زمین شناسی

رشته زمین شناسی، رشته ای است دانشگاهی که در زمینه پیرایش زمین، وضعیت زمین در فضا، تاریخ زمین شناسی، شکل و ابعاد زمین، مشخصات فیزیکی و شیمیایی زمین و مواد تشکیل دهنده آن، بررسی عواملی که در شکل زمین دخیل هستند و... مطالعه و بررسی می کند.

ایجاد رشته زمین شناسی، مجموعه ای از اهداف را در نظر دارد که در نگاهی کلی به اهداف کاربردی و کلی تقسیم می شود. هدف مهم این رشته، شناخت کلی سیاره زمین، به عنوان سیاره زندگی انسان و اهداف کاربردی شناخت خاصیت شیمیایی و فیزیکی سنگهای سازنده زمین و شناخت خواص خواستگاههای زمین است.

اهداف یاد شده دارای اهمیت زیادی است، چون انسان را در کشف منابع زیرزمینی و استفاده استراتژیک، همچون حاملهای انرژی و موادی همچون طلا و نقره و نیز سنگهای ساختمانی یاری می کند. آشنایی خاصیتهای فیزیکی مواد درون زمین در شناسایی زلزله و وقوع آن مؤثر است و آشنایی خاصیتهای شیمیایی سنگها به شناسایی و استحصار مواد استراتژیکی موجود در مواد پرارزش، کمک می نماید. سرانجام آشنایی با سنگهای موجود در پوسته زمین و خواص فیزیکی آنها در زمینه های مهمی همچون سدسازی دارای اهمیت است.

زمین شناسی در حال حاضر جایگاه ویژه ای را در بین رشته ها، پیدا کرده است و کاملاً تخصصی شده است و اقتصاد بیشتر کشورها به زمین شناسی بستگی دارد. مخصوصاً در ایران، مثلاً در زمینه نفت که بیشتر موادی که از نفت گرفته می شود و از زمین گرفته می شود، مربوط به زمین شناسی است.

زمین شناسی نقش بسیار مهمی در محیط زیست دارد، مثلاً شناخت زمینهایی که بتوان در آن خانه سازی و شهرسازی کرد و شناخت مکانهایی که احتمال خطر ویرانی در اثر زلزله را دارد.

در زمینه شغلی، زمین شناسی با زمین و خاک سروکار دارد و اشخاص، در تمام فصول سال، مشغول به مطالعه و بررسی هستند. ماهیت زمین شناسی در دانشگاههای مختلف، فرق می کند. نوع استفاده از علم زمین شناسی در دانشگاهها فرق می کند، با توجه به وسعت زمین و فراگیری علم زمین شناسی، زمین شناسی شاید پر شاخه ترین و پر تخصص ترین رشته باشد.

دروس رشته زمین شناسی دارای 133 واحد است که دانشجویان با گذراندن دروس عمومی و پایه از قبیل ریاضی عمومی 2و1 و فیزیک 2و1 و شیمی عمومی به فراگیری دروس اول و تخصصی می پردازند.
 

برخی از این دروس شامل موارد زیر است:

زمین شناسی فیزیکی که به بررسی خصوصیات کلی زمین می پردازد.
زمین شناسی تاریخی که به مطالعه تاریخچه پیدایش کره زمین می پردازد.
بلورشناسی هندسی و بلورشناسی نوری که شناخت ویژگیهای هندسی و مشخصات نوری بلورها را مورد توجه قرار می دهد.
کانی شناسی که به بررسی کانیها یعنی اجزای تشکیل دهنده سنگها می پردازد.
سنگ شناسی رسوبی و آذری و دگرگونی که در مورد تشکیل انواع سنگها بحث می کند.
زمین شناسی ایران که به بررسی ویژگیهای زمین ایران می پردازد.
زمین شناسی نفت که به بررسی در نحوه ایجاد نفت به بحث می پردازد.

زمین شناسی به تمام معارفها و شناختهایی گفته می شود که در مورد نحوه تشکیل زمین و چگونگی استفاده از منابع خدادادی زمین به ما راههایی را نشان می دهد. اگرچه تاریخچه زمین، سابقه ای بسیار طولانی دارد، ولی بدون شک زمین شناسی علمی کمتر از 2 قرن سابقه دارد، امروزه زمین شناسی در تمام شئون زمین، مثل کشاورزی، صنایع گوناگون و... نقش اساسی دارد.
زمین شناسی نه تنها دیدگاههای اقتصادی بلکه سابقه تاریخی زمینها را نشان می دهد، به طوریکه در تاریخ سیاستهای کشورها نقش داشته است. اگر دیده می شود کشورهای استعماری به هند و آفریقا سفر می کردند، به خاطر استفاده و به دست آوردن مایحتاج خودشان از منابع آنها بوده است. بنابراین زمین شناسی در مسائل اقتصادی کشورها نقش دارد و ما می توانیم برای استفاده از منابع مهم کشورمان و استفاده درست از آن، از علم زمین شناسی استفاده کنیم.

از نظر روحی، دانشجویان می بایست، متعادل باشند و از نظر جسمی می بایست کامل باشند، چون باید مطالب را در روی زمین یاد بگیرد و مطالعه کنند. رشته زمین شناسی به دلایل نوع گرایشها، مجموعه ای متنوع را برای دانشجویان این رشته، به همراه دارد که مهمترین آنها از این قرار است:
در مقطع کارشناسی دبیری دبیرستان، در دروس زمین شناسی.
کارشناس در سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی.
فعالیتها در آزمایشگاههای مربوط به بخش خصوصی.
در مقطع کارشناسی ارشد: فعالیت در سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی.
فعالیت در شرکت ملی نفت.
فعالیت در مؤسسه ژئوفیزیک و وزارت مسکن.
فعالیت در مؤسسه زمین شناسی و زلزله.
فعالیت در وزارت کشاورزی و وزارت راه و ترابری.
همچنین امکان کار در مراکز خرید و فروش جواهر به عنوان کارشناس سنگهای قیمتی برای فارغ التحصیلان این رشته امکان پذیر است.

ریشه لغوی

زمین شناسی یا ژئولوژی (Geology) از لغت یونانی Geo به معنی "زمین" و Logos به معنی "علم" یا "منطق" گرفته شده است. به عبارت دیگر زمین شناسی علم مطالعه زمین می‌باشد.

دید کلی
زمین شناسی علمی است که درباره پیدایش زمین ، تشکیلات ، ساختمان و مواد تشکیل دهنده زمین ، کوهها ، دشت‌ها و اقیانوس و همچنین تاریخ پیدایش جانداران و تسلسل وقایع فیزیکی در زمین و بالاخره تحولاتی که در زمین صورت گرفته و می‌گیرد بحث می‌نماید. زمین شناسی در نیم قرن اخیر در جهان و در ربع قرن حاضر در ایران گسترش فراوانی یافت. بسیاری از نظریات سابق دگرگون شد و زمین شناس در بررسی سیاره پرارزش خود به آگاهیهای نوین دست یافت که پایه علوم زمین جدید را فراهم ساخت چون مانند همه رشته‌های تجربی کار زمین شناسی بر اساس مشاهده و تغییر است لذا هر قدر امکان مشاهده مستقیم و غیر مستقیم ما ، از راه‌های ژئوفیزیک ، ژئوشیمی ، ماهواره‌ها و الکترونیک افزایش یابد، طبعا آگاهی‌های ما هم از جهان و از گذشته کره زمین عمیق‌تر می‌گردد.

تاریخچه ، سیر تحولی و رشد

·مدارک و اسناد حاکی از آن است که حدود 4500 سال قبل از میلاد ، انسان موفق به استخراج مس شد، حدود 2800 سال پیش از میلاد آلیاژ مفرغ بوسیله ایرانیان شناخته شد. در سالهای 1600 تا 1300 پیش از میلاد استفاده از آهن معمول گردید. قدیمی‌ترین نقشه زمین شناسی در 2000 سال قبل از میلاد مربوط به معادن زمرد و طلا در مصر باقی مانده است.
اینکه اولین مطالعات علمی زمین شناسی از چه زمانی آغاز شده به درستی مشخص نیست، شاید اولین نوشته در مورد این علم به وسیله ارسطو (332-348) سال قبل از میلاد) در کتاب "السما و العالم" به رشته تحریر در آمده باشد، که در آن از تغییرات وارد بر زمین و آثار جوی ذکر به میان آمده است. بعد از جنگ جهانی دوم (1945-1939) با پیشرفت علوم و تکنولوژی و در نتیجه احتیاج به مواد اولیه اهمیت علم زمین شناسی بیش از پیش آشکار شد. برای جستتجوی معادن فلزی و مخصوصا نفت ، زمین شناسان را بر آن داشت که دست به یک سری مطالعات جدید در زمینه ساختمانهای تحت الارضی زده و مطالب جدید کشف نمایند.
در اوایل قرن بیستم با پیشنهادات وگنر ، نظر زمین شناسان به فرضیه اشتقاق قاره ها معطوف شد. در سالهای اخیر با مطالعات و توجهات بیشتر به نظریه‌های گسترش کف اقیانوس و تکتونیک صفحه‌ای توسط دانشمندانی همچون مس و مورگان و با استفاده از پیشرفته‌ایی که در سایر علوم حاصل گردیده زمین شناسی وارد مرحله جدیدی از علوم شده است.

تعریف علم زمین شناسی

زمین شناسی دانش سیاره زمین است ودرباره منشا مواد و اشکال موجود بر آن صحبت می‌کند. گذشته این سیاره وفرایندهایی که برروی آن رخ داده یا درحال رخ دادن است و بر اشکال آن تاثیر دارد بررسی شود. برای حصول نتیجه از این مباحث در زمین شناسی باید اثر فشارهای مختلف مورد اثر بر زمین وهمچنین شیمی موادی که این سیاره از آن تشکیل شده واثر موجودات زمین در آن از جنبه‌های مختلف مورد بحث قرار گیرد. اطلاعات اولیه در مورد خود کره زمین نظیر پیدایش زمین عمر آن و وضعیت آن در فضا واز این قبیل ازطریق مطالعه سایر اجرام سماوی بدست می‌اید و گاها از این طریق با مطالعه وضع فعلی سایر اجرام شبیه زمین به طرز پیدایش رخدادها وتغییرات در گذشته زمین پی می‌برند.
تمام مطلعاتی که در مسیر شناخت زمین صورت می‌گیرد و علومی که در این مسیر پا گرفته و می‌گیرند در نهایت در خدمت جامعه بشری قرار می‌گیرد‌. در این علوم چگونگی استخراج واستفاده از مواد موجود در زمین و محیطهای زیستی پایدار در زمان پیدایش این مواد مورد بررسی قرار می‌گیرد و در علومی دیگر از خطرات ناشی از نیروهائی در حال حرکت و پویای موجود در زمین که ممکن است رفاه یا هستی انسانها را با خطر نیستی مواجه سازد آگاه می‌سازد. چون مواد موجود در زمین و ساختمانهای طبیعی موجود در آن از ابتدای تاریخ بشریت مورد استفاده انسانها بوده است می‌توان گفت این علم از قدیمیترین علومی است که انسانها نا خودآگاه به آن پرداخته‌اند ودر طی قرون رفته رفته این علم و شاخه‌های متنوع آن مدون و طبقه بندی شدند و رشته‌های فرعی وتخصصی با قوانین تعریف شده را به وجود آورده‌اند که هریک بخشی از دانش زمین شناسی را تشکیل می‌دهند.
زمین شناسی علمی است که به طور کلی در باره زمین صحبت می‌کند. این تعریف را باید کامل‌تر کرد. زیرا موضوع علوم دیگری نیز مثل هیات و نجوم و ... درباره زمین صحبت می‌کنند. ولی مقصود از زمین شناسی ، شناسایی و مطالعه تئوری‌های پیدایش زمین و مواد تشکیل دهنده آن ، بررسی عواملی که در وضعیت آن تاثیر دارند. و بالاخره مطالعه و شناسائی مواد ارزشمند زمین و نحوه استفاده از آنهاست. زمین شناسی علم قدیمی و دارای سابقه طولانی است. و بشر همواره در مورد زمین کنجکاو بوده است. حوادثی مانند زلزله ، طوفان ، سیل ، گردباد و ... انسان را همواره در مورد زمین نگران می کرده. علم زمین شناسی ، یعنی آنچه که امروزه به علم جداگانه دارای رشته‌های متنوعی است که بیش از دو سه قرن سابقه ندارد. و مانند سایر رشته‌های علوم تحقیقات مداوم دانشمندان متعددی این علم را به پایه امروزی رسانده است.

نقش زمین شناسی در زندگی

 زمین شناسی علم قدیمی و سابقه‌داری است. اصولا بشر اولیه ، همیشه در مورد زمین کنجکاو بوده است. این کنجکاوی را می‌توان معلول دو علت اساسی دانست. اول اینکه بشر و سایر موجودات زنده ، هستی خود را مرهون زمین بوده و همیشه غذای خود را از آن بدست می‌آورده‌اند و بدین ترتیب مجبور بوده‌اند که دائما در مورد آن مطالعه کنند تا بتوانند غذای مناسب و حدالامکان متنوعی برای خود به دست آورند. نکته دومی که بشر را در مورد زمین نگران می‌کرده است، وقوع حوادث ناگواری مانند زلزله ، آتشفشان ، طوفان ، سیل و نظایر آن بوده که همیشه خسارات مالی و جانی زیادی را سبب می‌شده است و بشر به ناچار همواره در صدد بوده است که علل این حوادث را دریابد تا بتواند حتی المقدور از وقوع آن جلوگیری و یا حداقل آن را پیش بینی کند.

ارتباط زمین شناسی با سایر علوم

 همانند سایر علوم ، زمین شناسی نیز نمی‌تواند بدون کمک دیگر رشته‌های علمی ، موجودیت خود را حفظ کند. مهمترین رشته‌های علمی که زمین شناسی بر مبنای آنها استوار است فیزیک ، شیمی ، مکانیک ، بیولوژی و نجوم‌اند