کدام دعای امام سجاد(علیه السلام) مستجاب شد؟

شبهه: آیا دعای امام سجاد علیه السلام در حق خودشان (وَاجْعَلْنى یَداً عَلى‏ مَنْ ظَلَمَنی ...)، که برتری و ظفر بر دشمنان‌شان را خواسته‌اند، مستجاب نگردید؟

متن و ترجمه‌ی این فراز دعا به شرح ذیل می‌باشد:

«اللَّهُمَّ صَلِّ عَلى‏ مُحَمَّدٍ وَالِه، وَاجْعَلْنى یَداً عَلى‏ مَنْ ظَلَمَنى، وَلِساناً عَلى‏ مَنْ خاصَمَنى، َظَفَراً بِمَنْ عانَدَنى، وَ هَبْ لى مَكْراً عَلى‏ مَنْ كایَدَنى، وَ قُدْرَةً عَلى‏ مَنِ اضْطَهَدَنى، وَ تَكْذیباً لِمَنْ قَصَبَنى، وَ سَلامَةً مِمَّنْ تَوَعَّدَنى، وَ وَفِّقْنى لِطاعَةِ مَنْ سَدَّدَنى، وَمُتابَعَةِ مَنْ اَرْشَدَنى.»

ترجمه: بارخدایا بر محمد و آلش درود فرست، و مرا بر كسى كه به من ستم كند چیرگى ده، و با آن كه با من به مجادله برخیزد زبان گویا ساز، و بر آن كه نسبت به من دشمنى ورزد پیروزى عنایت كن، و بر آن كه مرا مى‏فریبد چاره‏سازى مرحمت فرما، و بر آن كه مرا زبون خواهد قدرت ده، و بر آن كه مرا عیب مى‏گوید توانى ده كه دروغش را آشكار سازم، و از چنگ آن كه مرا بیم دهد رهایم كن، و از آن كه مرا به راه راست رهنمون شود و استقامت آموزد توفیق فرمانبرى ده، و به پیروى از كسى كه ارشادم نماید موفّق دار.

الف – ابتدا دقت کنیم که این دعا در «مکارم اخلاق و مورد رضایت قرار گرفتن افعال» وارد شده است. لذا از همین فرازها، به عمق معنا و گستره‌ی دامنه‌ی «اخلاق» پی می‌بریم.

اخلاق، یعنی «موضع‌گیری»، یا به تعبیری همان «سیاست». و از مهم‌ترین و سرنوشت‌سازتری مواضع، موضع‌گیری در مقابل دشمنان است که البته مستلزم «دشمن‌شناسی» می‌باشد.

ب – تردیدی نیست که خداوند متعال دعای بندگانش را مستجاب می‌نماید و به این لطف وعده داده است. به ویژه دعای اهل عصمت، دعای اهل تقوی، دعای مظلوم و دعای مُحق را مستجاب می‌نماید – که امام علیه‌السلام تالی تلو آن می‌باشند. پس حتماً دعای‌شان به محض درخواست به استجابت رسیده است.

ج – نه فقط راجع به این فراز از دعای حضرت امام سجاد علیه‌السلام، بلکه راجع به بسیاری از وعده‌های حق تعالی در قرآن کریم، مانند: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِن تَنصُرُوا اللَّهَ یَنصُرْكُمْ وَیُثَبِّتْ أَقْدَامَكُمْ - اى كسانى كه ایمان آورده‏اید اگر خدا را یارى كنید یاریتان مى‏كند و گام‌هایتان را استوار مى‏دارد (محمد ص، 7)» و نیز سایر دعاهایی از این قبیل «اَللّهُمَّ وَ مَنْ اَرادَنى بِسُوَّءٍ فَاَرِدْهُ وَ مَنْ كادَنى فَكِدْه – دعای کمیل»، نیز می‌توان همین سۆال را مطرح نمود؛ به ویژه با توجه به این فراز دعای کمیل که امیرالمۆمنین علیه السلام به خالق کریم عرض می‌نماید:

«اِنَّكَ قَضَیْتَ عَلى عِبادِكَ بِعِبادَتِكَ وَ اَمَرْتَهُمْ بِدُعاَّئِكَ وَ ضَمِنْتَ لَهُمُ الاِْجابَة»

ترجمه: تو عبادت (بندگی) را بر بندگانت واجب نمود، و آنها را به دعا امر کردی، و اجابت را برای آنها تضمین نمودی.

د – دعا گاهی مربوط به نیازی است که ظرف زمانی و مکانی خاصی دارد. مثلاً کسی دعا کند که امسال در کنکور قبول شود و یا امسال به کربلا یا مشهد مشرف گردد و یا امسال بتواند خانه‌ای بخرد و یا بیماری‌اش بهبود یابد و یا ازدواج کند و ... .

این قبیل دعاها عموماً به نیازهای دنیوی و مادی انسان اختصاص دارد، که دعا اگر دعا باشد – اقدامات لازم نیز معمول گردد – سایر شرایط ایجابی فراهم شود و به خیر و صلاح دعا کننده نیز باشد، حتماً محقق می‌گردد.

ه – اما گاهی دعا متوجه روح، معنویت و رشد آن است. مانند دعای برای رشد ایمانی، تقویت تقوا، زیاد شدن علم مفید، توفیق جهاد فی سبیل‌الله و ظفر در مقابل دشمنان ... و مانند آن چه در فرازهای فوق از دعاهای امام سجاد علیه‌السلام آمده است.

این قبیل دعاها، به یک زمان و مکان خاص اختصاص ندارند، بلکه تا آخر عمر و در هر لحظه استمرار دارند و البته همیشه مستجاب می‌شوند، نه فقط برای ایشان، بلکه برای همه. آیا ما خودمان در وسط این همه فتنه و وسوسه‌ی درونی و بیرونی، با این همّت ضعیف و عملکرد ضعیف‌تر، همین مقدار از ایمان خود را حفظ کرده‌ایم؟ عشق خالصانه به الله جلّ جلاله و حضرت محمد مصطفی صلوات الله علیه و آله و امیرالمۆمنین، فاطمةالزهرا، امام حسن و امام حسین و سایر اهل بیت علیهم‌السلام و اولیاء الله و یا قرآن و روزه و نماز و عبادات را خودمان کسب کرده و حفظ کرده‌ایم؟ ما چه می‌دانیم؟ آیا ما خودمان را از این گزندها و تیرهای مسموم که هر لحظه می‌تواند انسان را به دام کفر، شرک و نفاق و نیز فسق و فسجور و فساد بیاندازد و به قعر جهنم بکشاند، حفظ کرده‌ایم؟ ما چه می‌توانیم؟ پس همه از اثر استجابت همین دعا بوده است:

«قُلْ مَا یَعْبَأُ بِكُمْ رَبِّی لَوْلَا دُعَاۆُكُمْ فَقَدْ كَذَّبْتُمْ فَسَوْفَ یَكُونُ لِزَامًا» (الفرقان، 77)

ترجمه: بگو اگر دعاى شما نباشد پروردگارم هیچ اعتنایى به شما نمى‏كند در حقیقت‏شما به تكذیب پرداخته‏اید و به زودى [عذاب بر شما] لازم خواهد شد.

و – جهان‌بینی ما مادی نیست که هر چیزی را مادی ببینیم. بلکه برای دیدن هر معنویتی، چشم معنوی و بصیرت لازم است. مثلاً اگر کسی دعا کرد خدای عقل مرا مغلوب نفسم قرار نده، جدی بودن این دعا (فقط لفظ نباشد) و استجابتش را کجا باید دید؟ در پولدار شدن او، یا در عاقل، حکیم و فرازنه بودن او؟ و اگر کسی دعا کرد که کافر را بر من غالب نکن، کجا باید دید؟ در غلبه فیزیکی؟ یا در غلبه ‌ای کفر او بر ایمان دعا کننده؟

استجابت دعاهای امام سجاد علیه‌السلام:

حال با توجه به مقدمات و مباحث فوق، به استجابت دعاهای امام سجاد علیه‌السلام توجه کنیم. آغاز امامت ایشان، عصر عاشورا بود که مسلمانان آن قدر منحرف شده بودند که به اسم اسلام و به امامت امیرالمۆمنین‌شان یزید لعنة الله علیه و امرایی چون عبیدالله بن زیاد، عمر سعد و شمر، امام زمان‌شان را سر بریدند - ایشان در عصر شش خلیفه کافر، ستمگر، جلاد و آدمکُشی چون: 1- یزید بن معاویه؛ 2- عبدالله بن زبیر؛ 3- معاویه بن یزید (که ظاهراً اصلاح شد و حکومت را رها کرد)؛ 4- مروان بن حکم؛ 5- عبدالملک بن مروان و 6- ولیدبن عبدالملک، زندگی و امامت کرده‌اند.

کدام یک توانستند بر او چیره شوند؟ اگر چیره می‌شدند که او را به شهادت نمی‌رساندند. مگر زبان گویای حضرتش علیه‌السلام، از همان بارگاه یزید تا آخر عمر، درس دشمن‌شناسی و ولایت نداد؟ مگر توحید و شرک را در بیان و عمل به همه عالم نیاموختند؟ مگر بر دشمنان‌شان پیروز نشدند؟ مگر از ظلم آنها نیز نجات نیافتند؟!

دقت شود که پیروزی به تناسب هدف و دعا سنجیده می‌شود. پس پیروزی مۆمن هنگامی است که بدون لغزش و با موفقیت تمام، این سفر را به آخر برساند و به لقای محبوب بشتابد و در جوار قرب او منزل بگیرد. خواه به لحاظ ظاهری و فیزیکی نیز در زمان خود و یا در عرصه حادثه، غالب شوند و خواه نشوند. گاه نجات از دست ظالمان زمان و مردم جاهل، همان «شهادت» است که در پی یک مبارزه مستمر و با استقامت حاصل می‌گردد. لذا همه دعاهای ایشان، همیشه مستجاب گردید.

خداوند متعال می‌فرماید چه قول [گفتار صادقانه]ای، نیکوتر و والاتر از این است که انسان بگوید من یک مسلمان هستم و دیگران را نیز به اسلام دعوت کند و چه عملی نیکوتر از عمل صالح است:

«وَمَنْ أَحْسَنُ قَوْلًا مِّمَّن دَعَا إِلَى اللَّهِ وَعَمِلَ صَالِحًا وَقَالَ إِنَّنِی مِنَ الْمُسْلِمِینَ» (فصلت، 33)

ترجمه: و كیست‏خوشگفتارتر از آن كس كه به سوى خدا دعوت نماید و كار نیك كند و گوید من [در برابر خدا] از تسلیم‏شدگانم.

حال کدام یک از خلفای جبار و یا خواص کج فهم و یا عوام نادان و جاهل توانستند راه قول نیکو عمل صالح و دعوت به اسلام ناب محمدی صلوات الله علیه و آله را در مقابل امام سجاد یا سایر ائمه اطهار علیهم‌السلام سد کنند؟ اگر موفق بودند که امروز آن معارف به ما نمی‌رسید و راه صراط مستقیم کلاً به اعوجاج کشیده شده بود و هدایت الهی ابتر مانده بود. مگر می‌شود بر خدا و اراده‌ی خدا غلبه نمود؟

ایشان در عصر آن کفار ستمگر به زین العابدین و سید الساجدین ملقب شدند؛ پس معلوم است که این حالات از ایشان بروز و ظهوری که برای همگان مشهود باشد داشته و کسی نمی‌توانسته مانع ایشان گردد؛ و در همان عصر دعاها و معارف مندرج در صحیفه سجادیه را بیان نمودند و در همان عصر رساله‌ی حقوق را تألیف نمودند و در مقابل تمامی دستگاه‌های ظلم و زور ایستادند تا بالاخره راهی جز ترور ایشان نیافتند، لذا به شهادت رسیدند.

پس، نه تنها از دعا غفلت نکنیم، بلکه بدان اصرار و استمرار داشته باشیم و البته بهترین دعاها همان‌هایی است که از لسان مبارک اهل عصمت علیهم‌السلام صادر شده است.

«وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْیَسْتَجِیبُواْ لِی وَلْیُۆْمِنُواْ بِی لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ» (البقره، 186)

ترجمه: و هرگاه بندگان من از تو در باره من بپرسند [بگو] من نزدیكم و دعاى دعاكننده را به هنگامى كه مرا بخواند اجابت مى‏كنم پس [آنان] باید فرمان مرا گردن نهند و به من ایمان آورند باشد كه راه یابند.