«...قالَ يا أَسَفى‏ عَلى‏ يُوسُفَ وَ ابْيَضَّتْ عَيْناهُ مِنَ الْحُزْنِ فَهُوَ كَظِيمٌ»؛ يوسف (12)، آيه 84.؛ «...گفت: «اى دريغ بر يوسف، و در حالى كه اندوه خود را فرو مى‏خورد، چشمانش از اندوه سپيد شد».

در اين باره بايد دانست كه گاهى گريه و اندوه به جهت بى‏تابى و شكايت از تقديرات الهى است كه اين گونه موارد در اسلام نكوهش شده، اما گاهى‏
به جهت محبت و دل‏سوزى نسبت به دوستان و خويشاوندان است كه اين كار، نشانه عاطفه و حُسن روابط انسانى است و گاهى گريه و اندوه، به دليل‏
فقدان يكى از اولياى خدا و محروميت از حضور اوست كه در اين صورت، گريه و اندوه نشانه علاقه به اولياى خدا مى‏باشد و بسيار پسنديده است؛ چنان‏كه حضرت يعقوب در فراق يوسف، سال‏ها گريه كرد؛ تا جايى كه نابينا شد؛ به خصوص اگر گريه، علاوه بر اظهار علاقه به اولياى الهى و تقويت بُعد معنوى انسان، جنبه افشاى چهره دشمنان را در طول تاريخ داشته باشد و موجب تقويت نهضت‏هاى مردمى در برابر ستم‏گران باشد كه در اين صورت، علاوه بر اين كه مورد ستايش است، حتى از بهترين عبادت‏ها به شمار مى‏آيد. به همين جهت، گريه بر اولياى الهى، داراى آثار و فوايد فراوانى است كه‏
به چند مورد زير به عنوان فلسفه و حكمت عزادارى، اشاره مى‏شود.
الف) محبت و دوستى؛
در قرآن و روايات، دوستى خاندان رسول اكرم‏صلى الله عليه وآله و اهل‏بيت‏عليهم السلام بر مسلمانان واجب شمرده شده است ر.ك: شورى (42)، آيه 23؛ هود (11)، آيه 29؛ ميزان‏الحكمه، ج 2، ص 236.. روشن است كه دوستى، لوازمى دارد و محبّ صادق، كسى است كه شرط دوستى را - چنان كه بايد و شايد -
به جا آورد. يكى از مهم‏ترين لوازم دوستى، هم‏دردى و هم‏دلى با دوستان در مواقع سوگ يا شادى آنان است ر.ك: رى‏شهرى، اهل‏البيت فى الكتاب والسنة، ص 169 - 170 و 181 - 182.. از اين رو، در احاديث، بر سرور در ايام شادى اهل‏بيت‏عليهم السلام و ابراز حزن و اندوه در مواقع سوگ آنان، تأكيد فراوانى شده است.
حضرت على‏عليه السلام مى‏فرمايد: «يفرحون لفرحنا و يحزنون لحزننا بحارالانوار، ج 44، ص 287.؛ شيعه و پيروان ما در شادى و حزن ما شريكند».
امام صادق‏عليه السلام مى‏فرمايد: «شيعتنا جزء منا خُلِقوا مِن فضل طينتنا يسوؤهم ما يسؤنا و يسرّهم ما يسرّنا امالى، ص 305.؛ شيعيان ما، پاره‏اى از خود ما هستند و از زيادى گل ما خلق شده‏اند. آن چه كه ما را بدحال يا خوشحال مى‏سازد، آنان را بدحال و خوشحال مى‏گرداند».
اين وظيفه عقلانى و شرعى، ايجاب مى‏كند كه در ايام عزادارى اهل‏بيت‏عليهم السلام، حزن و اندوه خود را با اشك، آه، ناله و كم خوردن و كم آشاميدن، مانند افراد غم‏زده امام صادق‏عليه السلام به معاوية بن وهب فرمود: «عزاداران سيدالشهدا در روز عاشورا، از آب و غذا دورى جويند؛ تا آن كه يك ساعت از وقت فضيلت نماز عصر بگذرد و در حد لزوم به غذاى معمول صاحبان مصيبت، سدّ جوع و عطش كنند»؛ (تاريخ النياحة الامام الشهيد الحسين بن على، ج 1، ص 157-159). و با پوشيدن لباسى كه از حيث جنس، رنگ و نحوه پوشش در عرف، حكايت‏گر اندوه و ناراحتى است، آشكار سازيم.
ب) انسان‏سازى؛
از آن جا كه در فرهنگ شيعى، عزادارى بايد از سر معرفت و شناخت باشد، همدردى با آن عزيزان، در واقع، يادآور فضايل، مناقب و آرمان‏هاى آنان است و بدين شكل، آدمى را به سمت الگوگيرى و الگوپذيرى از آنان سوق مى‏دهد.
فردى كه با معرفت، در مجالس عزادارى، شركت مى‏كند، شعور و شور، شناخت و عاطفه را درهم مى‏آميزد و در پرتو آن، انگيزه‏اى قوى در او پديدار شده، هنگام خروج از مراسم عزادارى، مانند محبى مى‏شود كه فعّال و شتابان، به دنبال پياده كردن اوصاف محبوب در وجود خويشتن است.
ج) جامعه‏سازى؛
هنگامى كه مجلس عزادارى، موجب انسان‏سازى شود، تغيير درونى انسان به عرصه جامعه نيز كشيده مى‏شود و آدمى مى‏كوشد تا آرمان‏هاى اهل‏بيت‏عليهم السلام را در جامعه حكم‏فرما كند و به بيان ديگر، عزادارى بر اهل‏بيت‏عليهم السلام، در واقع‏
با يك واسطه، زمينه را براى حفظ آرمان‏هاى آنان و پياده كردن آن آرمان‏ها، فراهم مى‏سازد. به همين دليل، مى‏توان گفت: يكى از حكمت‏هاى عزادارى، ساختن جامعه براساس الگوى ارائه شده از سوى اسلام است.
د) انتقال‏دهنده فرهنگ شيعى به نسل بعد؛
كسى نمى‏تواند منكر اين حقيقت شود كه همه نسل‏ها در سنين كودكى،
در مجالس عزادارى، با فرهنگ اهل‏بيت‏عليهم السلام آشنا مى‏شوند. به راستى عزادارى با شكل‏هاى مختلف آن، يكى از برجسته‏ترين عناصر و عواملى است كه آموزه‏هاى نظرى و عملى امامان‏عليهم السلام را به نسل‏هاى آينده منتقل مى‏كند.
مراسم عزادارى، به دليل قالب و محتوا، بهترين راه براى تعليم و تربيت نسل جديد و آشنايى آنان با گفتار و كردار اهل‏بيت‏عليهم السلام است.
ه) رسوا كننده دشمنان؛
يكى ديگر از فلسفه‏هاى عزادارى كه نوعى فلسفه سياسى است، شناساندن و رسوا نمودن دشمنان اسلام حقيقى است. اگر واقعاً اين عزادارى‏ها براى امام حسين‏عليه السلام و ساير اهل‏بيت‏عليهم السلام نبود، آيا ما تا اين اندازه از جنايات و خباثت‏هاى معاويه، يزيد، بنى‏اميه و بنى‏عباس، آگاه مى‏شديم؟ آيا خط ايمان و كفر تا اين اندازه روشن و واضح مى‏گشت؟ اگر «كل يوم عاشورا و كل ارض كربلا» صحيح باشد كه هست، معنايش اين است كه هر فردى در هر زمانى، يا يزيدى است يا حسينى و تا ما با يزيد آن زمان به درستى آشنا نباشيم، نمى‏توانيم يزيدهاى زمان خود را شناخته، با آنان مبارزه كنيم يا حداقل در خط آنان واقع نشويم و عزادارى‏ها موجب اين شناخت براى مسلمانان شده است. (لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد نمايندگي مقام معظم رهبري در دانشگاه ها، كد: 35/500036)