کارگاه مجازی آموزش خبر نویسی!

در شماره قبل قواعد تیترنویسی و انواع تیتر را مرور کردیم در ادامه باید به تیترهای اقناعی اشاره کرد. چنین تیترهایی با هدف های مشخص نوشته می شود، هدایت یا تهییج افکار عمومی، تبلیغ و برجسته سازی موضوع در جامعه، زمینه سازی پیرامون اجرای سیاست، تحت تأثیر قرار دادن گروه یا طبقات از جامعه و به طور کلی تبلیغ غیرمستقیم برای ترغیب، القا یا تبلیغ یک پیام خبری در این گونه تیترها واژه نقش حساس و اساسی می یابند. بیش از هر زمان دیگری باید نسبت به انتخاب آنها حساسیت نشان داده شود.
به طور کلی در تیترهای اقناعی علاوه بر شکل ظاهری و مفهوم باطنی آنچه از تیتر می تراود و تأثیرگذاری بشتری دارد، مدنظر است به همین دلیل در این نوع تیترها از واژه هایی که بار عاطفی بیشتری دارند، باید استفاده کرد و مهمتر آنکه واژه اول تیتر باید ضربه نخست را برای جلب توجه خواننده فرود آورد.
مثال: توافق حماس و حزب الله برای ضربه به رژیم صهیونیستی.
- تیترهای غیرمتعارف خبری:
تیترهای غیرمتعارف به تیترهایی گفته می شود که به طور استثنا در مورد برخی از اخبار و گزارش های خبری نوشته می شود. استفاده از این نوع تیترها برای همه خبرها و در همه مواقع توصیه نمی شود. از این تیترها می توان برای برخی خبرهای هنری، فرهنگی، حوادث، مسائل اجتماعی، هواشناسی و نظایر آن بهره گرفت.
مثال:
1- استان گلستان دیشب در آب غوطه می خورد.
2- بحران خلیج فارس بر سر دو راهی جنگ و صلح
- اجزای تیتر:
در روزنامه ها و همچنین در پاره ای از مطالب و اخبار، علاوه بر تیتر اصلی تیترهای دیگری با حروف کوچکتر در بالا و پایین تیتر اصلی قرار می دهند. بنابراین تیتر شامل اجزای ذیل است:
1- تیتر اصلی: به تیتری که مهمترین مطلب خبر را بیان می کند تیتر اصلی می گویند. در پاره ای از این خبرها این تیتر یگانه تیتر خبر است و به همین دلیل با درشت ترین حرف نسبت به تیترهای جزئی نوشته می شود.
2- روتیتر: تیتری است که در بالای تیتر اصلی قرار می گیرد و با حروف کوچکتر نوشته می شود. روتیتر مقدمه یا موخره تیتر اصلی است یا خود مستقل است.
مثال:
روتیتر: از یک باند افغانی
تیتر اصلی: 500 کیلوگرم هروئین در خراسان کشف شد
3- زیرتیتر: معمولاً بعد از تیتر اصلی و با حروف کوچکتر نوشته می شود. مطلب زیرتیتر می تواند مکمل تیتر اصلی و روتیتر و یا مستقل از آنها باشد. جمله و ساختار زیرتیتر هیچ ربطی به جمله تیتر اصلی و روتیتر ندارد و حروفش از آنها ریزتر است.
مثال:
روتیتر: سازمان هواشناسی کشور
تیتر اصلی: برف و کولاک مناطق مختلف کشور را فراگرفت
زیر تیتر: عبور و مرور در جاده های کوهستانی کشور به سختی صورت می گیرد
4- سوتیتر: در پاره ای از موارد که خبر طولانی است و یا حاوی مطالب متعدد می باشد می توان خلاصه ای از مطالب مهم را بعد از تیتر اصلی یا زیر تیتر به صورت جمله های مستقل بیان کرد.
خلاصه تیتر را در اصطلاح حرفه ای روتیتر هم می گویند که با ستاره و نقطه های درشت در ابتدای جمله مشخص می شود.
5- میان تیتر: میان تیتر معمولاً چند کلمه یا عبارت کوتاه است که در میان خبرهای طولانی و خبرهای تلفیقی برای تفکیک مطالب مختلف مورد استفاده قرار می گیرد. استفاده از میان تیتر در این گونه خبرها نه تنها لازم بلکه ضروری است، زیرا برای خواننده سهولت ایجاد می کند. اندازه حروف متنی خبر درشت تر یا سیاه تر است.
6- زمان فعل تیتر:
در تیترنویسی ترجیح بر این است که اگر رویداد مربوط به گذشته است فعل تیتر به صورت «ماضی مطلق» و در صورتی که مربوط به آینده است مضارع اخباری باشد.
مثال:
(1) رئیس جمهوری پاکستان وارد ترکیه شد (ماضی)
(2) وزیر امور خارجه روسیه فردا به عراق می رود (مضارع اخباری)
- انواع تیتر:
1- تیتر خبری: تأکید خبر در تیتر بر آخرین رویدادها و پی آمدهای خبری از نقطه نظر زمان وقوع است. به بیان دیگر تیتر همواره به حال و آینده نظر دارد نه به گذشته به همین دلیل فعل مورد استفاده در تیتر اغلب در زمان «مضارع» (حال و آینده) است.
2- تیتر گزارش خبری یا گزارش تحقیقی: چنانچه سلسله گزارش خبری یا تحقیقی تهیه به صورت چند بخش پی درپی در شماره های گوناگون روزنامه ای منتشر شود، قاعدتاً تأثیرگذاری به ترتیب ذیل است:
الف- تیتر پوششی پیوست: هر مجموعه گزارش خبری یا تحقیقی دارای یک تیتر ثابت و پوششی است و مثلاً گزارش تا قسمت ششم و آخر خود یک تیتر دارد.
ب- تیتر خبری اختصاصی: هر بخش از سلسله بخش های گزارش خبری و گزارش تحقیقی علاوه بر داشتن تیتر پوششی پیوسته صاحب تیتر خبری اختصاصی نیز می باشد.
3- تیتر تفسیر مقاله: تیتر تفسیر مقاله شاخص و گویای دقیق محتوایشان نیست و ترسیم کننده محور مرکزی و بیانگر زمینه کلی موضوع است.
مثال: «سرنوشت لبنان» که اشاره به بررسی آخرین وضعیت تحولات و رخدادهای لبنان دارد.

در شماره آینده اصول، قواعد درست نویسی، املا صحیح کلمات و نیز اصول دستور زبان، رعایت فعل و فاعل، صفت و موصوف، چگونگی نگارش آمار و ارقام، شمارش، چگونگی نگارش تاریخ و ساعت و روز و دیگر مطالب مرتبط با اصول نگارش صحیح را مورد بحث و بررسی قرار خواهیم داد.

• خبری که خبرنگار تهیه می کند باید همیشه نسبت به خبر روز قبل تازه تر باشد و نکات جدیدی را در برداشته باشد. خودداری از تهیه مطلب کهنه و تکراری به مراتب از نوشتن آن بهتر است چون از خسته کردن خواننده جلوگیری می کند. 
• روزنامه نگار باید به موضوعی که می نویسد آشنایی کامل داشته باشد. بدین جهت باید تمام جزئیات مسئله ای را که در آن خبر می نویسد بررسی کند و اگر نکته ای برای او مبهم است روشن سازد.
• خبرنگار در نوشته هایش باید بیشتر از دیگران حرف بزند و از خود کمتر سخن به میان آورد.
• کوتاه نویسی وظیفه مهم هر روزنامه نگار است. 
• یک مطلب خبری بطور متوسط نباید از 003 تا 005 کلمه تجاوز کند و فقط در مورد خبرهای مهم می توان تا چند ستون مطلب تهیه کرد.( در هر صفحه A4 ، ( قطع 72*12) معمولاً 003 تا 052 کلمه جای می گیرد.)

• در نوشتن اسامی خاص باید دقت کامل بکار رود و اسامی خارجی با حروف لاتین نیز نوشته شود تا موقع حروف چینی مبهم نباشد. اسامی خارجی در یک متن مانند «جانسون» و «روبرت» که معمولاً در فارسی به چند نوع دیگر مثل «جانسن» و «رابرت» یا «ربرت» نیز تلفظ می گردد، باید حتماً یکسان نوشته شود.
• در هر نوشته باید اصول دستور زبان رعایت گردد و فعل و فاعل و صفت و موصوف و مبتدا و خبر به جای خود گذاشته شود.

• روزنامه نگار باید حتی الامکان نوشته اش را با کلمات کوتاه و جملات کوتاه تهیه کند. 
• برای نوشتن تمام اخبار و مقالات باید یک طرح مشخص و در عین حال ساده وجود داشته باشد. 
• در شروع اخبار باید از مقدمه چینی بیهوده که سبب خسته کردن خوانندگان می شود، خودداری کرد و مستقیماً توجه خوانندگان را به اصل مطلب جلب نمود.
• کلمات مصطلح را باید بر کلمات صحیح ولی نامأنوس ترجیح داد و هر جا کلمه فارسی وجود دارد از بکار بردن کلمات اروپایی خودداری کرد.
• در بسیاری از موارد بکار بردن کلمات و صفات مترادف به جای روان کردن جمله بر ابهام آن می افزاید. لذا در تمام نوشته ها از استعمال کلمات زائدی که خواننده را گیج و سرگردان می کند خودداری شود.
• روزنامه نگار باید دارای فرهنگی غنی باشد تا بتواند در موارد مختلف در نوشته اش کلمات و افعال گوناگون به کار رود و از تکرار خودداری کند. اما نباید فراموش کرد که اگر جمله ای مبهم است و حتماً احتیاج به تکرار کلمه دارد، این تکرار ضروری است. 
• هرگز جملات را نباید با کلمات «امروز»و «فردا» و یا اعداد شروع کرد و دو پاراگراف پشت سر هم را نیز نباید با یک کلمه آغاز نمود.

• سرصفحه چه به صورت چاپی و چه دست نویس باید شامل عنوان و صفحه باشد. عنوان مطلوب است یک کلمه باشد تا در تایپ و ... به راحتی استفاده شود. 
• مطلب دیگری که برای سرصفحه مناسب است عبارت است از «سرویس ، تاریخ و گزارشگر»
• در پایان خبر از علامت که در بین روزنامه نگاران به End mark معروف است استفاده می شود تا پایان خبر مشخص گردد.
• معمولاً لید باید با حروف سیاه (Bold) کار شود.
• در خبر حتی الامکان از بکار بردن صفت باید پرهیز کرد.

1. مصاحبه عبارت است از پرسیدن هدفمند از یک شخص یا اشخاصی برای کسب اطلاعات و افکار و ضبط مناسب پاسخ ها به منظور انتشار آنها.
2. مصاحبه یکی از شیوه های کسب خبر است که به منظور به دست آوردن خبری خاص صورت می گیرد.
3. مصاحبه گزارشی است از فراگرد ارتباط میان دو سوی ارتباط به منظور دستیابی به واقعیتی که دارای یک یا چند ارزش خبری می باشد.

در شماره های آینده کاربردهای مصاحبه، ویژگی های مصاحبه کننده، انواع مصاحبه و تنظیم مصاحبه را مورد بحث و بررسی قرار خواهیم داد.

1. مصاحبه در سایر قسمت ها (مانند گزینش و...) یک وسیله است ولی در رسانه ها یک هدف است.
2. مصاحبه خبری از لحاظ ابتکار عمل با سایر مصاحبه ها تفاوت دارد. در مصاحبه خبری هم مصاحبه شونده و هم مصاحبه کننده سعی می کنند ابتکار عمل را به دست گیرند ولی در سایر موارد اینگونه نیست.
3. از نظر نقش مشارکت کنندگان در مصاحبه در سایر موارد عموم کسانی که مصاحبه می کنند تخصص حرفه ای ندارند ولی در مصاحبه خبری مصاحبه شونده متخصص در زمینه موضوع مصاحبه است.
4. از دیدگاه پایگاه اجتماعی شرکت کنندگان در مصاحبه، پایگاه اجتماعی مصاحبه کننده در مصاحبه خبری بالا است.
5. در مصاحبه خبری شخص مصاحبه شونده نماینده یک بخش یا جمع زیادی معرفی می شود.
6. حمایت از موقعیت مصاحبه کننده در مصاحبه خبری. مصاحبه کننده با مصاحبه شونده رو در رو قرار نمی گیرد، به تعبیری مواضع او را نه تأیید می کند و نه رد.
7. رازداری در مصاحبه خبری وجود ندارد.
8. صحت اسناد:در مصاحبه خبری نمی توان به کسی گفت چیزی را بنویس یا بگو و زیر آن را امضا کن، ولی در سایر موارد اسناد صحت بیشتری دارند.
9. شدت اثر اجتماعی یک مصاحبه در جامعه تأثیر می گذارد.
10. دوام ارتباط مصاحبه شونده و مصاحبه کننده.
11. اجبار در زمان اجرای مصاحبه و فضای انتشار مصاحبه.
12. مکان مصاحبه.

1. دارای ضریب هوشی بالا باشد، یعنی معمولاً خبرنگار از بین کسانی که از بهره هوشی بالاتری نسبت به افراد عادی برخوردار است، انتخاب می شود؛ 
2. مصاحبه کننده نباید خودش را در مرحله بالاتری از طرف مقابل قرار دهد؛
3. تابع مصاحبه شونده نباید شود؛
4. ذوق، علاقه و استعداد این کار را داشته باشد؛
5. کاوشگر، جست وجوگر، کنجکاو و تیزبین باشد؛
6. توانایی برقراری ارتباط با اشخاص و اقشار مختلف را داشته باشد؛
7. صبور و با حوصله باشد؛
8. عشق به کار حرفه ای خبرنگار داشته باشد؛
9. اصول اخلاقی را رعایت کند؛
10. انزواگر نباشد؛
11. تکبر نداشته باشد؛
12. اطلاعات اولیه در مورد شخص مصاحبه شونده کسب نماید؛
13. اطلاعات کافی در مورد سوژه و موضوع مصاحبه جمع آوری کند؛ 
14. مصاحبه شونده وقتی به اطلاعات مصاحبه کننده در مورد خودش یا موضوع مصاحبه پی ببرد اهمیت بیشتری به بحث می دهد.

1. مصاحبه شونده حس می کند با شخص آگاه و مطلعی طرف است؛ 
2. مصاحبه کننده ای که از موضوع اطلاع دارد، نیازی به طرح سوالات حاشیه ای و کم اهمیت احساس نمی کند؛ 
3. داشتن اطلاعات کافی این امکان را می دهد که مصاحبه کننده سوالاتی را طرح کند که در غیر این صورت نمی توانست طرح کند؛
4. مصاحبه کننده آگاه تحت تأثیر و نفوذ طرف مقابلش قرار نمی گیرد؛
5. مصاحبه کننده آگاه فرق بین مسائل مهم و غیر مهم را تشخیص می دهد؛
6. مصاحبه کننده آگاه می تواند با دادن اطلاعات به طرف مقابل روند مصاحبه را شدت بخشد؛
7. اطلاعات در خصوص مصاحبه را می توان در لابه لای مصاحبه (در مرحله تدوین) گنجاند تا برای مخاطب جذاب تر باشد؛
8. در صورت نداشتن اطلاعات، مصاحبه به بیانیه مطبوعاتی و آگهی تبلیغاتی مصاحبه شونده تبدیل می شود.

1. اطلاعات تازه ای ندارد؛
2. اطلاعات کافی دارد ولی متوجه سوالات مصاحبه کننده نمی شود؛
3. اطلاعات تازه ای دارد اما فکر می کند محرمانه است یا مصاحبه کننده را محرم دانستن اطلاعات تازه نمی داند؛
4. مصاحبه شونده ممکن است خسته و عصبی باشد؛
5. مصاحبه شونده برخی ویژگی ها و نکات مثبت خود را بزرگ جلوه می دهد؛
6. پنهان کردن بخشی از واقعیت توسط مصاحبه شونده؛

1. طرح سوالات بی جا
2. مصاحبه را نباید به سمت بازجویی سوق داد.
3. درگیری لفظی با مصاحبه شونده
4. اظهارنظرهای فاضلانه و در موقعیت پدرانه سخن گفتن
5. روند مصاحبه را طوری هدایت کند که گویی نظرات مصاحبه شونده بازخوانی می شود.
6. دیر رسیدن در زمان اجرای مصاحبه
7. مصاحبه کننده وسایل کافی به همراه خود نداشته باشد.
8. نامناسب بودن هوای مکان اجرای مصاحبه ( خیلی گرم یا خیلی سرد بودن) 

1. لید خلاصه و مفید نوشته شود. اصولاً وقتی مخاطب گرایش به مطالعه مصاحبه ای می کند، دوست دارد هر چه زودتر او را پای میز مصاحبه دعوت کنیم. بنابراین خیلی نباید حاشیه رفت؛
2. لید حتماً باید در خدمت مصاحبه باشد؛
3. اگر قرار است یک زندگی نامه کوتاه از مصاحبه شونده ارائه کنیم، بهتر است آن را داخل یک کادر در جای مناسب و نه الزاماً در شروع مصاحبه قرار دهیم، مگر اینکه این زندگی نامه در حد اعلای ایجاز باشد؛ 
4. اصولاً استفاده از زندگی نامه شخص مصاحبه شونده، مقدمه و لید به طور مشترک در یک مصاحبه به سنگین شدن آن می انجامد، لذا باید از به کارگیری مشترک آن خودداری کرد.
5. اگر قرار باشد مصاحبه ای را به دلیل شروع سوال قوی و جذاب بدون مقدمه و لید چاپ کنیم، حتماً تیتر و اجزای آن ( روتیتر و زیرتیتر) باید به گونه ای اطلاعات اولیه را به خواننده منتقل کند تا او را از مقدمه بی نیاز نماید.

1. در ابتدای مصاحبه باید یک مقدمه درباره اصل موضوع مصاحبه و علت آنکه موضوع روز قرار گرفته است، ذکر شود. این مقدمه نباید از هفت سطر تجاوز کند. 
2. پس از مقدمه، مصاحبه مانند خبر خلاصه با یک ستاره یا دایره سیاه مشخص می شود.
3. به دنبال علامت ستاره مشخصات فرد مصاحبه شونده ( حداقل شامل نام کامل و شغل او) ذکر می شود.
4. در این نوع مصاحبه معمولاً یک سوال مشخص مطرح می شود.
5. تعداد مصاحبه های فوری نباید خیلی زیاد باشد و معمولاً در یک مجموعه یا گزارش خبری بیش از ده مصاحبه فوری جمع آوری نمی شود؛ چون خواننده را خسته می کند.
6. اشخاصی که با آنها مصاحبه می شود باید به دقت انتخاب شوند و از نظر وضع اجتماعی، شغل، سن، جنس با هم یکسان نباشند تا بتوان آنها را به عنوان نماینده تمام گروه ها و اقشار مختلف اجتماعی معرفی کرد.
7. اظهارات اشخاصی که مورد مصاحبه فوری قرار می گیرند قاعدتاً باید بدون تفسیر نوشته شود. 
8. پاسخی را که شخص مصاحبه شده می دهد باید خلاصه کرد و اصل فکر و عقیده او را ذکر نمود و از آوردن حواشی خودداری کرد.

1. قبل از شروع مصاحبه حتماً دستگاه ضبط صوت خود را امتحان کنیم تا از سلامت آن مطمئن شویم؛
2. حتماً هنگام مصاحبه از باطری نو استفاه کنیم. بهتر است باطری استفاده شده را برای پیاده کردن نوار و مصارف دیگر بکار گیریم؛
3. قبل از انجام مصاحبه حتماً نوار را به لحاظ کیفیت صدابرداری مورد امتحان قرار دهیم و از نوار استاندارد استفاده کنیم. بهتر است در مصاحبه های مهم و تاریخی حتماً از نوار مصرف نشده استفاده کنیم؛
4. فاصله میان مصاحبه شونده و محلی که دستگاه ضبط صوت قرار می گیرد به میزان حساسیت گیرنده دستگاه ما بستگی دارد که باید به آن توجه داشته باشیم؛ چرا که اگر فاصله بیش از حد باشد، صدای مصاحبه شونده ضعیف ضبط خواهد شد و هنگام پیاده کردن نوار دچار زحمت خواهیم شد؛
5. حتماً خودکار اضافی همراه داشته باشیم و همین طور کاغذ یادداشت را نباید فراموش کرد. صحنه ای که یک خبرنگار از مصاحبه شونده در خواست کاغذ و قلم می کند، صحنه جالبی نیست؛
6. باید سعی کنیم صحنه مصاحبه را ما تعیین کنیم. برخی مصاحبه شوندگان مخصوصاً مسئولان سعی می کنند از پشت میز کار خود با ما مصاحبه کنند؛ دراین صورت ما در موضع ارباب رجوع قرار می گیریم و این خیلی جالب نیست، لذا از آنان محترمانه بخواهیم که در جایگاه صمیمانه تری مثلاً در مقابل یا کنار ما قرار بگیرند. سعی کنیم در جایی بنشینیم که نسبت به مصاحبه شونده تسلط داشته باشیم؛
7. سعی کنیم نمودار مصاحبه را در اولین فرصت ممکن پیاده کنیم. این کار فواید فراوان دارد. از جمله: 
   الف- اگر نوار ضعیف ضبط شده باشد به علت حضور ذهن امکان یادآوری بسیاری از مطالب برای خبرنگار ممکن است. در حالی که چند روز بعد بسیاری از این مطالب به فراموشی سپرده می شود؛
   ب- اگر ابهامی در یک پاسخ وجود داشته باشد، و یا کمبودی در سوال ها مشاهده شود که در جریان مصاحبه ممکن است از قلم افتاده باشد، ممکن است از نظر زمان فرصت مراجعه حضوری یا تلفنی وجود داشته باشد تا به رفع نقص مصاحبه بپردازیم.
   ج- اگر تنظیم مصاحبه به شیوه گزارشی و ذکر جزییات محل و شخص مصاحبه شونده باشد ( تصویرپردازی و توصیف) علاوه بر یادداشت هایی که در زمان مصاحبه در محل برداشته اید، حضور ذهن نیز به دقیق تر شدن تصاویر کمک خواهد کرد.
8. در جریان یک گفت وگوی مطبوعاتی حتی زمانی که طرف مصاحبه ما یک شخص بلندپایه می باشد ما در مسند قاضی و بازپرس نشسته ایم، لذا باید اتکا به نفس خود را حفظ کنیم و با خونسردی و قدرت مصاحبه را پیش ببریم؛
9. رعایت ادب و نزاکت از جمله خصوصیات یک مصاحبه کننده حرفه ای است ،حتی زمانی که با دشمن خود در حال مصاحبه باشیم؛
10. مصاحبه کننده باید خوش برخورد باشد، یعنی بدون آنکه به تملق و چاپلوسی متوسل شود باید بتواند فضایی مطلوب و دلچسب فراهم کند؛
11. مصاحبه کننده حتماً باید تمیز و مرتب و معطر و در صورت امکان شیک پوش باشد. مطمئن باشید این خصوصیات برخوردهای مطلوبتری را در طرف مقابل ایجاد می کند؛
12. یک روزنامه نگار و مصاحبه کننده حرفه ای باید نویسنده ای توانا و دارای قوه تخیل بالا باشد، لذا همه ما باید مطالعه داستان و رمان و نویسندگی داستان کوتاه را در دستور کار خود قرار دهیم. این کار قلم ما را تقویت و در رابطه با مصاحبه های تصویری - توصیفی قوه تخیل را تقویت می کند. 

گزارش خبری و ویژگی های آن

در شماره قبل پس از ارائه تعریف گزارش خبری و ذکر یک مثال، این سوال را طرح کردیم که گزارشگر برای تهیه یک گزارش مطلوب از حادثه سرقتی بزرگ از مغازه های یک پاساژ، چه نیازهایی دارد؟ با چه کسانی باید گفت وگو کند؟ به کدام مراکز و مراجع باید مراجعه کند؟ باید گفت خبرنگار و یا گزارشگر در تهیه چنین گزارشی باید نخست با اشخاص زیر گفت وگو کند:
- مغازه داران پاساژی که سرقت در آن روی داده است. برای داشتن تصویری نزدیک به عینیت، خبرنگار باید با هر چند نفر از مغازه داران که ممکن است آگاهی و اطلاع تازه و متفاوتی ارائه دهند، گفت وگو کند.
- شاهدان عینی، غیر از مغازه داران ممکن است گروه های دیگری چون مشتری، نظافت چی، عابر، مأمور یا همسایگان پاساژ هم ماجرا را دیده باشند. گفت وگو با این گروه ها می تواند گزارشگر را یاری دهد.
- مأموران انتظامی؛ مسئولان نظم عمومی از آن جا که به هر صورت وظیفه دار حفظ نظم در جامعه هستند، باید در چنین گزارشی مورد پرسش قرار گیرند. اطلاعاتی که پلیس از حوادث شهری و رویدادهای مربوط به جرایم و جنجال ها در اختیار دارد، همواره می تواند مورد استفاده گزارشگر و مورد علاقه خواننده باشد. این اطلاعات در زمینه ارقام واقعی، چگونگی وقوع جرم ، آثار جرم، پیگیری متهمان و ... خواهد بود.
غیر از مصاحبه منبع دیگری نیز هست:
منابع آرشیوی: آرشیو روزنامه ها، رسانه یا آرشیو شخصی گزارشگر در این زمینه می باید آگاهی های مربوط به سوابق چنین حوادثی را داشته باشد. افزودن اطلاعات آرشیوی به اطلاعات به دست آمده از مصاحبه با افراد گوناگون، گزارش را خواندنی تر و جذاب تر می کند. دادن اطلاعاتی چون جرایم مشابه در هفته، ماه یا سال اخیر، میزان رقمی اموال سرقت شده در همان مقاطع زمانی و آگاهی های دیگر که معمولاً در انتهای گزارش ذکر می شود از نقاط قوت یک گزارش به حساب می آید. اکنون گزارشگر با در دست داشتن این اطلاعات می تواند گزارش خبری مطلوبی را برای خواننده تهیه کند.
گزارش خبری، لزوماً در گروه گزارش های حوادث یا شهری جای نمی گیرد، گزارش خبری شامل: گزارش های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، هنری، ورزشی و ... نیز می شود. گزارش ورود وزیر کشور سریلانکا، گزارشی از تخلیه یک خوابگاه دانشجویی ، گزارشی از استقبال مردم از یک کتاب جدید، گزارشی از کار یک نقاش دیوارهای شهر، گزارشی از کناره گیری یک ورزشکار از رقابت ها و ... همه گزارش خبری به شمار می روند، زیرا تمامی این گزارش ها بر محور یک خبر تهیه می شوند، در تمام این گزارش ها کوشش خبرنگار در ارائه اطلاعات و آگاهی های جدید از یک رویداد خبری می شود.
ویژگی های گزارش خبری
گزارش نویسی از جمله کارهای با اهمیت و جذاب در کار روزنامه نگاری است. گزارش و مصاحبه از آن جا که از زندگی مردم، شخصیت ها، پدیده ها، رویدادها و ... و در واقع به نمایندگی از سوی مخاطبان تهیه می شود، از زنده ترین و خواندنی ترین مطالب یک روزنامه است. با توجه به تعریفی که از گزارش ارائه شد، رسانه موضوع مصاحبه و گزارش را از روی تجربه و تحقیق و از میان موضوع های مورد توجه مخاطب و با ارزش های خبری موردنظر او برمی گزیند؛ گویی از طریق مصاحبه و گزارش با مخاطب گفت وگو می کند. با چنین ملاحظه ای گزارشگر در تمامی جریان تدارک مصاحبه و گزارش باید به طور دائم حضور مخاطب خود را در کنار یا مقابل خود احساس کند. روشن است که ما از روی عادت، لحن و شیوه سخن گفتن یا نامه نگاری خود را با زمینه های مشترک با طرف مکالمه یا مکاتبه مطابقت می دهیم، بخشی از این مطابقت مربوط به سطوح نوشتار، بخشی موضوع های مورد علاقه دو طرف، بخشی نیازها و علاقه های مشترک و بخشی اشاره های پیشین می شود. به همین سبب ما ممکن است به گفت وگوی دو نفر گوش بسپاریم یا نامه کسی به کسی را بخوانیم، اما نکته ها و موردهایی را نتوانیم درک کنیم. با توجه به آنچه ذکر شد، برای آنکه گزارش خبری به هدف های ارتباط و انتقال نزدیکتر باشد، باید نکات زیر در آن رعایت شود:
1- توجه به ارزش های خبری در گزارش؛ در نظر داشته باشیم که ارزش های خبری ( که قبلاً مفصل درباره آن توضیح داده شد) مخصوص خبر نیست، بلکه در مصاحبه خبری و یا گزارش خبری نیز باید مورد توجه قرار گیرد. از آنجا که به طور کلی رعایت ارزش های خبری در نوشتارهای مطبوعاتی با توجه به خواست و انتظارات مخاطبان تعیین می شود، این توجه معنا می یابد. مثلاً درخصوص ارزش شهرت، به مشهور بودن چهره ای در میان مخاطبان توجه می شود یا ارزش فراگیری مربوط به گروه های گسترده انسانی از میان مخاطبان می شود. از این رو لازم است در انتخاب موضوع گزارش، نخست به ارزش های خبری پنهان در موضوع توجه شود.
مثلاً مردی که هر روز همه روزنامه های منتشر شده را می خرد، رویهم رفته پدیده قابل توجهی است، اما برای ساکنان یک کوچه و اعضای یک خاندان، حال اگر این مرد 52 سال پیش تمام نسخه های مطبوعات را با دقت و وسواس جمع آوری کرده و همه را در اطاق و فضاهای منزل چیده باشد، این مرد ارزش بیشتری برای توجه خواهد یافت. در مرحله بعد، اطلاعاتی چون طلاق همسر و فرار فرزندان از خانه ای که از همه فضاهای آن، تنها راهرویی باریک مانده است و این که این مرد می تواند با یک شرح مختصر که هر کسی بدهد، نسخه روزنامه موردنظر و مقاله و مطلب و خبر دلخواه را بیابد، این که این مرد تاکنون با بهره گیری از همین روزنامه ها، چهار جلد مجموعه مقاله یا گزارش به چاپ داده است و سرانجام آتش گرفتن این خانه بر اثر جرقه ناشی از اتصال سیم برق، می تواند موضوع یک گزارش خواندنی باشد. توجه کنید که نکته های گفته شده در هر مرحله بر ارزش های خبری موضوع می افزاید.
در شماره آینده بخش های دیگری از ویژگی های گزارش را برای شما بازگو خواهیم کرد.

به نقل از هفته نامه صبح صادق  شماره 418

گزارش خبری و اولویت های مطلوب

در شماره قبل بخش اول ویژگی های یک گزارش موثر و اثرگذار را برای شما بازگو کردیم. در ادامه ویژگی های دیگر را بیان می کنیم:

پرداخت مطلوب
مهمترین و جذاب ترین موضوع ها با پرداخت نامطلوب و نارسا به گزارشی کسل کننده و غیرجذاب بدل می شود. عکس این اصل، همیشه صادق نیست. پرداخت گزارش را نباید با عناصری چون اطلاعات و آمار، زبان نگارشی یا نظم تنظیم گزارش اشتباه گرفت. پرداخت در واقع زاویه نگاه به موضوع و چگونگی ارائه عناصر گزارش است.
اگر چه گزارشگر پرداخت گزارش را به سلیقه خود برمی گزیند، اما این انتخاب چندان وابسته به سلیقه نیست. بلکه حتی در پرداخت می توان و باید دامنه همان ارزش های خبری را در نظر گرفت.
مثلاً در گزارش مربوط به سن ازدواج، تعدادی عناصر و پدیده در مقابل گزارشگر قرار دارد؛ هزینه های بالای ازدواج، تجمل گرایی، میل جوانان به استقلال، ترس از تزلزل خانواده و آداب و سنن دست و پاگیر و ... از جمله این عناصر است. حال گزارشگر باید اول و بیشتر به کدام یک از آنها اولویت داده و به آن توجه کند؟

اولویت های یک گزارش خبری مطلوب
وحدت موضوع: ضروری است که گزارش پیرامون یک موضوع خاص و واحد باشد. گزارشگر به آن موضوع از اول تا به آخر گزارش وفادار بماند. این اصل به معنای الزام در انتخاب موضوع های جزیی یا کم دامنه نیست، بلکه به این معنا است که در روند کار گزارشگر، موضوع های مورد بررسی محدود باشد. این موضوع البته اکنون در گزارش ها بیشتر مورد لحاظ قرار گرفته است که گزارش هر چقدر محدودتر باشد، گزارشگر در پرداخت موضوع و بررسی ابعاد مختلف گزارش موفق تر خواهد بود. ضمن آن که در روزگار ما کم تر خواننده ای یا شنونده ای و بیننده ای در رسانه های شنیداری و دیداری حوصله و وقت برای گزارش مفصل و طولانی دارد. گزارش ها با موضوع های کم دامنه باید امروز بیشتر مورد توجه قرار گیرد.
نزدیکی ذهن مخاطب: از ارکان یک گزارش مطلوب این است که موضوع، نزدیک به ذهن مخاطب و در مسیر امور روزمره و دل مشغولی های او باشد. گزارش های مناسبتی از جمله این توجه ها به شمار می روند. گزارش از سفر و مسافرت در ایام تعطیلات، گزارش از نام نویسی مدارس در هنگام نام نویسی، گزارش از کنکور در ایام روزهای برگزاری آزمون، گزارش از رزمندگان در هفته دفاع مقدس و... به همین انگیزه نگاشته می شوند.
ارزشهای اسلامی ، ملی و اجتماعی: روزنامه نگار به سبب داشتن مخاطب عام و گسترده و به دلیل نقشی که از نظر تأثیر های فرهنگی در جامعه دارد، ناچار باید پاسدار و رعایت کننده ارزش های اسلامی، ملی و اجتماعی باشد. رسالت و وظیفه روزنامه نگار در شرایط خاص جامعه حکم می کند که مردم را به سوی فعالیت و توجه به سرنوشت و چگونگی زندگی جمعی هدایت کند، به علاوه روزنامه نگاران را به سلسله اعصاب جامعه تشبیه کرده اند، این دستگاه با گیرنده ای قوی باید کم کاری ها، نیازها و کمبودها را تنها با هدف بهبود و رفع بیابد و نشان دهد، نه آنکه به کمبودها و نقص ها دامن زند.
توجه به دامنه جذابیت: کارشناسان وسایل ارتباط جمعی پس از بررسی های بسیار برای متوسط مردم نسبت به وسایل مختلف این دامنه را تا حدودی تعیین کرده اند، از جمله اینکه می گویند گوش و اعصاب تفکیک کننده اصوات، مراکز ضبط پیام و ارتباط دهنده هر پیام با انبوه دانسته های پیشین، تنها می توانند به مدت 5 دقیقه به صورت موثر فعال باشند، از آن پس گوش می شنود، اما مغز قادر نیست آن چه می گیرد، طبقه بندی کند، این دامنه برای تلویزیون 12 دقیقه، برای مطبوعات 22 سطر و برای موسیقی 17 دقیقه است. پس از آن ذهن به سبب خستگی، توجه را از دست می دهد و مغز به سوی نکته های جذاب تر دیگر سیر می کند، چنین است که در مقابل رادیو، کتاب، تلویزیون نشسته ایم، می شنویم، می خوانیم و می بینیم، اما ذهن جای دیگری سیر می کند. کارشناسان به خصوص برای زندگی امروزی در جوامع، کوتاه گرایی را پیشنهاد می کنند، اما اگر پیام و نوشته طولانی داشته باشید، توصیه می شود آن پیام و نوشته را به اجزای کوچکتر تقسیم کنیم و برای هر یک، یک دامنه جذابیت بیندیشیم.
در مطبوعات، دامنه جذابیت حدی از توجه، حوصله و دریافت خواننده از مطلب یا گزارش است. از ویژگی های مهم یک نوشتار مطبوعاتی از جمله گزارش، رعایت این دامنه به نفع خواننده است.
تقسیم هوشمندانه عناصر در کل یک گزارش، جلب توجه دایم خواننده به گزارش از طریق طرح موضوع های نو، وارد کردن ضربه های احساسی ( دراماتیک) و کاربرد واژه ها و عبارت های توجه برانگیز از آن جمله است.
گزارش خوب گزارشی است که خواننده آن را با همه طولانی بودن بخواند. نکته های آن را دریابد و بر او تأثیر لازم و مورد نظر را بگذارد. این هنر، با تمرین بسیار و نگارش گزارش های فراوان به دست می آید، نگارش گزارش های طولانی با نثر یکنواخت و پیام های طولانی، کاری بی اثر است که حاصلی جز هدر دادن کاغذ و هرز رفتن استعداد و توان گزارشگر ندارد.

الزام های یک گزارش خوب:
1- پیش از هر چیز، گزارش باید خواندنی باشد. موضوع مورد توجه و علاقه مخاطب باشد. اهمیت داشتن موضوع در کنار جذابیت موردتوجه باشد، ارزش های خبری مورد نظر باشد.
2- گزارش باید نگارشی زیبا و دلچسب داشته باشد. رعایت شیوایی در گزارش نویسی، از عمده ترین ویژگی کار است. می توان موضوعی را که دارای ارزش خبری چندانی نباشد، با نگارشی زیبا و شیوا به گزارشی خواندنی مبدل کرد، اما باید توجه داشت که مجموع دو عنصر خواندنی بودن و نگارشی زیبا، گزارش را کامل تر خواهد ساخت. ادامه ویژگی های یک گزارش خوب را در شماره آینده ارائه خواهیم داد.

به نقل از هفته نامه صبح صادق  شماره 419

چند ویژگی دیگر از گزارش خبری

در شماره قبل بخش هایی از ویژگی های یک گزارش خوب را برای شما بیان کردیم. در ادامه به سایر ویژگی های یک گزارش مطلوب و خواندنی اشاره می کنیم.
3- گزارش باید روان و یک دست باشد؛ در این بخش بیشتر عناصر فنی و ساختاری گزارش باید مورد نظر گزارشگر باشد. لید با مقدمه کامل، تیتر جذاب، پخش مناسب نکته های گزارش در سراسر آن، حسن آغاز و انجام، گنجانیدن مصاحبه های مربوط، مشاهده قوی، دادن اطلاعات لازم و ارائه همه این عوامل در ساختی هماهنگ و یک دست در مطلوبیت گزارش تأثیرگذار خواهد بود.
گزارشی که در سراسر آن یک نظم منطقی رعایت شده باشد، مطلوب تر است. اما گزارشی که با ضربه و هیجان آغاز شود و به یکباره در میانه راه افت کند، ناقص خواهد بود.
4- برخوردار از حجم مطلوب؛ پرهیز از طولانی نویسی بیهوده و کوتاه نویسی نارسا، هر دو مذموم شناخته شده اند. در گزارش نویسی گاه می توان به دلیل کم اهمیت بودن، تکراری بودن، ایجاد مشکل کردن یا خارج از موضوع بودن، مطلبی را کوتاه نوشت و همچنین گاهی یک مطلب چنان تازه و بدیع است که در مورد آن می توان شرح و بسط فراوان داد. تشخیص آن با خود گزارشگر است و البته فهم این مهم با تجربه به دست می آید.
5- ملاحظه های قانونی؛ بسیار اتفاق می افتد که گزارشی در ظاهر شکلی، دارای تمامی ویژگی های مطلوب هست، اما چاپ و انتشار آن با قانون ها و مقررات کشور برخورد پیدا می کند.
از جمله قانون مطبوعات و قانون تعزیرات، انتشار مطالب افتراآمیز، تحریک آمیز، توهین کننده، خلاف اعتقادات مردم، نفاق انگیز، فسادانگیز و نشر صور قبیحه را در مطبوعات منع کرده اند. لذا گزارشگر باید با کسب اطلاع از این ممنوعیت ها گزارش خود را آماده کند.
6- توجه به نیاز، علاقه و توقع مخاطب؛ پرداختن به انگیزه های شخصی، محفلی و گروهی در گزارش کار مناسبی نیست. باید توجه کنیم که رسانه ها از جمله مطبوعات چون مخاطب عام دارند، باید همگانی تلقی شوند. اگرچه ظاهراً و قانوناً در مالکیت شخصی یا اشخاصی بخصوص باشند. مخاطب یک رسانه اگر از آن برداشت بی طرفی نداشته باشد، به آن اعتماد نخواهد کرد. تقوا و منش حرفه ای ایجاب می کند که ما رسانه را محل تسویه حساب های شخصی و خصوصی و گروهی قرار ندهیم.

تیترنویسی در گزارش
در خبرنویسی شاخصه های تیتر خبری توضیح داده شد. تیتر خبر باید گویای متن آن باشد، خواننده را به خواندن متن خبر راغب سازد و در عین حال دارای جاذبه باشد. همچنین گفته شد که تیتر خبر باید کوتاه و بدون تکرار باشد و از کاربرد واژه های غیر مأنوس در آن خودداری شود.
تیتر گزارش نیز کمابیش همین ویژگی ها را باید داشته باشد. اما از آنجا که از نظر ماهیت پیام، خبر باگزارش تفاوت هایی دارد، ناچار تیتر گزارش باید با ملاحظه هایی نوشته شود از جمله:
1- کوتاهی و فشردگی؛ معمولاً تیتر گزارش امکان طولانی شدن می یابد، اما این مفصل شدن کلمه ها به هر حال نباید ایجاز در تیترنویسی را مخدوش سازد.
2- زیبایی؛ تیتر گزارش باید دارای جاذبه و زیبایی باشد. بسیاری از روزنامه نگاران در نگارش تیتر به موزون بودن، قافیه داشتن و حرکت داشتن تیتر توجه دارند.
3- رسایی؛ تیتر گزارش باید موضوع آن را برساند. هر چند که نمی توان در کلمه های محدود تیتر تصویری از تمام گزارش ارائه داد، اما می توان پیام و محتوای غالب گزارش را در تیتر ارائه کرد.
4- موثر باشد؛ تیتر باید خواننده را درگیر گزارش کند، به همین سبب باید واژه ها و ترکیب های اثرگذار را برگزید. آوردن واژه ها و عبارت های بدیع و نو و خوش ساخت، می تواند این شرط از شرایط تیتر را تأمین کند.
مثال: بررسی چند تیتر گزارش
1- تیتر: سر پل تجریش دود ایستاده
مراجعه به گزارشی از پایانه (ترمینال پل تجریش) : روزنامه اخبار صفحه 4، دوشنبه (17/2/75)
2- تیتر: بندهای وابستگی به خارج می شکند.
گزارشی در مورد سومین نمایشگاه صنعت برق ایران، روزنامه همشهری صفحه 8، (9/4/75)
3- تیتر: پزشکی مان هم دست کمی از معماری مان ندارد.
گزارشی از وضعیت دارو و پزشکی، ماهنامه گزارش، شماره 4، خرداد 1375.
4- تیتر: دست نگهدارید! این ظرف سرطان زاست.
گزارشی در مورد سرطان زا بودن مواد پی وی سی، روزنامه کیهان، (14/4/1375)، صفحه 5.
5- تیتر: خزر در خطر؛ باید زودتر جنبید.
گزارشی از آلودگی های زیست محیطی دریای خزر، مجله صنعت حمل و نقل، شماره 150، خرداد 1375.

لیدنویسی در تنظیم گزارش
سرنوشت مطلوبیت یک گزارش را آغاز خوب آن رقم می زند، لید وقتی در گزارش به جای مقدمه کاربرد دارد که موضوع گزارش تنها دارای یک محور یا محور مهم تر باشد.
همچنین لید مرکب وقتی کاربرد دارد که گزارشگر چند محور مختلف در گزارش خود آورده باشد، برای هر محور یک لید در نظر می گیرد و آنگاه برای مجموعه لیدها، یک لید مشترک لازم می شود.
لید در گزارش همانند لید در خبر، هدایت گر و جهت دهنده به متن گزارش می باشد. لید شامل خلاصه ای است که از متن گزارش به دست آمده است و خواننده را به خواندن اصل گزارش ترغیب می کند.
در شماره آینده ویژگی های گزارشگر و یک گزارش خوب را برای شما بیان خواهیم کرد.

به نقل از هفته نامه صبح صادق  شماره 420