آرامگاه عطار
شیخ فریدالدین عطار، عارف، شاعر و ادیب ایرانی در سال 540 هـ. ق متولد شد و درطول عمرش خدمات علمی و تألیفات ارزشمندی مانند: تذکره الاولیاء، منطق الطیر، الهینامه و غیره را از خود به یادگار گذاشت.
مقبره شیخ فریدالدین عطار در جنوب شرقی نیشابور به فاصله 5/6 كیلومتر در مسیر جاده نیشابور به مشهد ودر طرف شرق قرار دارد.فاصله شهر تا خیام 5 كیلومترواز خیام به طرف غرب نیشابور كه حركت می كنیم به فاصله یك كیلومترونیم به آرامگاه عطار وكمال الملك كه در یك محوطه است می رسیم بنابراین عطار به شهر نزدیك تر است وچون باید از راه خیام به آن رسید اندكی دورترمی شود، درآنجاسنگی ستون وار سینه شاعر وعارف وارسته را كه گنجینه محبت ورضاست می فشارد. این ستون سنگی بالای سرشاعر نصب شده است كه قبلا در دیواری آجری قرار داشته است كه آن دیوار امروزه برچیده شده است.
سنگ مزبور كه سه متر ارتفاع بیرونی آن است، گویند همین اندازه از آن در خاك می باشدودر میان قبّه ای كه نمای اصلی آن آرامگاه بشمار می رود قرارگرفته است.ارتفاع این بقعه در حدود هشت متر است وچهار در داشته كه اكنون یك در رو به شمال آن باز است این آرامگاه از عهد سلطان حسین بایقرا وامیر علیشیر نوائی وزیر دانشمند وی بجا مانده است، البته نخستین بنای آرامگاه عطار اندكی بعد از شهادت او توسط قاضی القضاة یحیی بن صاعد از بزرگان نیشابور ساخته شد.سپس امیر علیشیرنوایی وزیر سلطان حسین بایقرا عمارتی دلگشا برروی آرامگاه عطار بنا كرد.درتعمیرات سال 1341هـ سنگ مرمری داخل آرامگاه نصب شده است كه بازگوی چگونگی تعمیراتآن می باشد. همانطور كه گفته شد آرامگاه شیخ فرید الدین نیشابوری وكمال الملك در یك محوطه است.كه درسالیان اخیر به كوشش انجم آثار ملی این آرامگاه(آرامگاه عطار) مرمت شده است وباغ عطار رابه صورت مصفایی درآورده اند.آرامگاه عطار درگذشته به خاطر جدال مدعیان شریعت وطریقت با شیعیان برضد صوفیان ونیز تفسیر نادرستی كه پاره ای از متعصبان از اشعار عطار ونوشته های تذكرة الاولیاء می كرده اند زیاد مورد توجه نبوده است.كسانی كه به زیارت تربت عطار رفته اند سنگ عموذی ذكر شده را دیده اند، كه قسمتی از گوشه این سنگ شكسته شده واز بین رفته است كه (خود داستانی دارد).گویند یكی از صاحب منصبان قاجار وسرداران ناصرالدین شاه هنگامی كه به زیارت مرقد شیخ نائل شده، ازفرط تعصب كه درشریعت داشته تحت تاثیر نفوذ نزدیكانش كه عطار را به تصوف عیب می كردند با گلوله ای گوشه سنگِ مقبره وی راشكسته(حكیم الممالك، روزنامه حكیم الملك،چاپ سنگی ص156)!
اما این ستون ازسوی پشت به منشوری هشت تراش(هشت ترك) می ماند وبر فراز آن نگاشته شده است:
الهم صلی علی النبی والوصی والبتول والسبطین وزین العباد والباقروالصادق والكاظم والرضا والتقی والعسكری والمهدی(صلوات علیهم).
ونیز برروی سنگ شعری نوشته شده كه، هم آن پایه ومایه وجوهر شعری رانداردوعاری وخالی از خطاهای تاریخی نیست.دراین نظم نامه تاریخ مرگ عطار586هـ در زمان هلاكوخان مغول نوشته شده است، كه بدیهی است دراین سال هنوز نامی ونشانی از هلاكوخان نبوده است، كه شهادت عطار به شهادت تاریخ درعهد چنگیز خان مغول سال618هـ ق بوده است.
در سال 1314 ه.ش انجمن آثار ملی اقدام به كاشیكاری و مرمت تزئینات آن نمود و محوطه ای زیبا در جوار بقعه سازماندهی نمود.آرامگاه عطار بنایی هشت ضلعی است كه گنبد آن كاشیكاری و مزین به گل و بوته و نقوش هندسی و كتیبه كوفی و معلقی می باشد. بر بدنه خارجی این بنا چهار ایوان ورودی ایجاد شده است,گنبد بنا دوپوشه است و فضای داخلی آرامگاه نیز هشت ضلعی است.سنگ مزار عطار از نوع افراشته سیاه رنگی است كه بر روی آن اشعاری به خط ثلث نوشته شده است.