موزه ذوالفقاری زنجان
در زمستان سال ۱۳۷۲، معدنکاران به‌هنگام خاکبرداری و استخراج نمک از معدن زیر تپه‌های این منطقه، با نیم‌تنه یک جسد روبه‌رو شدند. این جسد دارای ریش و موی بلند و حلقه گوشواره‌ای از جنس طلا در گوش چپ بود. جسد مزبور در اواسط یکی از تونل‌های معدن، که حدود ۴۵ متر طول داشت، به‌دست آمد. از تاریخ ۶ اسفند ۱۳۷۲، کاوش‌ها در این منطقه آغاز شد. درپی کاوش‌ها؛ یک ساق پا درون چکمهٔ چرمی، سه قبضه چاقو، شلوارک، شی نقره‌ای، قلاب سنگ، قطعات طناب چرمی، سنگ ساب، یک عدد گردو، قطعات سفال و چند تکه پارچه منقوش و قطعات خردشده استخوان نیز پیدا شد. باستان شناسان در مورد ظاهر این پیکر گفته‌اند احتمالا مرد نمکی از طبقه اشراف و شاهزاده‌ها بوده‌است، زیرا بر روی لباس او جواهرات و زیورآلاتی پیدا شده که مخصوص این طبقه بوده، و همچنین آنها چنین فرضیه دارند که او یا درحال فرار به غار پناه برده یا در جنگی از میدان گریخته و به غار پناه آورده و آنجا فوت کرده و موریانه‌ها پیکرش را، که از نمک پوشیده بوده، خورده‌اند.
موزه ذوالفقاری زنجان
این داستان کشف نخستین مرد نمکی در ایران است. مردان نمکی نامی است که به شش مومیایی کشف‌شده در زمستان سال ۱۳۷۲ خورشیدی در معدن نمک چهرآباد استان زنجان داده شده‌است. داستان مردان نمکی داستانی است شنیدنی از آنهایی که به ناگاه از اعصار تاریک تاریخ به عصر جدید پرتاپ شده اند.
با وجود کشف استثنایی مرد نمکی شماره یک در سال ۱۳۷۲ تلاش چندانی برای تعطیل کردن استخراج مکانیکی و لغو بهره برداری از معدن صورت نگرفت. پاییز ۱۳۸۳ معدنکاران در حین کار با بولدوزر دوباره با بقایای اسکلت انسانی برخورد کردند که بدلیل کار با بولدوزر تا حد زیادی متلاشی شده بود و با جستجوی معدنکاران در میان خاک‌های آشفته علاوه بر جمع‌آوری قسمتهایی از بقایای انسانی تکه تکه شده، شماری اشیا به دست آمد که توسط بهره بردار به اداره میراث فرهنگی و گردشگری استان منتقل شد. بررسی‌های نخستین بر روی بقایای انسانی که پس از انتقال به میراث فرهنگی، مرد نمکی شماره ۲ نامگذاری شد، نشان داد که این بقایا متعلق به مردی میانسال با میانگین قد حدود ۱۸۰ سانتی‌متر بوده که در جریان ریزش دیواره‌ها و سقف تونل کشته شده است.
موزه ذوالفقاری زنجان
از جمله اشیایی که همراه این مرد نمکی یافت شد می‌توان به تکه سبد و میخ‌های چوبی، طناب‌های گیاهی و منسوجات اشاره کرد.
کشف اتفاقی مرد نمکی شماره ۲ و مجموعه‌ای از اشیا موجب از سرگیری پژوهش‌های باستان شناسی در معدن نمک چهرآباد پس از گذشت ۱۱ سال شد. بنابراین کاوش در معدن با وجود شرایط آب و هوایی نامناسب و دشوار در دی‌ماه ۱۳۸۳ به منظور نجات بخشی آثار و بقایای باقی مانده آغاز شد.
موزه ذوالفقاری زنجان
مرد نمکی شماره ۳ همچون مرد نمکی ۲ به صورت اتفاقی و طی کار باطله‌برداری بولدوزر توسط معدنکاران در سال ۱۳۸۳ کشف شد. بدلیل سقوط یک صخره بسیار بزرگ نمک بر روی مرد نمکی شماره ۳ و همچنین کشف آن توسط بولدوزر، این جسد نیز به صورت متلاشی شده و تکه تکه به دست آمد. آنچه که مرد نمکی شماره ۳ نامیده شد در واقع بقایای استخوان، لباس و قسمتهایی از بافت نرم فردی بود که همچون معدنچیان دیگر بر اثر ریزش تونل و سقوط یک سنگ چند تنی روی او کشته شده بود.
موزه ذوالفقاری زنجان
مرد نمکی شماره ۴ سالم‌ترین و کامل‌ترین جسد نمکی به دست آمده از معدن چهرآباد است و به رغم آسیب دیدگی به هنگام مرگ تقریبا بیشتر قسمت‌های بدن این مومیایی سالم باقی مانده است. این جسد شامل مجموعه‌ای از استخوان‌ها و بافت نرمی است که بر اثر از دست دادن آب بدن کاملا خشک شده است.
موزه ذوالفقاری زنجان
براساس پژوهش‌های انجام گرفته مشخص شد این مومیایی طبیعی، پسر جوانی بوده که به هنگام مرگ حدود ۱۶ سال داشته است. قد این مومیایی ۱۷۰ تا ۱۷۵ سانتی‌متر و بر گوش‌هایش حلقه فلزی دیده می‌شود، موهای سر وی کوتاه، به رنگ خرمایی و همراه این مومیایی اشیای جالب توجهی نیز کشف شد. یکی از این اشیا چاقوی فلزی با دسته استخوانی است که در غلافی چرمی به کمربند پارچه‌ای این مومیایی بسته شده است و از اشیای دیگر می‌توان به دو کوزه کوچک سفالی سالم اشاره کرد.
از ویژگی های بسیار مهم این مومیایی طبیعی، لباس کامل است که برتن او دیده می‌شود، این لباس از بالاپوشی بلند، یک شلوار و کفش چرمی تشکیل شده است.
پنجمین مومیایی طبیعی نیز در کاوش فصل دوم در حالی یافت شد که به جز سر بقیه قسمت‌های بدن زیر صخره و سنگ‌های آواری بزرگ قرار گرفته بود. شکل جسد نشان می‌داد که این شخص نیز همچون نمونه‌های پیشین بر اثر حادثه‌ای که منجر به تخریب و ریزش تونل گردیده، کشته و مدفون شده است.
بر خلاف مومیایی نمکی شماره ۴ بیشتر بافت بدن مرد نمکی شماره ۵ پوسیده و از بین رفته بود و بافت نرم فقط در قسمتهایی کوچک از دو دست، پاها بخش‌هایی از صورت، سینه و لگن باقی مانده بود. موی سر جسد به شرایط محیطی که مرد نمکی در آن قرار گرفته بر می‌گردد، کم بودن میزان نمک در این محیط نفوذ آب از بالای کوه به این بخش از معدن از دلایل اصلی پوسیده شدن زیاد مرد نمکی شماره ۵ است.
ششمین مرد نمکی با آغاز فصل سوم کاوش در خرداد ۱۳۸۶ براثر بارندگی‌ها و شستشوی نمک، پش از حدود ۴۰ سانتی‌متر حفاری در نزدیکی محل کشف مرد نمکی شماره ۲ پیدا شد، اما به علت نبود مجوز حفاری و مشکل در نگهداری، این جسد تاکنون درون نمک باقی مانده است. جمجمه ششمین مرد نمکی مـربوط به دوره ساسانی است.
پیکر نخستین مومیایی در معدن نمک چهرآباد واقع در یک‌کیلومتری جنوب روستای حمزه‌لو در ناحیهٔ غرب شهرستان زنجان پیدا شده‌است. سر و پای چپ یکی از این مردان در موزهٔ ایران باستان تهران قابل بازدید است. جسد سه تن دیگر از مردان نمکی در عمارت ذوالفقاری در شهر زنجان نگهداری می‌شود.
با انجام آزمایش‌های سالیابی به روش کربن ۱۴، که بر روی نمونه استخوان‌ها و پارچه‌های مجموعه صورت گرفت، قدمتی حدود ۱۷۰۰ سال (اواخر اشکانی – اوایل ساسانی) برای مرد نمکی تعیین گردید. آزمایش‌های دی‌ان‌ای نشان داد که سن مرد نمکی هنگام مرگ حدود ۳۷ سال و قد وی حدود ۱۷۵ سانتی متر بوده‌است.
عمارت ذوالفقاری در یکی از محلات قدیمی شهر زنجان موسوم به محلة «دالان آلتی» در ضلع شمالی سبزه میدان و مسجد جامع قرار دارد. این بنا ساختمان مسکونی و اداری حکمران زنجان بوده و از مجموعه بناهای اندرونی و بیرونی و بخشهای مختلفی تشکیل یافته بود. از این مجموعه در حال حاضر فقط عمارت بیرونی باقی مانده که به نام «عمارت محمود خان ذوالفقاری» معروف است.
در سال 1379 میراث فرهنگی استان زنجان تصمیم به حفاظت و مرمت عمارت ذوالفقاری گرفت و در این راستا بنای مذکور در چندین مرحله مرمت و باز سازی گردید. با انتقال مجموعه آثار بدست آمده از معدن نمک چهر آباد در سال 1386 موزه موقت مومیایی¬ها در این مکان بوجود آمد و در سال 1388 اولین موزه باستانشناسی استان زنجان در عمارت ذوالفقاری افتتاح گردید.
این بنا در سال 1375 خورشیدی در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
در حال حاضر به استثنای مومیایی نمكی شماره 1 كه در موزه ملی كشور نگهداشته می¬شود بقیه اجساد و اشیای بدست آمده از معدن چهرآباد در موزه ذوالفقاری زنجان در شرایط مطلوب، تحت نظارت كارشناسان مربوط نگهداری می¬شوند.
نشانی موزه
ساعت بازدید:
• در 6 ماهه اول سال 8.30 الی 13و 15 الی 19 عصر
• در 6 ماهه دوم سال 8.30 الی 13 و 15 الی 18.30 عصر
تعطیلی: روز سه شنبه هر هفته
بهاء بلیط: داخلی 15000 ریال و خارجی 100000 ریال
نشانی: زنجان، سبزه میدان، عمارت ذوالفقاری
تلفن: 3236121
