مبحث چهل و سوّم طرح صالحین: بهار

خانه تکانی

یکی از رسوم پسنده و ارزشهای نیک عید، نظافت و خانه تکانی است که یکی دو هفته پیش از عید خانه تکاتی یا رفت و روب انجام می گیرد و مجدداً اثاثیه را جابه جا می کنند و گردگیری می کنند و دوباره آنها را می چینند در واقع مردم قبل از رسیدن سال نو تحولی در زندگی خود می کنند و خانه را برای پذیرانی از میهمانان عید آماده می سازند.

برخيز كه مي رود زمستان
بگشاي در سراي بستان
نارنج و بنفشه بر طبق نه
منقل بگذار در شبستان
وين پرده بگوي تا به يك بار
زحمت ببرد زپيش ايوان
آواز دهل نهان نماند
در زير گليم عشق پنهان
بر خيز كه باد صبح نوروز
در باغچه مي كند گل افشان
خاموشي بلبلان مشتاق
در موسم گل ندارد امكان

تهیه سفره هفت سین

تهیه سفره هفت سین از دیگر آداب عید نوروز است.بزرگترین نماد آیین نوروز "هفت سین" ، است. "محمد علی دادخواه" که اخیراً پژوهشی با عنوان "نوروز و فلسفه هفت سین" را به نگارش در آورده، در این باره می نویسد: "عدد هفت برگزیده و مقدس است. در سفره نوروزی انتخاب این عدد بسیار قابل توجه است. ایرانیان باستان این عدد را با هفت امشاسپند یا هفت جاودانه مقدس ارتباط می دادند. در نجوم عدد هفت، خانه آرزوهاست و رسیدن به امیدها را در خانه هفتم نوید می دهند. علامه مجلسی می فرماید: آسمان هفت طبقه و زمین هفت طبقه است و هفت ملک یا فرشته موکل برآنند و اگر موقع تحویل سال، هفت آیه از قرآن مجید را که باحرف سین شروع می شودبخوانند آنان را از آفات زمینی و آسمانی محفوظ می دارند."

هفت سین عبارت است از سماق، سیر، سنجد، سمنو، سکه، سرکه، سبزی .

یکی از آداب عید نوروز، جمع شدن تمام افراد خانواده بر سر سفره عید در لحظه تحویل سال نو

موقع تحویل سال نو همه اهل خانه با لباس نو بر سر سفره می نشینند، مادر اسپند دود می کنند، یکی از بچه ها شمع روشن می کند، پدر قرآن می خواند و …

هر کدام از این آداب و رسوم عید، فلسفه خاص خود را دارد؛ مادر اسپند دود می کند برای دوری از چشم زخم حسود، با روشن کردن شمع، بر روشنایی خانه و زندگی تاکید می شود و از خانواده بزرگ افراد خانواده می خواهند تا در سال نو، خانه آنها را با شمع وجود پدر و مادر نورانی کند؛ قرآن خوانده می شود تا در آغاز سال نو دل ها به سوی خداوند بزرگ سوق داده شود و از صاحب قرآن خواسته شود که در این سال جدید نیز یار و مددکار اهل خانه باشد، حضور ثابت و گسترده قرآن نه تنها در سفر عید بلکه در تمام آداب اجتماعی نوروز نشان از مردم ایران زمین توجه به قرآن دارد و قرائت قرآن و بوسیدن آن در ساعات تحویل سال از جمله آداب سال تحویل است.

بر سر سفره عید، سکه، برنج، آب، ماهی قرمز، آیینه و … نیز دیده می شود که سکه نشان از خیر و برکت و رفاه؛ برنج، نشانی از خیر و برکت و فراوانی؛ آب، نشان صافی و پاکی و روشنایی و گشایش کار؛ ماهی قرمز، شگون دارد؛ آیینه، برای رفع کدورت و نشانی ازصفا و پاکی و یکرنگی است.

افراد خانواده بعد از تحویل سال نو با هم روبوسی کرده و عید را به هم تبریک می گویند و برای هم سال خوب و پربرکتی را آرزو می کنند.

دعای تحویل سال نو یکی دیگر  از آداب عید نوروز

مجلسی در کتاب زادالمعاد در خصوص دعای سال نو روایت می کند که در وقت تحویل سال این دعا را بسیار بخوانید:« یا مقلب القلوب والابصار یا مدبر اللیل والنهار یا محول الحول و الاحوال حول حالنا الی احسن الحال.»

علامه مجلسی(ره) همچنین خواندن این دعا را در نوروز مناسب دانسته است:

«اللهم هذه سنه جدیده و انت ملک قدیم اسإلک خیرها و خیرمافیها و اعوذبک من شرها و شرمافیها و استلفیک موونتها و شغلها یا ذالجلال و الاکرام. ؛ بارالها! این سال جدید است و تو خدایی ازلی و قدیم هستی. خیر این سال و خیر آنچه را در این سال پیش می آید، از تو خواستارم و از شر این سال و شرآنچه در این سال پیش خواهد آمد، به تو پناه می برم...»

سعدى درباره بهار چنين مي‏سرايد:

چون است حال بُستان اى باد نوبهارى      

کز بلبلان برآمد فرياد بي‏قرارى

اى گنج نوش‏دارو، بر خستگان نگه کن       

مرهم به دست و ما را مجروح مي‏گذاري؟

هر ساعت از لطافت، رويت عرق برآرد        چون بر شکوفه و گل، باران نوبهارى

صابر ترمذى، شاعر قرن ششم هجرى و معاصر خاقانى و انورى و سنايى نيز چه خوش سروده است:

با حسن باغ و فرّ بهار و جمال گل     

نيکوست حال ما، که نکوباد حال گل

پر نقش آذرى شد و پر صورت پرى    

باغ از بهار خرم و چشم از جمال گل

فخرالدين عراقى، عارف مشهور قرن هفتم، از زودگذرى بهار سخن مي‏گويد و اينکه بايد اين موسم را بسيار غنيمت شمرد:

بيا بيا که نسيم بهار مي‏گذرد  

بيا که گل ز رُخَت شرمسار مي‏گذرد

بيا که وقت بهار است و موسم شادى      

مدار منتظرم، وقت کار مي‏گذرد

ز راه لطف، به صحرا خرام يک نفسى        

که عيش تازه کنم، چون بهار مي‏گذرد

نوبهار است در آن کوش که خوشدل باشی
که بسی گل بدمد باز و تو در گل باشی
من نگویم که کنون با که نشین و چه بنوش
که تو خود دانی اگر زیرک و عاقل باشی
چنگ در پرده همین می‌دهدت پند ولی
وعظت آن گاه کند سود که قابل باشی
در چمن هر ورقی دفتر حالی دگر است
حیف باشد که ز کار همه غافل باشی
نقد عمرت ببرد غصه دنیا به گزاف
گر شب و روز در این قصه مشکل باشی
گر چه راهیست پر از بیم ز ما تا بر دوست
رفتن آسان بود ار واقف منزل باشی
حافظا گر مدد از بخت بلندت باشد
صید آن شاهد مطبوع شمایل باشی حافظ

حکیم عمر خیام نیشابوری

حکیم عمر خیام در قرن پنجم می زیسته و یکی از آثار مهم وی رباعیات است که شهرت عالمگیر دارد . حکیم خیام کلامش مملو از استدلال و آگاهی دادن است و هر خواننده ای را وادار به تفکر می کند . در اینجا سه رباعی که بیشتر در باره نوروز ، گل ، طربناکی بلبل و ناپایداری گل و سبزه است ، آورده می شود :

برچهره گل شبنم نوروز خوش است

در صحن چمن روی دل افروز خوش است

از دی که گذشت هر چه گویی خوش نیست

خوش باش و ز دی مگو که امروز خوش است

چون ابر به نوروز رخ لاله بشست

برخیز و بجام باده کن عزم درست

کاین سبزه که امروز تماشاگه تست

فردا همه از خاک تو برخواهد رست

بنگر ز صبا دامن گل چاک شده

بلبل ز جمال گل طربناک شده

در سایه گل نشین که بسیار این گل

از خاک برآمده است و در خاک شده

بابا طاهر

بابا طاهر نیز در قرن پنجم و در همدان می زیسته است . بابا طاهر از شعرای نامی و عارف بزرگ ، ساده و بی پیرایه است . بابا طاهر دو بیتی هایش را به لهجه ای سروده که نشان دهنده زبان پهلوی است و بیگمان محبوبیت و شهرت باباطاهر مرهون توجهی است که به این زبان و کشور خود داشته است و در نهایت سادگی با آهنگ دلنشین ، روح ایرانی را تسلی بخشیده است . از بابا طاهر نیز سه دو بیتی بهاریه نقل می شود :

عزیزان موسم جوش بهاره

چمن پر سبزه و صحرا لاله زاره

دمی فرصت غنیمت دان در این فصل

که دنیای دنی بی اعتباره

بمو واجی چرا ته بی قراری

چو گل پرورده باد بهاری

چرا گردی بکوه و دشت و صحرا

بجان او ندارم اختیاری

گلان فصل بهاران هفته بی

زمان وصل یاران هفته بی

غنیمت دان وصال لاله رویان

که گل در لاله زاران هفته بی

عطار نیشابوری

عطار شاعر عارف و نامداری است که در قرن ششم در نیشابور می زیسته و بیشتر اشعارش حال و هوای عرفانی دارد و شاعران عارف بعد از وی از اشعار عطار الهام گرفته اند .

جهان از باد نوروزی جوان شد

زهی زیبا که این ساعت جهان شد

شمال صبحدم مشکین نفس گشت

صبای گرم رو عنبر فشان شد

تو گویی آب خضر و آب کوثر

ز هر سوی چمن جویی روان شد

مولوی

مولوی معتقد است که غم و شادی دو پدیده طبیعی روح بشر است و هرگز نمیتوان آن را از قاموس زندگی بشر حذف کرد . بهر حال غم و شادی ، هر دو برای رشد و کمال شخصیت آدمی لازم است . مولوی با الهام از وضعیت بهار و سرسبزی گلستان و روئیدن گلهای و برآمدن شکوفه ها ، به این نکته اشاره دارد :

آتش و آبی بباید میوه را

واجب آید ابر و برق این شیوه را

تا نباشد برق دل و ابر دو چشم

کی نشیند آتش تهدید و خشم ؟

کی بروید سبزه ذوق وصال

کی بجوشد چشمه ها ز اب زلال؟

کی گلستان ، راز گوید با چمن

کی بنفشه عهد بندد با یاسمن

کی چناری کف گشاید در دعا

کی شکوفه سرفشاند در هوا ؟

کی شکوفه آستین پر نثار

برفشاند گردد ایام بهار ؟

کی ز درد لاله را رخ همچو خون

کی گل از کیسه برآرد زر برون

کی بیاید بلبل و گل بو کند

کی چو طالب، فاخته کوکو کند ؟

ملک الشعرای بهار

ملک الشعرا بهار شاعر قرن حاضر است که در زمان مبارزات مشروطیت زندگی می کرده و بخشی از اشعار وی در باره مبارزه با استبداد است بهرحال در سال 1317 قصیده بلندی در وصف نوروز و زیبایی های طبیعت سروده که بخشی از آن در اینجا نقل آورده می شود :

بهار آمد و رفت ماه سپند

نگارا درافکن بر آذر سپند

به یکباره سر سبز شد باغ و راغ

ز مرز حلب تا در تاشکند

بنفشه ز گیسو بیفشاند مشک

شکوفه به زهدان بپرورد قند

به یک هفته آمد سپاه بهار

ز کوه پلنگان به کوه سهند

جهان گر جوان شد به فصل بهار

چرا سر سپید است کوه بلند ؟

حیف باشد دا آزاده به نوروز غمین

این من امروز شنیدم ز زبان سوسن

هفت شین ساز مکن جان من اندر شب عید

شکوه و شین و شغب و شهقه و شور و شیون

هفت سین ساز کن از سبزه و سنبل و سیب

سنجد و ساز و سرود و سمنو سلوی من

هفت سین را به یکی سفره دلخواه بنه

هفت شین را به در خانه بدخواه فکن

صبح عید است برون کن ز دل این تاریکی

کاخر این شام سیه ، خانه نماید روشن

رسم نوروز به جای آر و از یزدان خواه

کاورد حالت ما باز به حالی احسن

نوبهار دلپذیر و روز شادی و خوشیست

خرما نوروز و خوشا نوبهار دلپذیر

بر نشاط گل وقت سپیده دم به باغ

فاخته آوای بم زد ، عندلیب آوای زیر

در دینِ مبین اسلام نیز به بهار و نوروز اهمیت داده شده، هر چند در دربار نخستین خلفای اسلامی به نوروز اعتنایی نمی‏ شد و دستگاهِ خلافتِ بنی امیه چون نوروز را روز ولایت و خلافتِ الهی می شناخت، سخت می کوشید که این روز را ضایع سازد، به همین منظور برای لکه دار کردن نوروز، این روز الهی را از بازمانده های عقایدِ مجوس معرفی کرد، ولی خلفای بعد از ‏امویان دوباره نوروز را گرامی داشتند. با ظهور « ابومسلم خراسانی‏ » و روی کار آمدنِ خلافت عباسی و نفوذ برمکیان و دیگر وزرای سرزمین خورشید یعنی خراسانِ بزرگ و تشکیل سلسله‏های طاهریان و صفاریان، جشن‏های نوروزی ‏بار دیگر رونق یافت. هرچند بسیاری از سنّت های این سرزمین بعد از ظهور اسلام کم کم به دستِ فراموشی سپرده شد، اما جشن نوروز همچنان تا امروز پا برجا باقی ماند چون این روز الهی تداعی کنندۀ رستاخیز است و دلیل آن اینکه خداوند متعال در قرآن كریم « سورۀ مبارکۀ حج – آیاتِ شریفۀ پنجم و ششم » به این درس آموزنده اشاره می كند می فرماید: « وَ تَرَی اَلْأَرْضَ هامِدَةً فَإِذا أَنْزَلْنا عَلَیْهَا اَلْماءَ اِهْتَزَّتْ وَ رَبَتْ وَ أَنْبَتَتْ مِنْ كُلِّ زَوْجٍ بَهِیجٍ. `ذلِكَ بِأَنَّ اَللّهَ هُوَ اَلْحَقُّ وَ أَنَّهُ یُحْیِ اَلْمَوْتی وَ أَنَّهُ عَلی كُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ » یعنی: زمین را جامد و افسرده و بی‏ روح و بی ‏جنبش می‏ بینی، اما همین که آب باران بر آن نازل کنیم، به جنبش و حرکت در می ‏آید و فزونی می ‏گیرد و انواع گیاهانِ سُرور افزا می‏ رویاند، این از آن جهت است که خدا حقِ مطلق است ونظام زنده کردنِ مرده‏ ها در قبضۀ قدرت اوست و اوست که بر هر چیزی تواناست. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم هم در این ارتباط می فرمایند: « اِذا رَأَیتُم الرَّبیعَ فَأَکْثِروا ذِکرَالنُّشورِ » هر وقت بهار را دیدید، بسیار از قیامت یاد کنید.

جهـان از بادِ نـوروزی جــوان شد
زهی زیبا که این ساعت جهان شد
شمال صبحدم مشکین نفس گشـت
صبــای گــرم رو عنبــر فشـان شد
تـو گـویـی آب خضــر و آب کـوثـر
ز هـر سوی چمن جویی روان شـد

عید و نوروز در كلام ائمه اطهار علیه السلام:

عید نوروزاز دیدگاه امام صادق( علیه السلام)

گروه سیاسی و اجتماعی:اهل بیت علیهم السلام در این عید بزرگ مسلمانان ایرانی جشن می گرفته و در مجالس این عید حضور یافته و آدابی برای این روز بیان كرده اند .

 به گزارش خبرگزاری قرآنی ایران(ایكنا) شعبه اصفهان، عید بزرگ و مشهور ایرانیان دارای ریشه ی دینی بوده و در اسلام نیز تایید گردیده است اهل بیت علیهم السلام در این عید بزرگ مسلمانان ایرانی جشن می گرفته و در مجالس این عید حضور یافته و آدابی برای این روز بیان كرده اند .

 معلی بن خنیس گفته در نوروز خدمت امام صادق علیه السلام رسیدم . امام پرسیدند : این روز را می شناسی ؟ گفتم : فدایت شوم این روزی است كه عجم آن را بزرگ می دارد و مبارك می شمارد و در آن روز به هم تبریك می گویند و هدیه می دهند .

 امام فرمودند : ای معلی ! روز«عید نوروز» روزی است كه خداوند در آن از بندگان پیمان گرفت كه او را عبادت و بندگی نمایند و چیزی را شریك او قرار ندهند و به پیامبران و حجت های خدا و به امامان( علیهم السلام)ایمان آورند !

 در ادامه امام صادق( علیه السلام) سایر حوادث بزرگ دینی ارزشمندی را كه در عید نوروز روی داده است بر می شمارند و می فرمایند: نوروز روزی است كه در آن جبرئیل بر پیامبر نازل شد، و روزی است كه در آن رسول الل(صلی الله علیه وآله و سلم) ، امیرالمؤمنین را بر شانه خویش حمل نمود تا بت های قریش را از بالای بیت الحرام پرت كرده و خرد كند ...

 و روزی است كه پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به اصحاب خویش فرمان داد با علی( علیه السلام )به عنوان امیر مؤمنان بیعت نماید ، و روزی است كه پیامبر( صلی الله علیه و آله وسلم)حضرت علی (علیه السلام )را به وادی جن فرستاد تا برای او از آنان بیعت بگیرد .

 امام صادق علیه السلام در پایان این حدیث خبر از ظهور قائم آل محمد( علیه السلام) در عید نوروز داده و سر انجام می فرمایند : هیچ عید نوروزی نیست مگر اینكه ما در آن در انتظار فرج به سر می بریم ، زیرا عید نوروز از روز های ما و روز های شیعیان ماست ، ایرانی ها آن را حفظ نموده و شما عرب ها ضایع و تباه كردید !.

 در حدیث دیگر امام صادق (علیه السلام) به معلی بن خنیس آداب و مستحبات عید نوروز را آموزش داده و ضمن آن فرموده اند : زمانی كه عید نوروز فرا رسد،پس غسل كن و پاكیزه ترین لباسهایت را بپوش و بهترین عطر ها و بوی خوش را استفاده كن !

 امام صادق (علیه السلام )در ادامه همین حدیث ، كیفیت چهار ركعت نماز ویژه عید نوروز را به معلی بن خنیس آموزش داده و سپس دعایی را كه مستحب است در نوروز خوانده شود به وی یاد داده اند .

 مطابق این دو حدیث از اهل بیت علیهم السلام ، روز عید نوروز روز ارزشمند و مقدس الهی است ایرانیان این روز الهی را عید گرفته اند.

 « عید نوروز» در آغاز روز پیمان گرفتن خداوند در عالم ذر بوده است كه خداوند از انسانها برای توحید و نبوت و امامت پیمان گرفت و سر انجام نیز با ظهور امام زمان علیه السلام و انقلاب مهدوی ارتباط خواهد داشت عید نوروز ایرانیان روزانتظارفرج در جهان اسلام است.

 بسیار شگفت انگیز وتكان دهنده است كه امام صادق (علیه السلام )عید نوروز را «روز اهل بیت »و «روز شیعیان اهل بیت » می شمارند و تلاش ایرانیان در حفاظت از عید نوروز را ستایش می كنند ودر بیان امام شیعیان به افتخار شیعه اهل بیت رسیده اند .

 جایگاه عالی عید نوروزدر نزد امامان( علیهم السلام )روشنگر مناسبات و ارتباطات تنگاتنگ فرهنگ ایرانی با فرهنگ اسلامی است .

 با توجه به چرخش نوروز در سال شمسی ، در برابر با رویدادهای دینی بر اساس سال قمری ، وقوع این حوادث بزرگ در نوروز امكان پذیر است .

 امام معصوم( علیه السلام) در پرتو علم غیب الهی خویش از رویداد های الهی در نوروز در تاریخ آفرینش و تاریخ ادیان و اسلام و تاریخ حجازو ایران و جهان ، توانسته اند این حوادث را برای اصحاب خویش بر شمارند و با یاد آوری حوادث بزرگ اتفاق افتاده در نوروز ، جایگاه و اهمیت بالای این روز را نشان دهند .

 بنابراین نوروز ایرانیان روز ارزشمندی در تاریخ بشریت و دنیاست و گزینش این روز برای عید اصلی در طول سال ، نشان دهنده هوشیاری و تدبیر درست ایرانیان است.

همه ساله با فرارسیدن زمستان، فروغ زندگی از سیمای طبیعت رخت برمی

بندد و افسردگی و پژمردگی جای آن را می گیرد و طبیعت به شکل موجودی

بی جان درمی آید. پس از مدتی، با فرارسیدن بهار، روحی دوباره در کالبد

طبیعت بی جان و افسرده دمیده می شود و طبیعت لباس حیات بر تن می

کند و این گونه است که رستاخیز انسان و جهان، با پیدایش بهار به تماشا گذاشته

می شود. از همین رهگذر، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید: «اِذا

رَأَیتُم الرَّبیعَ فَأَکْثِروا ذِکرَ النُّشورِ؛ هر وقت بهار را دیدید، بسیار از قیامت

یاد کنید

 هفت سین سفره‌ی هفت سین را متناسب با ایام فاطمیه و سبک زندگی فاطمی بچینیم.

  سوره‌ی کوثر = سوره‌ی مبارکه‌ی کوثر را بر روی یک ورق ابروباد با خط زیبا بنویسیم یا چاپ کنیم و آن را با قاب یا بدون قاب به صورت ایستاده در سفره بگذاریم.

سخن فاطمی=سخنان خود حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها سین دوم سفره‌ی نوروز ما را تشکیل دهند. یک یا دو حدیث از فرمایش‌های حضرت را انتخاب کنید و با خط زیبا بر روی کاغذ ابروباد بنویسید

سجاده  = یک سجاده‌ی خوش‌رنگ و معطّر و زیبا ما را به یاد عبادت‌های ملکوتی حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها می‌اندازد و کمک می‌کند در مسیر عبادت، دنباله‌روی آن بانوی آسمانی باشیم.

سیادت = یک شال سبز یا یک تکه پارچه‌ی سبز در سفره‌ی هفت سین، ما را با سیادت حضرت زهرا و اهل بیت علیهم‌السلام ارتباط می‌دهد و سایه‌ی سیادت آن بزرگوار را بر سر زندگی ما و اطرافیانمان می‌گستراند.

سربند «یا فاطمةُ الزهراء» = سربند یا زهرا، علاوه بر این که یاد حضرت را در سفره‌ی ما پررنگ‌تر می‌کند، یاد شهدا و رزمندگان دفاع مقدس را هم در دل نوروزی ما زنده می‌کند

سبزه = سبزه علاوه بر رنگ سبز حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها، شادابی و طراوت و نشاط نوجوانی و جوانی آن بانو را یادآور می‌شود.

سیب = چند عدد سیب تازه و خوش‌رنگ و خوش‌عطر ما را یاد آن سیب بهشتی می‌اندازد که جبرئیل امین برای حضرت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله آورد و نیمی را او و نیم دیگر را حضرت خدیجه سلام‌الله‌علیها میل فرمودند و از آن سیب بهشتی نطفه‌ی حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها بسته شد

    یادمون نره که سر سفره های هفت سین دلمون برای فرج یوسف زهرا دعا کنیم