سلطانیه

سلطانیه، پایتخت باستانی سلسله ایلخانیان، در شمال غربی ایران و در فاصله 240 کیلومتری از تهران واقع شده است که گواهی بی همتا از تاریخ قرن‌های سیزدهم و چهاردهم میلادی است.

سلطانیه 

مقبره الجایتو در سال های 702 تا 712 هجری قمری (1302 تا 1312 میلادی) در شهر سلطانیه، پایتخت سلسله ایلخانیان (که توسط مغولها تاسیس شده بود) ساخته شد. این بنا در استان زنجان واقع شده و نمونه‌ای برجسته از دستاوردهای معماری ایرانی و یک اثر تاریخی مهم در توسعه معماری اسلامی است. این بنای هشت ضلعی با 50 متر ارتفاع، گنبدی بزرگ دارد که با کاشی‌های فیروزه‌ای رنگ تزئین شده و هشت مناره باریک و بلند آن را احاطه کرده است. گنبد سلطانیه اولین نمونه موجود از گنبد دو پوسته در ایران است. تزئینات داخلی مقبره نیز بسیار چشمگیر هستند به طوری که محققانی چون آرتور آپهم پوپ تاج محل را اقتباسی از این بنا می‌دانند. 

شرح کلی

سلطانیه، پایتخت باستانی سلسله ایلخانیان، گواهی بی همتا از تاریخ قرن‌های سیزدهم و چهاردهم میلادی است. مقبره الجایتو در جهت توسعه معماری اسلامی در آسیای مرکزی و غربی پیوندی ناگسستنی را از دوره سلجوقی تا دوره تیموری ایجاد کرد. این مسئله بیشتر نشات گرفته از ساختار دو پوسته گنبد و کاربرد دقیق و استادانه مصالح و نقوش در تزئینات این بنا است. گنبد سلطانیه به واسطه ساختار خلاق مهندسی، تناسب هندسه فضایی، اشکال معماری و الگوها و سبک‌های تزئینی به کار رفته در آن، مجموعه بی نظیر و استثنائی است.  

محل قرارگیری سلطانیه

سلطانیه در شمال غربی ایران و در فاصله 240 کیلومتری از تهران واقع شده است. پیشینه سکونت در این مکان بر اساس شواهد باستان شناسی، دست کم به هزاره اول قبل از میلاد بر می‌گردد اما شروع ساخت و ساز و استقرار، به دوره ایلخانیان در حدود سال 1290 میلادی مربوط است. به سبب وجود شکارگاه‌های عالی و مراتع غنی جهت پرورش اسب، ارغون خان، چهارمین حاکم مغول در ایران، تصمیم گرفت اقامتگاهی تابستانی در این منطقه بنا کند. پسرش غازان خان، دستور داد مقبره‌ای برای او در این مکان بسازند که بعدها به تپه نور مشهور شد. تا زمان به قدرت رسیدن الجایتو (که بعدها به نام سلطان محمد خدابنده شناخته میشد) در سال 1304 میلادی، اطلاعات بسیار کمی در مورد سکونت در این منطقه وجود دارد. الجایتو شهر را توسعه داد و آن را به پایتختی خود برگزید و نام این شهر را سلطانیه نهاد. سلطانیه  به همراه تبریز تبدیل به یک مرکز تجاری بزرگ در مسیر آسیا و اروپا شد، اما در قرن های شانزدهم و هفدهم به تدریج از رونق افتاد و ویران گشت و بعد از آن، تنها یک روستا بر روی خرابه ها بنا گردید.

مقبره سلطلان محمد خدابنده

مقبره سلطان محمد خدابنده اصلی‌ترین بنای تاریخی این شهر است که در سالهای 1302 تا 1312 میلادی ساخته شده و در مرکز منطقه‌ای روستایی واقع شده است. دور تا دور این بنا را مراتع حاصلخیز احاطه کرده‌اند. فرم این بنا هشت ضلعی است و گنبد حیرت انگیز و  برجسته‌ای بر روی آن قرار گرفته که با کاشی‌هایی فیروزه‌ای رنگ تزئین شده است. این گنبد اولین نمونه از گنبد‌های دو پوسته در ایران است که در ساخت آن از پشت بند و یا شانه استفاده نشده است. برای زیبایی و تزئین بنا، هشت مناره باریک و بلند در هر ضلع آن ساخته شده است. نوار عریضی از کتیبه‌های کوفی، زمینه آبی روشن قسمت پایین دیواره داخلی گنبد را از گچبری‌های برجسته و لاجوردی قسمت بالای دیوار جدا می‌کند. ایوان‌ها در دهلیزهای طبقه دوم رو به بیرون بوده و یاد آور بناهایی همچون تاج محل هستند. این بنا به لحاظ ساختاری یک شاهکار است؛  در ابتدا با استفاده از آجرهای زرین فام و کاشی‌های سفالی به رنگ آبی تیره، کتیبه‌های بزرگی به خط کوفی بر دیواره‌های داخلی بنا نوشته شدند. اما در سال 1313 میلادی گنبد مجددا با گچبری تزئین شد و تزئینات بسیار متنوعی به آن اضافه گردید که عمدتاُ نیمه برجسته بودند. مرحله دوم تزئینات این بنا مربوط به زمانی است که کاربرد آن به عنوان زیارتگاه شیعیان عوض شد. تزئینات بیرونی گنبد متعلق به مرحله اول است. 

سکویی سنگی به شکل یه ارگ این مقبره را احاطه کرده است. در آغاز کار، خندقی به عرض 30 متر به دور بنا کشیده شده بود که در حال حاضر یک محوطه باستان شناسی است. 

سایر بناهای تاریخی

سایر بناها و محوطه های تاریخی ثبت شده در میراث جهانی عبارتند از : شهر قدیمی سلطانیه، که پایتخت الجایتو بعد از تبریز بود؛ مقبره سلطان چلبی اوغلو، که ساختمانی آجری مربوط به سال 1330 میلادی با برج هشت ضلعی بلند است؛ آرامگاه ملا حسن کاشی، شاعر و عالم دینی دربار الجایتو و بقایای مقبره غازان خان در تپه نور که به همراه سایر آثار تاریخی برجای مانده در مجاورت آن،  به تپه نور کوچک شهرت یافته و یک محوطه باستان شناسی هستند. 

نام منطقه سلطانیه در متون تاریخی با عنوان 'دشت اسب های خرمایی ' یا 'شکارگاه شاهین' ذکر شده است. طبیعت استثنایی این مراتع وابسته به خاک آن است که آب باران را به طور کامل جذب نمی‌کند و در نتیجه این مراتع را به چراگاهی مناسب به ویژه برای  پرورش اسب تبدیل کرده است که این خود یکی از دلایل احداث شهر در این منطقه است. 

 منبع:

http://wiki.5040.ir/fa/content/article/2024.html