چهارشنبه سوری و آیین چهارشنبه سوری
یکی از آداب به جای مانده از عهد باستان، جشن چهارشنبه سوری است. این مراسم ارمغانی برای به جلوه در آوردن نوروز است. هر ساله در آخرین شب چهار شنبه سال کهنه، آتش افروزی برگزار می شود. از برنامه های ویژه این شب تهیه آجیل مخصوص، فالگوش ایستادن، کوزه شکستن، قاشق زنی رفتن و...می باشد.
در هنگام پریدن از روی کوپه های آتش می گویند: سرخی تو از من، زردی من از تو، در واقع شخص زردی خود را که نشانی از غم و بیماری دارد به آتش می سپارد و سرخی آتش را که نشان سلامت و شادمانی است، از او می گیرد.
در ایران باستان، در شب چهارشنبه سوری، از سه کوپه آتش به نام آسمان، آذر و آبان می پریدند که بعدها به هفت کوپه افزایش پیدا کرد و به نام هفت امشاسبندان از روی آن ها می پریدند. پس از پایان آتش افروزی، خاکستر آن را جمع می کردند و از خانه بیرون می بردند و کنار دیوار می ریختند. آجیل مشکل گشای چهارشنبه سوری نیز می بایست از هفت نوع میوه خشک(به نام هفت امشاسپند) تهیه می شد.
چهارشنبه سوری/ آیین چهارشنبه سوری
معنی چهارشنبه سوری
سور به معنی شادی و جشن، سرخ رنگ و نیز به معنی بارو و شهر و بام بلند و دیوار دور شهر آمده است. ناصر خسرو قبادیانی در شعر خود سور را به معنای سرخی بیان کرده است:
در سور جهان شدم و لیکن بس لاغر بازگشتم از سور
زین سور زمن بی تبر رفت اسکندر و اردشیر و شاپور
و اما فرخی یزدی سور را به مفهوم جشن و شادی گرفته و می گوید:
نیکو مثلی است شاها دستور بز را چه به انجمن کشند و چه به سور
و منظور از چهارشنبه سوری، یعنی جشن و شادی و سرور درچهارشنبه آخر سال .
پیشینه چهارشنبه سوری:
در مورد بنیاد چهارشنبه سوری، روایاتی نقل شده است که در اینجا به آن ها اشاره می کنیم:
1. گروهی چهارشنبه آخر سال را نحس دانسته اند، بخصوص اعراب که ایرانیان جهت عدم پیروی از باور اعراب در نحسی این روز، چهارشنبه آخر سال را جشن گرفته و به شادی پرداختند.
2. گروهی دیگر این روز را به قیام مختار ثقفی ربط می دهند، و می گویند: پس از شهادت امام حسین(ع) مختار ثقفی، به خونخواهی امام قیام کرد و برای اعلام زمان قیام به یارانش، با آتش روی بام ها خبر داد و چون با این خبر قیام آغاز گردید، به پیروزی رسید؛ این رسم از آن زمان بجا مانده است و مردم هر ساله به یاد آن پیروزی جشن می گیرند.
3. دسته ای دیگر چنین معتقدند که: ایرانیان روزهای شنبه و یکشنبه و... را نداشتند هر یک از دوازده ماه نزد آنان بی کم و کاست سی روز بود و هر روز به نامی خوانده می شد که متعلق به امشاسبندان، ایزدان و خدا بود. به کار بردن ایام هفته مثل چهارشنبه مربوط به اعراب است و برای آنان نحسی قائل بودند، بنابراین برای فرار از نحسی آن در این روز بخصوص چهارشنبه آخر سال آتش می افروختند تا رفع شر و بلا شود.
4. برخی دیگر چهارشنبه سوری را با سالروز کشتن سیاوش یکی دانسته اند و در شاهنامه فردوسی گذشتن سیاوش از خرمن آتش به منظور برائت از اتهام و اثبات بی گناهی وی چنین آمده است:
سیاوش سپر را بدانسان بتاخت تو گفتی که اسبش به آتش بساخت
زهر سوزبانه هی برکشید کسی خود و اسب و سیاوش ندید
زآتش برون آمد آزاد مرد همی لبان پر زخنده، برخ همچو ورد
بنابراین مراسم چهارشنبه سوری یادبود عبور سیاوش از آتش است و مردم چنین روزی را جشن می گیرند.
سیاوش در پایان سال ثابت 1013 قمری/ 713 تاریخ مبنا که برابر با روز چهارشنبه بود، به دستور افراسیاب کشته شد و یک روز پس از کشته شدن سیاوش فرزند وی کیخسرو در روز پنجشنبه یکم فروردین ماه ثابت سال 1013 ق.م/ 714 در توران متولد می شود و چون در آیین زرتشتی مراسم سوگواری رثای مردگان جایز نیست پارسیان زرتشتی در آخرین شب چهارشنبه پایان سال از آتش می گذشتند تا خاطره سیاوش به منظور دفاع از عفت و پاکدامنی جاودان باقی بماند.
5. عقیده دیگر چهارشنبه سوری را با مراسم شب یلدا مربوط می دانند. آتش روشن کردن در چهارشنبه سوری در واقع نوعی کمک به گرم شدن خورشید به حساب می آید. در واقع جادوی گرم کردن خورشید است. با پریدن از روی آتش تمام سرمای مرگ آور زمستان از ما دور می شود و شادابی و سرزندگی در ما آغاز می شود.
سرخی آتش را می خواهیم که از آن ما باشد تا حیات دوباره پیدا کنیم، همانگونه که حاجی فیروز با چهره سیاه (نماد دنیای مردگان) و لباس سرخ(نماد زندگی و حیات مجدد) نمایان می گردد.
درچهارشنبه سوری از آتش می پریم تا این مرگ را به زمستان بسپاریم و حیات بهاری پیدا کنیم. همانطور که سبزه سبز کردن نوعی تشویق و تحریک طبیعت به از سر گرفتن زندگی و رد و رویش گیاهان است، مراسم چهارشنبه سوری هم نو عی تشویق خورشید گرم شدن است.
آیین های چهارشنبه سوری با تفاوت هایی اندک در اغلب نقاط کشورمان برگزار می شود. مهمترین این برنامه ها فراهم آوردن کوپه های آتش است که از ساقه های خشک برنج، یا خار و هیزم خشک تهیه می گردد. پس از تهیه سه یا پنج یا هفت کوپه آتش، به ترتیب از روی آن می پرند و همگی با هم می گویند: (زردی من از تو، سرخی تو از من).
ارمنیان ایران درشب(سن سیمون) که پذیرفته شدن سیمون از طرف حضرت مسیح(ع) است، برنامه ای مشابه چهارشنبه سوری دارند و آن شب را جشن می گیرند. یا در کشور ترکیه مراسمی به نام (اودگچه سی) و یا در یونان مراسم عید (سن ژان) و مراسم درندز، ارامنه ایران که در چهاردهم فوریه(25 بهمن) برگزار می گردد. خیلی نزدیک به آتش بازیهایی است که در شب چهارشنبه سوری در ایران برگزار می گردد. این مراسم نزدیک به هم نشان از احترامی است که تمدن های مختلف نسبت به آتش قائل بودند.
همانطور که گفته شد مراسم چهارشنبه آخر سال فقط یک جشن ساده و بدون خطر است پس از همه ایرانیان عزیزی که قصد برپا کردن این مراسم سنتی را در چهارشنبه آخر سال دارند خواهشمندیم از وسایلی که آتش زا و خطرناک هستند به هیچ وجه استفاده نکنند که خدای ناکرده شیرینی نوروز و سال جدید را به تلخی تبدیل نکنند
