح داد: به این رسم «ماره بریه‌ی» هم می‌گویند و در یک روز، خانواده‌ی داماد غذا و خوراکی تهیه می‌کند و بعدازظهر همراه فامیل خود به خانه‌ی عروس می‌رود. ‌بعد از این‌که اقوام عروس و داماد شام را صرف کردند، عده‌ای از مردان در یک اتاق جمع می‌شوند و ماموستا (به زبان کردی به‌معنی شیخ) را دعوت می‌کردند و دختر را در جمع همان مردان به عقد پسر درمی‌آوردند. اجرت ماموستا را خانواده‌ی داماد پرداخت می‌کرد.

او یکی دیگر از رسم‌های مراسم ازدواج را در بخش‌هایی از کردستان، «جل‌کرده‌ی‌نه» یا «شیرینی‌خوران» دانست و گفت: این مراسم بعد از عقد اجرا می‌شود و نحوه‌ی اجرای آن به این صورت است که خانواده‌ی داماد غذا تهیه می‌کند و یک روز به خانه‌ی عروس می‌رود و در مراسمی، لباس‌هایی که برای عروس خریده‌اند به او تقدیم می‌شود. در این مراسم، خانواده‌ی ‌داماد زیورآلاتی هم به عروس می‌دهند و بر او می‌آویزند. این مراسم فرصتی است که جشنی برای داماد و عروس گرفته شود و هدایایی (غالبا پول) که برای آن‌ها تدارک دیده شده، تقدیم شود.

هفت‌ شبانه‌روز جشن

این پژوهشگر درباره‌ی مراسم عروسی در بخش‌هایی از این استان، توضیح داد: مراسم عروسی تقریبا یک هفته طول می‌کشد؛ از روز دوشنبه‌ تا روز چهارشنبه‌، زنان همسایه برای کمک به خانه‌ی داماد می‌روند و نان می‌پزند. در این روزها، مراسم پای‌کوبی هم انجام می‌شود. روز چهارشنبه، خانواده‌ی داماد یک زن و یک دختر را به‌عنوان «پاوه‌یو» و«جل هرگیر» به خانه‌ی عروس می‌فرستد. همراه آن‌ها هم چند نفر را با بز و گوسفند می‌فرستد تا آن‌ها را در خانه‌ی عروس سر ببرند.

او درباره‌ی «پاوه‌یو» و«جل هرگیر» بیان کرد: پاوه‌یو در خانه‌ی عروس غذا می‌پزد و بر دستان عروس حنا می‌گذارد و او را برای مراسم آماده می‌کند، «جل هرگیر» هم لباس عروس را که خانواده‌ی داماد تهیه کرده و دوخته‌اند به خانه‌ی عروس می‌برد. او این لباس‌ها را داخل یک بقچه می‌پیچد و گوشه‌ی از تک‌تک لباس‌ها مانند پیراهن، کوا و سخمه را طوری‌ که از بقچه بیرون باشد، نمایان می‌کند. او بقچه را به دوش می‌گیرد و یک آینه را هم روی بقچه روی دوش خود می‌بندد. مسوولیت «جل هرگیر» در خانه‌ی عروس این است که فامیل عروس را به جشن عروسی دعوت کند.

تزیین عروس با سکه‌های ناصرالدین‌شاه

رضایی درباره‌ی مراسم عروسی توضیح داد: لباس‌های عروس در روز عروسی شامل پیراهن، زیرپیراهن و شلوار زنانه‌ی کردی (از جنس براق)، سخمه، کوا و سلطه است. زیورآلات او هم شامل فیس، گوبروک، دکمه و دولاو، لاکوا، بازن، تکبن و گردنبند و لوله با مهره‌های قدیمی است که به عروس آویزان می‌شود.

او درباره‌ی زیورآلات عروس، گفت: فیس، یک کلاه پارچه‌ای است که اطراف آن را با سکه‌های ناصرالدین‌شاهی و احمدشاهی پوشاند‌ه‌اند. لاکوا، گوبروک و دکمه و دولاو هم زیورآلات فلزی هستند که برای تزیین اطراف سخمه و سلطه به‌ کار می‌روند. بازن، دستبندهای برنز و پهنی است که دست‌ها و بازوهای عروس را با آن می‌پوشانند. تکبن، همان کمربند است و لوله هم وسیله‌ای است که به‌عنوان گردنبند از آن استفاده می‌شود و به‌شکل لوله است و از سکه‌ برای تزیین آن استفاده می‌شود.

این پژوهشگر منطقه‌ی کردستان اظهار کرد: به جای استفاده از تاج و تور، از یک وسیله‌ی حلبی به اسم «کلوتی» استفاده می‌شود که به‌شکل استوانه است و بر سر عروس می‌گذارند و روی آن را با یک پارچه یا «کِش» می‌پوشانند و اطراف آن را با گُل و اسکناس به‌وسیله‌ی سنجاق قفلی تزیین می‌کنند. وقتی عروس آماده‌ی رفتن می‌شود، داخل کفش یا جوراب او یک سکه‌ی پهلوی می‌گذارند که به معنی «پا زرین» بودن عروس است. هنگام خروج عروس از خانه‌ی پدر به سمت خانه‌ی داماد، برادر عروس یک شال به کمر او می‌بندد و دو دست عروس را برادر و یکی از اقوام نزدیک او می‌گیرند و از خانه خارج می‌کنند و رهسپار خانه‌ی داماد می‌شوند. گاهی عروس را با اسب یا قاطر می‌برند. قاطر و اسب را هم با جاجیم محلی، زنگوله، مهره و منگوله تزیین می‌کنند.

داماد انار و سیب بر سر عروس می‌ریزد

او ادامه داد: در روز عروسی، برادر عروس یا یکی از نزدیکانش روی قاطر سوار و عروس هم به‌دنبال او سوار می‌شود و به سمت خانه‌ی داماد حرکت می‌کنند. آن‌وقت یک نفر خبر آماده شدن عروس را به داماد می‌دهد و عده‌ای از زنان فامیل داماد مانند خواهر، عمه یا خاله‌ی داماد، چراغ‌های توریِ نفتی و آیینه به‌دست می‌گیرند و به خانه‌ی عروس می‌روند. چراغ نماد روشنی و آینه نماد زلالی و شفافیت است. در نیمه‌های راه، خانواده‌ی داماد به عروس می‌رسد و اطراف او را می‌گیرد و ترانه‌خوان‌ها با ترانه شروع به خواندن ترانه‌ی «باده باده» (بادا بادا، مبارک بادا) می‌کنند.

رضایی بیان کرد: وقتی عروس به خانه‌ی داماد نزدیک می‌شود، داماد همراه یک نفر دیگر و دوست صمیمی‌اش به پشت‌ بام می‌رود و انار، سیب، به، سکه و نقل آماده می‌کند. داماد هنگام رسیدن عروس، بر سر و تن او، سیب و انار می‌کوبد و دوست داماد هم بر سر عروس و مهمانان، نقل و سکه می‌پاشد. به این رسم «شاباش» می‌گویند. سیب نماد پاکی و باکرگی، انار نماد عشق و به نماد بوی زیبای زندگی است. هنگام ورود عروس به خانه‌ی داماد، عروس را روی لیف (لحاف دستبافت قرمز) می‌نشانند و زیر گوشه‌ای از لیف، حلوا می‌گذارند (در گذشته به جای شیرینی، از حلوا استفاده می‌شد)، وقتی عروس روی لیف می‌نشیند، مادر داماد با گفتن «بسم‌الله» سر عروس را به سمت حلوا خم می‌کند و سه‌بار آن را تکرار می‌کند، سپس حلوا را به نزدیکان و همراهان عروس تعارف می‌کند و به مهمانان می‌دهد. به‌نظر می‌رسد این شیرینی نشانه‌ی خوش‌یمنی و شیرینی وصلت و رابطه‌ی خوب عروس و مادر شوهر است.

بازگشت عروس به خانه‌ی پدرش

او درباره‌ی مراسم بعد از عروسی، توضیح داد: سه روز بعد از تمام شدن مراسم عروسی، مهمانان به خوش‌آمدگویی عروس می‌آیند و بعد از سه روز هم مراسم «تل» (توشه) برگزار می‌شود. در این مراسم فامیل عروس در خانه‌ی خود یک قابلمه برنج می‌پزند و همراه لباس‌های عروس و مقداری جهیزیه به خانه‌ی داماد می‌روند. یک هفته بعد از برگزاری این مراسم، نوبت به آخرین رسم از سلسله رسوم عروسی می‌رسد؛ این رسم «باوان» نام دارد. باوان در لغت به معنای خانه‌ی پدری است. در بعضی مناطق کردستان بعد از سه روز و در بعضی مناطق دیگر آن، بعد از یک هفته که عروس به خانه‌ی داماد رفت، برای دیدن خانواده‌ی خودش به خانه‌ی پدری می‌رود و چند روزی را با آن‌ها می‌گذراند. در آخر این روزها، پدر عروس هدیه‌ای به او می‌دهد تا به خانه‌ی خودش ‌ببرد.

رضایی این پژوهش را با مطالعه‌ی منطقه‌ی هورامان کردستان نوشته و معتقد است، این رسوم در گذشته به‌صورت کامل در کردستان اجرا می‌شدند؛ ولی اکنون با فرآیند مدرنیزاسیون معمولا بخش‌هایی از آن انجام نمی‌شود و مراسم عروسی کوتاه شده است./ ایسنا