زمین شناسی دریایی

زمین شناسی دریایی

 

اقیانوسها و دریاها بیش از 360 میلیون کیلومتر مربع یعنی حدود 71 درصد سطح زمین را می پوشاند و بنابراین اهمیت آن به عنوان مهمترین تشکیل دهنده هیدروسفر در زندگی بشر غیر قابل انکار است. زندگی انسان به طور مستقیم و یا غیر مستقیم وابسته به دریا و اقیانوس می باشد و اصولاً بر اساس شواهد زمین شناسی اولین موجودات حیاتی یا کمپلکس های ارگانیک که به صورت بقایای فسیلی در اسلیت ها و شیست های کربن دار آرکئن به جا مانده اند و به عنوان شکلی از حیات تلقی شده اند، در رابطه با واکنش بین هیدروسفر و اتمسفر بوده است. کهن ترین سنگهای رسوبی دارای ترکیبات کربن دار به حدود 7/3 میلیارد سال قبل بر می گردد که بنظــــر می رسد مربوط به ساختمان جلبک های اولیه باشد. در حدود 8/1 الی 2 میلیارد سال قبل گسترش فرایند فتوسنتز و در نتیجه توسعه گیاهان سبز موجب تحول عمده در تشکیل حیات و تنوع زیستی گردید. بالاخره اولین موجودات با ساختمان پیچیده و عالی تر مانند ماهی های زرّه دار در دریاها و اقیانوس های کهن زاده شده و به حیات خویش ادامه دادند.طی دوران های زمین شناسی دیرینه زیستی، میانه زیستی تا نوزیستی و زمان حاضر حیات موجودات همواره وابسته به آب و در مرحله اول وجود و بقای اقیانوس ها بوده است و اهمیّت آب به حدی است که خداوند متعال در کتاب آسمانی ما مستقیماً به آن تاکید فرموده است.
 

بهره گیری از اقیانوس ها تنها محدود به فرایندهای زیستی نمی باشد بلکه تحولات و وقایع زمین شناسی طی دوران ها و ادوار زمین شناسی همواره وابسته به گسترش حوضه های اقیانوسی و یا ناپدیدی آنها مانند اقیانوس کهن تتیس و ظهور جزایر ،خشکی ها و قاره ها در رابطه با فرایندهای زمین ساختی و کوهزایی بوده است. این تحولات زمین شناسی در قالب تکتونیک ورقی توجیه کننده ظهور خشکی ها و قاره ها است که بستری مناسب برای زندگی زیست مندان خشکی فراهم نموده است.
چرخه فرسایشی خشکی ها و حمل رسوبات به دریا و فرایند رسوب گذاری از جمله پدیده های مهم زمین شناسی است که به طور مستمر در زمین صورت می گیرد. هوازدگی ، فرسایـش، رسوب گذاری و بالاخره دیاژنز یا سخت شدگی رسوبات منجر به تشکیل انواع سنگهای رسوبی و همچنین تشکیل برخی کانسارها و ذخائر معدن در بستر دریاها و اقیانوس هــــا می گردد . این رسوبات مجدداً در چرخه ای نو با انباشتگی و چین خوردگی از آب خارج شده و تشکیل سرزمینی جدید می دهند و بدین ترتیب این تحولات چرخه ای همواره پویا بـــــاقی می مانند. از کل آب های هیدروسفر حدود 97 درصد مربوط به وزن آبهای موجود در دریاها و اقیانوس ها است و چرخش آب در هیدروسفر موجب تغییرات ژئوشیمیایی از جمله هوازدگی و حمل مواد جامد و محلول می گردد.ذرّات رسوبی که از سطح خشکی ها وارد محیط رسوبــی می گردند دارای تنوّع بسیار می باشند ولی در آن میان ترکیبات سیلیکاته مانند ذرات تخریبی سیلیسی و رس ها اهمیت زیادی داشته و آنها همراه با کانیهای سنگین و عناصر فلزی در محیط رسوبی انباشته می شوند.تجزیه و تخریب شیمیایی این رسوبات موجب آزادی پاره ای از عناصرشیمیایی در محیط رسوبی می گردد. بنابراین مطالعه رسوبات بستر و آب دریاها و بررسی عناصر و کانیهای سنگین و ذخائر معدنی سواحل از جمله اهداف مهم در بررسی های زمین شناسی دریایی است که به طور غیر مستقیم می تواند مورد استفاده دیگر علوم، از جمله بررسی مناطق و تعیین محدوده های مناسب برای پرورش میگو و دیگر موجودات آب زی خواهد بود.

مطالعه عناصر فلزی که به طور طبیعی طی چرخه هوازدگی ، فرسایش ،حمل و نقل توسط طبیعت و یا به طور غیر طبیعی به واسطه فعالیت های صنعتی و پس آب های کارخانه ها وارد رودخانه ها و سپس دریا و اقیانوس می گردد نیز مقوله ای است که با مطالعات ژئوشیمیایی عناصر فلزی می توان برآورد و تخمینی از حجم ورودی این عناصر و میزان تمرکز آنها در ته نشستهای ساحلی و بستر دریاها به عمل آورد.اگر میزان تمرکز پاره ای ازاین عناصر فلزی از حد مجاز تجاوز کند می تواند موجب آلودگی سواحل و بستر دریا و تاثیر مستقیم در زندگی زیست مندان دریایی و خشکی داشته باشد.
نیاز روز افزون بشر به دریا و استفاده از دریا و اقیانوس به عنوان یک راه ارتباطی مهم و اقتصادی در کشتیرانی و همچنین ایجاد سازه های دریایی مانند توسعه بنادر، اسکله ها ،ایجاد پناهگاه های صیادی، نصب سکوهای استخراج نفت و گاز،گذر خطوط انتقال نیرو و انرژی (نفت ، گاز ،الکتریسیته) و آب و غیره در سالهای اخیر ابعاد گسترده ای یافته است.انجام این مهم و توسعه صنعتی و سرمایه گذاری های سنگین اقتصادی بدون بررسی و مطالعات زیربنائی مانند مطالعه زمین شناسی مهندسی سواحل و مطالعه زیر ساخت های محدوده های ساحلی و بستر دریاها با خطر روبرو خواهد بود. مطالعات زمین شناسی مهندسی،بررسی ساختارهای تکتونیکی سواحل و مناطق دریائی ، تعیین نقش فرسایش سواحل و تغییرات سطح دریاها به عنوان عوامل مطالعاتی زیربنائی مهم محسوب می شوند. هر گونه تغییر در وضعیت طبیعی سواحل و بنادر نیز بازتاب مهمی بر اکوسیستم های مناطق دریائی خواهد داشت و بنابراین انجام هر گونه پروژه صنعتی منوط به بررسی این مطالعات زیربنائی خواهد بود.

اهمیت اقیانوس ها بنحوی است که امروزه آنرا به عنوان یک سیّاره در نظر گرفته انــد و بررسی های اقیانوس شناسی از جمله زمین شناسی دریایی ابعاد گسترده جهانی یافته است.مطالعات هیدرودینامیکی ،مطالعات ژئوفیزیکی و لرزه نگاری،حفاری های زیردریایی به منظور شناخت ساختمان پوسته اقیانوسی و مطالعه ذخائر معدنی آن مانند انباشته ها و نودولهای منگنز ، سولفورهای فلزی، بررسی ذخائر هیدروکربوری و غیره بخشی از این مطالعات محسوب می شوند.
با عنایت به مراتب فوق و با توجه به اهمیّت نقش دریاها و مناطق ساحلی کشور در توسعه پایدار ملّی می بایست گامهای بزرگی در جهت مطالعه و شناخت سواحل و پهنه های آب ایران برداشت. البته تا رسیدن به اهداف نهائی راه درازی در پیش است و بنابراین لازم است با نگرش ویژه به مطالعات زمین شناسی دریایی و همکاری گروه های مطالعاتی و تحقیقاتی ارگانهای مختلف کشور مانند گروه های رسوب شناسی و زمین شناسی دریایی ، ژئوشیمی ، ژئوفیزیک ،اکتشاف،زمین شناسی مهندسی سواحل ، ژئومورفولوژی ، شیمی دریا ، فیزیک دریا و تحقیقات آزمایشگاهی بررسی های سیستماتیک زیر را محقق سازیم:
-تهیه نقشه های زمین شناسی و معدنی سواحل ایران.
- مطالعات زمین شناسی مهندسی و ژئوتکنیک.
- بررسی ساختارهای تکتونیکی سواحل و مناطق دریایی ایران .
-مطالعات زمین ریخت شناسی (ژئومورفولژیکی ) و بررسی نقش فرسایش سواحل و تغییرات سطح دریاها .
- بررسی های شیمیایی و ژئوشیمیایی دریا ها .
- بررسی های ژئوفیزیک دریایی.