در يك نگاه كلي امام رضا (عليه‌السلام) توجه به تفريحات سالم و لذت‌هاي مشروع را از ضروريات زندگي بر شمرده مي‌فرمايد: از لذائذ دنيوي نصيبي براي كام يابي خويش قرار دهيد، تمايلات دل را از راه‌هاي مشروع بر آوريد. مراقبت كنيد در اين كار به مردانگي و شرافتتان آسيب نرسد و دچار اسراف و تند روي نشويد، تفريح و سرگرمي‌هاي لذت بخش شما را در اداره زندگي ياري مي‌كند و با كمك آن بهتر به امور دنياي خويش موفق خواهيد شد. (۱)
دعا در فرهنگ اهل بيت (عليه‌السلام) از جايگاه ويژه اي برخوردار بوده و براي تمامي ابعاد زندگي انسان برنامه دارد. از جمله هرگاه انسان آهنگ مسافرت كرد شايسته است به دستورالعمل‌هاي اهل بيت (عليه‌السلام) عمل نمايد. در اين زمينه امام رضا (عليه‌السلام) دستورالعمل‌هاي خاصي دارند. آن حضرت مي‌فرمايد: اذا اردت سفرا فاجمع اهلك و صلّ ركعتين و قل اللهم اني استودعك ديني و نفسي و اهلي و ولدي و عيالي. هرگاه قصد سفر كردي خاندانت را گردآور و دو ركعت نماز گزار و خدا را تمجيد كن و بر پيامبر درود فرست و دستانت را به دعا بلند كن و بگو: «اللهم اني استودعك اليوم ديني و نفسي و مالي و اهلي و ولدي و جميع جيراني و اخواننا المؤمنين الشاهد منا و الغائب عنا»؛ خدايا! من امروز دين و جان و مال و خاندان و فرزندان و همه همسايگان و برادران مؤمن حاضر و غايب را به تو مي‌سپارم. (۲)
امام رضا (عليه‌السلام) همچنين فرموده اند: هر كس هنگام سوار شدن بگويد: «بسم الله و لا قوة الا بالله، الحمد لله الذي سخر لنا هذا و ما كنا له مقرنين» جان او و مركبش در امان خواهد بود تا آنگاه كه فرود آيد.
امام رضا (عليه‌السلام) حضرت رضاعليه السلام در حديثي ديگر مي‌فرمايد: هر كس هنگاميكه از خانه اش بيرون مى رود ده بار سوره قل هو اللّه حد بخواند، پيوسته در حفظ خداوند و نگهدارى او است تا به خانه اش برگردد. (۳)
در اين باره محمد بن سنان مي‌گويد: حضرت رضا (عليه‌السلام) فرمود: پدرم هنگامي كه از منزلش بيرون مي‌شد مي‌فرمود: بسم الله الرحمن الرحيم خرجت بحول الله و قوته، لا بحول مني و لا بقوة بل بحولك و قوتك يا رب متعرضا لرزقي فأتني به في عافية.
امام رضا (عليه‌السلام) همچنين درباره آثار دعا به هنگام ترك خانه مي‌فرمايد: هرگاه از منزلت بيرون شدي بگو: بسم الله آمنت بالله توكلت علي الله، ما شاء الله، لا حول و لا قوة الا بالله». اگر شيطان راه را بر او بگيرد، فرشتگان او را از آن مرد دفع مي‌كنند و مي‌گويند تو را بر اين فرد راهي نيست، و او نام خدا را بر زبان جاري كرد و ايمان آورد و بر پروردگار توكل نمود و گفت: ما شاء الله لا قوة الا بالله.
و در همين مورد فرمود: هرگاه كسي سوار مركب شود و در هنگام سوار شدن بسم الله بگويد، فرشته اي از وي محافظت مي‌كند تا از مركب به زير آيد. و اگر بسم الله نگويد، شيطاني با وي همراهي مي‌كند و مي‌گويد: آواز بخوان و اگر وي از خواندن آواز خودداري كند، مي‌گويد: پس آرزو داشته باش، وي هم چنان در آرزوهاي دور و دراز خواهد ماند تا از مركب به زير آيد.
يكي از آداب مسافرت كمك به ديگران و دستگيري از حال درماندگان است. مردى خدمت حضرت رضا عليه السّلام آمد و عرضكرد كه اى پسر رسول خدا خرجى ام را گم كرده ام پولى ندارم كه مرا به سوى اهل و عيالم برساند به من پولى به قرض بده من هم در وطنم از طرف شما آن پول را صدقه مي‌دهم، حضرت وارد اطاق شد دستش را از شكاف در بيرون كرد و فرمود: اين كيسه را بگير و در آن دويست دينار است و فرمود نيازى هم بدادن صدقه نداريم. سائل عرض كرد اى پسر رسول خدا چرا صورت خود را بمن نشان ندادى فرمود ما آل پيغمبر نمي‌خواهيم ذلت سؤال را در صورت سائل به بينيم. (۴)
رعايت اخلاق در سفر و خوشرفتاري با همسفران از ديگر آداب نيكوي سفر است. در اين زمينه مردي از اهل بلخ مي‌گويد: در سفري كه علي بن موسي الرضا (عليه‌السلام) به خراسان مي‌رفت من با آن حضرت بودم. روزي در كنار سفره خود تمام نوكرها و غلامان سياه و سفيد را براي صرف غذا جمع كرد. عرض كردم بهتر بود براي غلامان و نوكرها سفره جداگانه اي مي‌گستردند، حضرت فرمود: ساكت باش، خداي همه يكي است، مادر و پدر همه يكي است، پاداش و كيفر هركس بسته به طرز عمل اوست. (۵)
پانوشتها:
۱. الحديث جلد ۳ صفحه ۱۳۱
۲. مستدرك الوسائل، ج ۲، ص۲۵
۳. اصول كافى جلد ۴ صفحه ۳۲۰
۴. ارشاد القلوب جلد ۱ صفحه ۳۲۹
۵. الحديث جلد ۱ ص ۶۷
