فرق پيامبران تبليغي با امام پيغمبران تبليغي به پيامبراني گفته مي شود كه صاحب شريعت نمي باشند؛ بلكه مبلغ و توضيح دهنده شرايع پيامبران قبلي هستند، مثلا بعد از ابراهيم(ع) صدها پيامبر آمدند و همه اينها مروج شريعت ابراهيم بودند. مانند لوط و شعيب و يعقوب و يوسف و ... به شريعت ابراهيم دعوت مي كردند، و يا هارون و يوشع پيامبر بودند، ولي به شريعت موسي دعوت مي كردند و ...(مرتضي مطهري، خاتميت، قم: انتشارات صدرا، اول، 1366، ص 32-33). با توجه به اين نكته مي توان گفت پيغمبران تبليغي با امام اشتراكاتي دارند و تفاوت هايي، اشتراكاتشان يكي اين است كه هر دو به نوعي با غيب در ارتباطند ولي كيفيت آن تفاوت مي كند، هر دو مبلغ شريعت قبلي و مبين و مفسر آن هستند. اما تفاوت آن دو بسيار است كه اهم آن از اين قرار است:
1. پيغمبر تبليغي فقط هدايت و تبليغ مي كند؛ يعني هدايت تشريعي ولي امام هدايت تكويني هم دارد. علامه طباطبايي مي گويد: فرق امام با نبي در اين است كه نبي تنها داراي هدايت تشريعي و به اصطلاح ارائه كننده طريق است؛ اما امام افزون بر آن، داراي هدايت تكويني هم هست، يعني امام از نظر باطني و نفوذ روحاني كه اثر وجودش در قلب انسان مي تابد او را هدايت مي كند و لذا مقام امامت يك نوع ولايت بر اعمال مردم است از نظر باطن كه توأم با هدايت مي باشد.(ترجمه تفسير الميزان، ج 1، ص 372-382). و استاد مطهري مي گويد: فرق نبوت و امامت در اين است كه نبوت راهنمايي و ابلاغ و ... است ولي امامت رهبري، يعني علاوه بر رهبري اجتماعي، رهبري معنوي به سوي خدا هم هست.(مرتضي مطهري، مجموعه آثار، ج 3، ص 318).
2. سمت امر و نهي در رساندن به كمال . انبياء مخصوصا پيغمبران تبليغي تنها مأمور ابلاغ رسالت، پيامبران پيشين و توضيح و تفسير آن بودند؛ اما امام علاوه بر آن پيشوايي است كه شخصا داراي سمت امر و نهي و تكليف و دستورات است و جامعه بشري را با مديريت صحيح به كمال رساند.(جعفر سبحاني، منشور جاويد، انتشارات توحيد، ج 5، ص 252).
3. امام مرجع حل اختلاف: پيغمبران تبليغي فقط مبين و مفسر شرايع قبلي بودند؛ اما امام جانشين پيغمبر است در حل اختلاف مذهبي، يعني امام حجت خداست در ميان مردم و وظيفه دارد كه اختلافاتي را كه اهل هوا و بدع و اهل اغراض به وجود مي آورند، رفع كند او صلاحيت كافي و كامل دارد براي حل اين اختلافات(مرتضي مطهري، خاتميت، قم: انتشارات صدرا، اول 1366، ص 58).
استاد مطهري در بخش ديگر در توضيح اين فرق مي گويد: «يك سلسله اختلافات و تفرق ها و تشتت ها و مذهب هاي مختلف و گوناگون در شريعت ختميه پيدا مي شود بايد يك شاخص وجود داشته باشد و اگر مردم در اين مذاهب گوناگون كه اينها را اهوا و آراء و تعصب ها ايجاد كرده است بخواهند بفهمند كه حق چيست بروند به سراغ او (همان، ص 53). 4. امامت لازمه كمال شريعت و دين خاتم: از مهم ترين نقش و فرق هاي امام با پيامبران تبليغي اين است كه اگر دين خاتم، دين كاملي است با وجود امام و امامت كامل است و اين صريح قرآن است كه در روز انتخاب امام علي(ع) به عنوان امام، دين كامل گرديد «اليوم اكملت لكم دينكم...»
يعني امروز كه امامت به عنوان ادامه دهنده خط رسالت تعيين شده دين كامل شده است و صريح آيه تبليغ اين است كه اگر پيامبر مسئله امامت را ابلاغ نمي كرد رسالت او تمام نبود رسالت او آنگاه كامل گرديد كه امام و امامت جزء اصلي ترين متن دين خاتم معرفي شد، بدون امام و امامت دين ناقص است و شريعت ناتمام و اين نشان مي دهد كه وجود امامان و امامت بخشي از مجموعه اي است كه زمينه كمال دين خاتم را فراهم نموده و يكي از اركان اكمال دين است. 5. امام پاسدار مكتب: پيغمبران تبليغي فقط مبلغ شرايع قبلي بودند نه حافظ و نگهبان آن از دست تحريف، به همين جهت شرايع موسي و عيسي تحريف شدند؛ ولي وظيفه امام در عين معصوم بودن، حفظ اسلام در برابر انحرافات، تحريف ها و توطئه ها از يك سو و توضيح و تفسير تعاليم اسلام و رهبري جامعه اسلامي از سوي ديگر است. نظر به اين كه پيامبر اكرم(ص) در دوران حيات خود با توجه به شرايطي كه دشمنان و مخالفان به وجود آورده اند، فرصت تبيين و تشريح تمامي مسائل را نيافت و از طرفي بسياري از موضوعات در زمان حيات پيامبر اكرم(ص) مورد ابتلاء مردم نبود و پس از رحلت آن حضرت به وجود آمد، پيامبر اكرم(ص) همه تعاليم اسلامي را به شاگرد خاص خود امام علي(ص) آموخت تا در آينده براي مردم بيان كند، البته اين به معناي آن نيست كه دين خدا به صورت ناقص بر پيامبر نازل شده باشد يا پيامبر آن را ناقص بيان كرده باشد؛
بلكه دين اسلام به صورت جامع و كامل نازل شد و پيامبر اكرم(ص) نيز آن را به صورت جامع و كامل بيان فرمود، اما آنچه پيامبر بيان كرد، تمام آنهايي نبود كه به عموم مردم آموخت(مجله مبلغان، همان، ص 102-103).؛ بلكه تمام و كمال آن بود كه به علي(ع) تعليم داد.
