تپه خالصه به شکل مربع درون شهر خرم دره قرار دارد و 1537 متر از سطح دریا ارتفاع دارد. این تپه در سال 1382 به سرپرستی آقای ابوالفض عالی حفاری شده است. ابزار سنگی ( تنها یک ابزار استخوانی) قطعات سفال و تکه های سنگ در پیمایش سطحی تپه به دست آمد. سفالهای تپه ساده و منقوش هستند و بیشتر در رنگ نارنجی قرمز و نخودی دیده میشوند که به دلیل دمای نا مناسب کوره داخل سفال خاکستری شده است. نقوش سفالها شبیه دوره اول سیلک و زاغه است. چند ساطور سنگی کوبنه شبه ساطور و سنگ مادر در این تپه یافت شده است. فن آوری تولید تیغه در این تپه دیده منی شود لذا احتمال میرود ابزار سنگی متعلق به قبل از دوره نوسنگی باشند.
"نقی رجبی"، در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، منطقه زنجان، تصریح کرد: مهمترین سایت شناخته شده شهر خرمدره تپه "خالصه" است که در جنوب این شهر و به فاصله یک کیلومتری آن و در میان باغات زیبا و تاکستانهای وسیع با چشماندازی سحرانگیز واقع شده است.
وی در ادامه، تصریح کرد: این تپه در بخش سطحی آن در برگیرنده دادههای تاریخی ارزشمندی از پیشینه استقرار و مدنیت ساکنین قدیم این شهر بود که در نهایت پیشنهاد کاوش و لایهنگاری باستان‌شناختی آن ارایه و مصوب شد.
این مسئول با اشاره به کاوش‌های انجام شده در این تپه، افزود: در نتیجه کاوش‌های باستان‌شناختی که در سال 88 انجام شد، اطلاعات مهمی از سابقه سکونت اقدام بشری در حاشیه رودخانه کبیر به دست آمد.
مدیر میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری خرمدره، ابراز کرد: دادههای باستان‌شناختی حکایت از تعلق این تپه به دوره پیش از تاریخ و شش هزار سال قبل از میلاد دارد به نحوی که پلان معماری به دست آمده بیانگر سکونت اقوام ساکن به صورت استقرار دایم در دوره روستانشینی بوده و خانهها با خشت ملات گلی و چینه ساخته شدهاند.
رجبی با اشاره به پیشینیه تاریخی اشتغال ساکنین این تپه به کشاورزی، عنوان کرد: از دیگر دادههای این تپه باستانی، ابزارهای سنگی و ظروف سفالی است و همچنین وجود دانههای گیاهی نیز بیانگر حاصلخیزی و اشتغال ساکنین این تپه به کشاورزی از گذشته دور تاکنون بوده و استقرار آن را به اثبات می‌رساند.
وی با اشاره به اظهارات سرپرست هیات کاوش تپه خالصه، یادآور شد: بنا به اظهارات سرپرست هیات کاوش تپه خالصه در این تپه برخی دانههای گیاهی به دست آمده که کم‌تر در محوطههای باستانی شناخته شده است، از جمله نخود لپهای و تک لپهای و نیز اطلاعات ارزشمند زمین‌شناختی، تدفین در این محوطه باستانی در یک نمونه داخل خمره سفالی گزارش شده و مهمترین مسئله شناخت و کشف کوره سفالگری در این تپه بنا به اظهارات سرپرست هیات کاوش است که بیانگر تولید و پخت سفال و خودکفایی ساکنان این تپه پیش از تاریخ است.
وی با بیان اینکه طبق آخرین کاوشها قدمت این تپه 8 هزار سال اعلام شده است، گفت: در حقیقت تپه خالصه خرمدره را میتوان از معدود مراکز شناخته شده پیش از تاریخ در ایران دانست که میتواند اطلاعات مهمی در خصوص پیش از تاریخ شمال غرب فلات ایران ارایه کند.
این مسئول با اشاره به اینکه دور جدید کاوشها در این منطقه آغاز خواهد شد، عنوان کرد: با کاوش‌های جدید قدمت این تپه مشخص خواهد شد و از آنجایی که این تپه در میان باغهای کشاورزی منطقه واقع شده، همکاری و استقبال کشاورزان در زمینه آغاز دور جدید کاوشها مطلوب است.
رجبی با اشاره به مهمترین درخواست مردم و مسئولان خرمدره در زمینه معرفی و شناساندن تپه خالصه، خاطرنشان کرد: مهمترین درخواست در این زمینه احداث سایت موزه در اطراف این تپه است تا وسایل و ابزار به دست آمده در نتیجه کاوشها در این سایت موزه به نمایش گذاشته شود که این امر میتواند به شناساندن این تپه کمک کند.
