ناهمگونی چشم‌ها (انحراف چشم)
استرابیسم یا انحراف چشم مشكلی چشمی است كه در آن چشم‌ها وضع ناهمگونی نسبت به یكدیگر داشته و نگاه آنها به جهات مختلف است. این ناهمگونی ممكن است واضح بوده یا آن كه فقط بعضی اوقات بدلیل كم‌خوابی، خستگی و گرسنگی ایجاد شود. به بیان دیگر وقتی هم راستایی دو چشم در جهت یك هدف به هم بخورد، انحراف چشم بوجود می‌آید.
البته در بسیاری موارد استرابیسم جنبه ژنتیكی یا ارثی دارد، اما در موارد دیگر به نقص‌های مادرزادی ساختمان چشم، عصب بینایی و شبكیه باز می‌گردد؛ ولی نكته بسیار مهم در همه این موارد درمان زود هنگام انحراف چشم برای باز گرداندن دید دو چشمی (دید سه‌بعدی كه از طریق آن شخص قادر به دیدن عمق تصاویر اطراف خود است) به كودك است.
دكتر رضا عرفانیان، متخصص چشم و جراح استرابیسم در گفت‌وگو با جام‌جم می‌گوید: انحراف چشم در كودكانی كه زمینه ژنتیكی این بیماری را دارند چهار تا پنج برابر بیشتر از دیگر كودكان دیده می‌شود؛ اما نكته مهم در درمان این بیماری تشخیص زود هنگام آن است، چراكه استرابیسم اگر زود تشخیص و درمان نشود نه تنها در كودكان به تنبلی چشم منجر می‌شود؛ بلكه بتدریج امكان بازیابی دید دوچشمی در كودك را غیرممكن می‌كند.
چرا چشم‌ها منحرف می‌شود؟
بیماری انحراف چشم یا استرابیسم به دلایل مختلفی بوجود می‌آید كه بیشترین دلیل آن مادرزادی بوده و در سنین كودكی دیده می‌شود؛ اما این مسأله به آن مفهوم نیست كه چشم پدر یا مادر كودك باید حتما انحراف داشته باشد، بلكه ژن این بیماری ممكن است از نسل‌های قبل‌تر نیز به كودك منتقل شود.
دكتر عرفانیان با اشاره به این‌كه بیماری‌های مغزی، ضربه و تصادف نیز می‌تواند به انحراف چشم منجر شود، می‌گوید: البته نقص مادرزادی ساختمان چشم، عصب بینایی، ضایعات شبكیه و آب مروارید مادرزادی نیز می‌تواند منجر به كاهش شدید بینایی و در ادامه انحراف چشم كودك شود. با این حال شیوع انحراف چشم در جوامع مختلف 5تا11 درصد افراد جامعه را درگیر می‌كند.
این جراح استرابیسم اضافه می‌كند: انحراف چشم بین سه ماهگی تا پنج سالگی بروز پیدا می‌كند، اما شایع‌ترین سن بروز آن بین دو تا سه سالگی است كه می‌تواند دائمی یا گهگاه دیده شود، اما در هر صورت تشخیص و درمان سریع آن مانع از بروز تنبلی چشم در كودكان و مهم‌تر از آن از دست رفتن امكان بازیابی دید دو چشمی (دید عمقی) از سوی كودك می‌شود.
اول اصلاح بینایی و انحراف با عینك سپس جراحی
بنابر تاكید متخصصان چشم، نوع درمان در استرابیسم مادرزادی با استرابیسم اكتسابی متفاوت است. انحراف چشم می‌تواند به سمت داخل، خارج یا عمودی باشد كه این موارد هم در درمان موثر است.
همچنین در مواردی انحراف چشم ممكن است بلافاصله بعد از تولد مشاهده شود، اما معمولا در سن بالا‌تر از دو سالگی ایجاد می‌شود كه بیشتر به دلیل عیوب انكساری است كودكانی كه دوربین هستند بیشتر در معرض استرابیسم قرار دارند كه با اصلاح عیوب انكساری از طریق عینك انحراف‌شان درمان می‌شود.
به گفته دكتر ساعدی، مهم‌ترین اقدام درمانی در انحراف چشم فراهم آوردن شرایط دید دو چشمی برای كودك است؛ چرا كه با تاخیر در درمان انحراف و بزرگ شدن كودك، قابلیت بازیابی دید دوچشمی توسط مغز كمتر می‌شود. این متخصص اضافه می‌كند: اگر كودك قابلیت دید عمقی یا سه‌بعدی را از دست بدهد در آینده با محدودیت‌های اجتماعی و شغلی مواجه خواهد شد؛ یعنی قادر به انجام مشاغلی مانند رانندگی، خلبانی و پزشكی نخواهد بود. البته نداشتن دید عمقی همیشه با انحراف چشم همراه نیست، بلكه تنبلی چشم نیز می‌تواند مانع از وجود دید سه‌بعدی در كودك شود. درمان تنبلی چشم چه همراه با انحراف باشد، چه نباشد، طول درمان بیشتری می‌طلبد. حال اگر درمان‌های طبی انجام شود؛ اما انحراف باقی بماند از جراحی استفاده می‌شود.
دقت به چشمان كودك از شش ماهگی
بسیاری از متخصصان چشم معتقدند اگر انحراف چشم بین شش تا ۹ ماهگی مشاهده شود، می‌تواند تحت عمل جراحی قرار گیرد چون مغز به چشم صاف عادت می‌كند و می‌تواند دید سه‌بعدی را احیا كند.
دكتر عرفانیان تاكید می‌كند: تمركز دید كودك از حدود شش ماهگی كامل می‌شود، پس توصیه می‌شود كودكانی كه از نظر بینایی در سلامت نیز به سر می‌برند، طی 6 ماهگی تا یك سالگی تحت معاینه چشم قرار گیرند و معاینه‌های بعدی‌شان نیز بین سه تا سه‌ونیم سالگی و همین طور پیش از ورود به دبستان صورت بگیرد. بی‌شك هر زمان كه والدین متوجه انحراف چشم كودك خود شوند باید برای درمان آن و در نقطه شروع به رفع عیوب انكساری چشم‌ها از طریق عینك یا بستن چشم اقدام كنند.
این متخصص چشم اضافه می‌كند: برخی انواع انحراف چشم در كودك با آموزش روش‌های حركتی چشم به والدین و كودك و فراهم شدن امكان كنترل انحراف چشم برای كودك قابل درمان است البته درمان انحراف چشم‌بسته به نوع، میزان و سن كودك متفاوت است و والدین نباید انتظار درمان‌های مشترك و كوتاه مدت را برای فرزندان‌شان داشته باشند.
نكته مهم در مورد جراحی انحراف چشم آن است كه نتایج این نوع عمل جراحی هیچ‌گاه صددرصد قابل پیش‌بینی نیست و در هر جراحی احتمال تكرار عمل برای رسیدن به اصلاح كامل‌تر وجود دارد. والدین نباید فراموش كنند كه امكان مشاهده انحراف كاذب در كودكان كه پل بینی‌شان پهن‌تر است، وجود دارد؛ اما هیچ نگرانی از بابت این نوع انحراف‌ها كه بسادگی توسط متخصص قابل تشخیص است، وجود ندارد.
