در کشور ما نیز در راستای ایجاد تغییرات بنیادین و منطقی و دستیابی به نیروهای متخصص و کارآمد رشته فناوری اطلاعات به صورت متمرکز و غیرمتمرکز در مراکز آموزش عالی از جمله دانشگاه ها ارایه می شود.
رشته مهندسی فناوری اطلاعات، زیرمجموعه گروه فنی در دانشگاه محسوب می شود. این رشته دانشی را به مخاطب منتقل می کند که طی آن روش های جمع آوری اطلاعات، استفاده و انتقال آن میسر شود.
مطالعه، طراحی، ساخت، راه اندازی، نگهداری سیستم های سخت افزاری و نرم افزاری، جمع آوری، سازمان دهی، طبقه بندی و انتقال اطلاعات مهم ترین اهدافی است که مهندسی فناوری اطلاعات آن را دنبال می کند. مهم ترین توانمندی دانش آموختگان این رشته، استفاده صحیح و بهره برداری به موقع از اطلاعات است. هسته اصلی این رشته را مهندسی کامپیوتر به ویژه گرایش نرم افزار تشکیل می دهد.
در عصری که به سر می بریم فناوری اطلاعات یکی از عمده ترین محورهای تحول و توسعه در دنیا محسوب می شود. امروزه دستاوردهای ناشی از فناوری اطلاعات چنان با زندگی مردم تلفیق شده است که توقف در مسیر آن باعث ایجاد اختلال در جامعه و حتی رفاه و آسایش مردم می شود. از این رو بسیاری از کشورها جهت عمومیت بخشیدن به استفاده از فناوری اطلاعات دست به اقدامات خرد و کلانی زده اند که آموزش آکادمیک فناوری اطلاعات یکی از این موارد است.
در کشور ما نیز در راستای ایجاد تغییرات بنیادین و منطقی و دستیابی به نیروهای متخصص و کارآمد رشته فناوری اطلاعات به صورت متمرکز و غیرمتمرکز در مراکز آموزش عالی از جمله دانشگاه ها ارایه می شود. در واقع می توان گفت ورود رشته IT به مجموع رشته های ارایه شده در دانشگاه های کشور به ابتدای سال ۱۳۸۰ و هم زمان با اوج گرفتن مباحث مربوط به فناوری های اطلاعاتی و ارتباطاتی در ایران بازمی گردد. اما در سال ۱۳۸۱ بود که رشته مهندسی فناوری اطلاعات به طور رسمی در مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد مورد پذیرش وزارت علوم، تحقیقات و فناوری قرار گرفت. به گونه ای که رشته مهندسی فناوری اطلاعات در پایه لیسانس به طور هم زمان در سه دانشگاه علم و صنعت، امیرکبیر و شیراز تدریس شد. از آن پس تاکنون رشته IT در مقاطع تحصیلی مختلف و توسط دانشگاه دولتی و غیردولتی به متقاضیان یادگیری این علم آموزش داده می شود و علی رغم نوپایی خود از طرفداران قابل توجهی برخوردار است. لذا آنچه در این گزارش مورد بررسی قرار می گیرد آشنایی با رشته مهندسی فناوری اطلاعات، پرداختن به چگونگی امکانات لازم و نقاط ضعف و چالش های موجود در مسیر ارایه این رشته است.
● ماهیت رشته فناوری اطلاعات
پیش از هر چیز بهتر است ابتدا به ماهیت رشته فناوری اطلاعات در ایران بپردازیم. رشته IT در ایران ماهیتی میان رشته ای دارد. به این مفهوم که رشته ای خالص نیست و از تلفیق رشته هایی نظیر مدیریت، مهندسی صنایع، مهندسی الکترونیک و مهندسی کامپیوتر به ویژه نرم افزار به وجود آمده است.
ماهیت میان رشته ای فناوری اطلاعات باعث شده است هم اکنون دانشگاه های مختلفی چون تربیت مدرس، خواجه نصیر، تهران، امیرکبیر، شریف و علم و صنعت در مقطع کارشناسی ارشد، برخی دانشکده های فنی دانشگاه آزاد و سراسری در مقطع کارشناسی و دانشگاه های علمی-کاربردی و پودمانی در مقطع کاردانی به ارایه این رشته بپردازند.
بر اساس این گزارش رشته فناوری اطلاعات در دوره کاردانی بیشتر به ارایه کردن مسایل مربوط به وب می پردازد. در دوره کارشناسی نیز متقاضیان را با عملیات شبکه و امور اجرا کردن آن در سازمان ها آشنا می کند و در پایان این دوره، اندک اندک وارد مباحث مدیریت پروژه می شود. البته قابل ذکر است کارشناسی ارشد IT دارای گرایش های عمده ای نظیر تجارت الکترونیکی، سیستم های چندرسانه ای، مدیریت سیستم های اطلاعاتی، امنیت اطلاعات، شبکه های کامپیوتری و مهندسی فناوری اطلاعات است که برخی از این گرایش ها در دانشگاه های ایران ارایه می شود.
در دوره کارشناسی ارشد نیز ضمن تکمیل مدیریت پروژه به ارایه راه حل های مناسب برای مسایل پیچیده سازمانی می پردازد. هرچند مقطع دکترای فناوری اطلاعات در ایران ارایه نمی شود، اما انجام امور تحقیقاتی و دستیابی به نظریه های جدید از محورهای اصلی در این مقطع محسوب می شود.
● دروس رشته فناوری اطلاعات
مرور سرفصل دروس رشته فناوری اطلاعات نشان می دهد اجرای برخی اصول قانون اساسی در راستای سازمان دهی اطلاعات، چگونگی بهره برداری کیفی از داده ها و یکپارچه سازی و انتقال سریع آن ها از جمله محورهایی بوده که در تعیین دروس این رشته مدنظر قرار گرفته است.
بر اساس این گزارش، رشته IT نیز مانند بسیاری رشته های دیگر دارای دروس پایه، اصلی، تخصصی و عمومی است. دروس پایه در مقطع کارشناسی معمولا شامل ریاضی، معادلات دیفرانسیل، آمار و احتمالات مهندسی، فیزیک و کارگاه عمومی است. دروس اصلی شامل ساختمان های گسسته، مبانی کامپیوتر و برنامه سازی، زبان ماشین و برنامه نویسی سیستم، ساختمان داده ها، مدارهای منطقی، معماری کامپیوتر، برنامه سازی پیشرفته، سیستم های عامل، پایگاه داده ها و طراحی الگوریتم هاست. همچنین مهندسی نرم افزار، شبکه های کامپیوتری، مبانی الکترونیک دیجیتال، هوش مصنوعی، اصول و مبانی مدیریت، مبانی اقتصاد مهندسی، آزمایشگاه شبکه، آزمایشگاه پایگاه داده ها، شیوه ارایه مطالب علمی و فنی، زبان تخصصی و آزمایشگاه سیستم عامل از دیگر دروس اصلی این رشته به شمار می رود.
در نهایت اینکه دروس تخصصی نیز به مبانی فناوری اطلاعات، مهندسی فناوری اطلاعات، تجارت الکترونیکی، مدیریت و کنترل پروژه های IT، برنامه ریزی استراتژیک IT، آموزش الکترونیکی، محیط های چندرسانه ای، پروژه IT و کارآموزی تقسیم می شود.
● ارایه مفاهیم بر اساس دانش استاد
پیش از این به بررسی کلی رشته IT و دروس در نظر گرفته شده در این رشته پرداختیم. اما مرور وضعیت کلی این رشته در دانشگاه های کشور نشان می دهد، هر چند دروس به صورت یکپارچه و سراسری طراحی شده اند، اما معمولا بر اساس توانمندی های دانشگاه و میزان دانش استادان نسبت به حوزه مورد نظر ارایه می شوند که این قضیه می تواند موجب ایجاد چالش هایی در آینده شود.
دکتر علی اکبر جلالی، رییس پژوهشکده الکترونیک دانشگاه علم و صنعت در این زمینه می گوید: رشته IT در سایر کشورهای جهان با مفاد مختلفی ارایه می شود که بر اساس نیازهای آن جامعه طراحی شده است. اما در ایران IT معمولا بر اساس پارامترهایی چون قابلیت های دانشکده، دانش استاد، تعداد اعضای هیات علمی و غیره به دانشجویان ارایه می شود. این مسئله سبب می شود محتوای رشته IT از دانشگاهی به دانشگاه دیگر تفاوت داشته باشد.
به گفته وی نبود استادان حرفه ای، متخصص و باتجربه از جمله ضعف های آموزشی در این رشته محسوب می شود، زیرا با توجه به میان رشته ای بودن IT، تعداد استادانی که به طور مستقیم در این رشته تحصیل کرده باشند بسیار انگشت شمار است. در این میان تعجیل دانشگاه ها برای راه اندازی این رشته نیز خود باعث تشدید این مشکل می شود، زیرا اغلب مشاهده شده برخی دانشگاه ها که در مناطق دوردست و محروم قرار دارند، در حالی که حتی نمی توانند به خوبی رشته های قدیمی و جاافتاده در این حوزه را ارایه دهند، تدریس رشته IT به دانشجویان را آغاز می کنند.
● فقدان منابع آموزشی مناسب
شاید رشته فناوری اطلاعات را بتوان از جمله معدود رشته هایی دانست که به علت فقدان منابع درسی و آموزشی مناسب به شدت در فقر به سر می برد. این رشته در حالی در دانشگاه های کشور تدریس می شود که کتب درسی ارایه شده فاصله بسیار زیادی با مراجع روز دنیا دارند.
کارشناسان معتقدند هرچند پویایی این رشته می تواند مانعی جهت تولید سریع منابع مناسب در حوزه مذکور باشد، اما باید در نظر گرفت که عمر آموزشی کتب رشته فناوری اطلاعات نیز بسیار کوتاه است، زیرا دانش روز دنیا در زمینه IT به سرعت در حال تغییر و تکامل است. در این میان هرچند استفاده از منابع انگلیسی می تواند کمک بسیاری به دانش آموختگان این رشته کند، اما نباید فراموش کرد آموزش دانش انگلیسی هنوز در میان بسیاری از جوانان کشور ما عمومیت نیافته است و در ضمن تامین منابع انگلیسی مستلزم صرف هزینه فراوانی است و برای تمام متقاضیان مقدور نیست.
بر اساس این گزارش تدریس برخی کتاب های قدیمی در دانشگاه های آی تی نیز در بسیاری مواقع باعث سردرگمی دانشجویان این رشته پس از فارغ التحصیلی می شود. در این زمینه می توان به تدریس زبان برنامه نویسی پاسکال در برخی مراکز دانشگاهی اشاره کرد که سال هاست از رده خارج شده است. کما اینکه تدریس علوم جدید در قالب جزوه های آموزشی می تواند تا اندازه ای به حل این مشکل کمک کند.
%0
