پنج شرط امر به معروف
«مَنْ کانَ آمِرا بِمَعْرُوفٍ فَلْیَکُنْ أَمْرُهُ ذلِکَ بِمَعْرُوفٍ».
هرکه امر به نیکی فرماید باید که فرموده نیکی بود. یعنی هر که دیگری را چیزی فرماید باید که از بهرِ آن گوید، که آن خیر است و خدا فرموده است و کردنِ آن دوست می دارد و مقصودش آن خیر گفتن نباشد تا خلق وی را مدح کنند یا بدان سبب کاری دیگر از پیش ببرد.
و آنچه بدین ماند از فعل هایی است که اهل ناموس کنند و سخن در منکر همچنین باشد. یعنی باید که از بهرِ آن بازدارد که آن زشت است و خدای تعالی از آن نهی کرده است و کردنش را کاره است و به قولی دیگر هر که یکی را به خیر فرماید باید که داند که آن خیر است و پس از آن فرماید. از اینجا است که هرکه معروف فرماید باید که پنج چیز داند:
اوّل ـ باید که معروف از منکر باز داند تا از سرِ جهل نفرماید.
دوّم ـ باید که مقصودش از فرمودن، رضایِ خدای تعالی باشد و قوّتِ اسلام.
سوّم ـ باید که مشفق و مهربان بود برآنکه خیر فرماید تا رفق و مدارا کند تا سخنش درگیرد.
چهارم ـ باید که صابر و بردبار بود و چون سفاهت و بی خردی بیند منزجر و دلتنگ نشود.
پنجم ـ باید که چون خیری فرماید، اوّل خود قیام نماید پس بفرماید و چون از منکر باز دارد اوّل از خود بنهد و پس باز دارد، تا سخنش مؤثر بود و به وی التفات کنند.
واجب بودن امر به معروف و نهی از منکر بر همه
اگر چه حضرت مصطفی صلی الله علیه و آله می فرماید که: امر به معروف فرمایید اگر چه خویشتن نکنید و از فحشا و منکر بازدارید و اگر چه خویشتن بازنایستید. این خبر دلیل است که امر به معروف و نهی از منکر بر همه عاقل و بالغ واجب بود.
حضرت مصطفی صلی الله علیه و آله می فرماید که قومی باشند که خیرات را سبب شوند و درهای خیر بر ایشان گشاده شود و درهایِ شرّ بر ایشان بسته شود. ایشان قومی اند که امر به معروف کنند و از منکر باززنند. آن کس که به خلاف این کند درهایِ خیر بر ایشان بسته شود و درهای شرّ برایشان گشاده شود.
مردم با خیر و برکت باشند مادام تا امر به معروف و نهی از منکر کنند و چون به خلاف این باشند خدای تعالی برکت از ایشان برگیرد و ایشان را بر یکدیگر مسلّط گرداند تا خون یکدیگر می ریزند و مال یکدیگر می برند و دیگر ظلم ها می کنند و ایشان را در آسمان و زمین هیچ یاری و ناصری نباشد و هر جمعی که در میانِ ایشان باشند و یکی از ایشان به دست یا به زبان گناهی کند و ایشان او را از آن باز ندارد خدای تعالی جمله را عقوبت کند.
* * *
معصیت نه همان باشد که خمر خورند یا زنا کنند یا دزدی کنند. بلکه هرزه گفتن و خندیدن به قهقهه، همه معصیت های بزرگند و بر همه کس واجب باشد که از آن بازایستند و دیگران را از آن بازدارند و حضرت محمد باقر علیه السلام می فرماید: هر که امر به معروف و نهی از منکر کند یا یاری کند شخصی را بر آن که این کند، خدای تعالی عزیزش گرداند در دنیا و آخرت و حافظ و ناصر وی بود و هرکه به خلاف این کند خدای تعالی در دو گیتی خوار و مخذولش گرداند.
خدای تعالی، یوشع بن نون را گفت که: من از فلان قوم چهل هزار مردان نیک و شصت هزار مردان بد را هلاک خواهم کرد. یوشع بن نون گفت: مَلِکا! بندگان نیک چه کرده اند؟
گفت: زیرا که نیکان از بهرِ من بر بدان خشم نمی گیرند و با ایشان نشست و خاست می کنند و میان ایشان خورد و داد و ستد و گرفت، می رود.
* * *
حضرت مصطفی صلی الله علیه و آله می فرماید که: مَثَلِ گناه کننده و واجبات از دست بداده با دیگران چون کشتیی بود که در وی قومی به سه فرقت شوند و کشتی میان ایشان به سه فرقت است:
پس آن فرقت که زیرترند خواهند که سوراخی از بهرِ حاجت در کشتی کنند، قومی گویند که: آب برآید و تمامِ قوم غرق شوند و قومی گویند که: مخیرّند اگر خواهند بکنند و اگر خواهند نکنند. اگر بگذارند همه به آب غرقه شوند و اگر نگذارند همه رسته شوند.
پدیدآورنده: مؤلفی گمنام (قرن 7)
