حضرات معصومین(علیهم السلام) همواره به قدر فهم طرف مقابل و سائل و یا ملاحظه‌ی مواردی مانند تقیه، فرمایشات خود را بیان می‌نمودند؛ ولی آن هنگامی که دو معصوم مخاطب یکدیگر قرار گیرند بسیاری از معارف و فضائل و مناقب خاندان رسالت و نبوت بر همگان روشن می‌شود و از جمله‌ی موارد خطاب معصومین به یکدیگر انشاء زیارت نامه و یا دعا نسبت به معصوم دیگر است، مانند دعای ندبه که از جانب شیخ الائمه حضرت امام صادق(علیه السلام) خطاب به فرزند برومندشان حضرت حجت بن الحسن العسکری(عجل الله فرجه الشریف) ایراد شده است که بررسی آن با عنایت به این که یک معصوم این فرمایشات را به معصوم دیگری می‌فرماید بسیار مهم است.
حضرت امام جعفر صادق(علیه السلام) در ابتدای دعای شریف ندبه بعد از حمد الاهی و صلوات بر جد خود رسول خدا(صلی الله علیه و آله) نعمتهای الاهی و مهمترین نعمت یعنی هدایت را متذکر می‌شوند و حمد خداوند را به جای می‌آورند و پس از هر یک از انبیا از آدم ابوالبشر تا پیامبران اولوالعزم (نوح و ابراهیم و موسی و عیسی(علیه السلام)) خصوصیات و عنایات الاهی را نسبت به آنان بیان می‌فرماید و سرانجام به معرفی خاتم الانبیاء حضرت محمد(صلی الله علیه و آله) و ذکر افضلیت و عظمت رسالت ایشان می‌پردازد، از جمله بعثت بر جن و انس، سلطنت برهمه‌ی عالم هستی، معراج جسمانی، علم گذشته و آینده، یاری جبرئیل و میکائیل و سرانجام پیروزی بر تمامی ادیان و افراد؛ و از این طریق مقدمات معرفی وصی و جانشین خاتم الانبیاء را فراهم می‌نماید، زیرا کسی ولایت خاتم الاوصیاء حضرت مهدی(عجل الله فرجه الشریف) را می‌پذیرد که قبل از آن ولایت و امامت امیرالمؤمنین(علیه السلام) را قبول نموده باشد و لذا شروع به معرفی امیرالمؤمنین و اهل بیت(علیهم السلام) می‌نمایند و
در ابتدا به آیات قرآن کریم استدلال فرموده و نخست آیه‌ی تطهیر را متذکر می‌شوند: {انما يريد الله ليذهب عنکم الرجس اهل البيت و يطهرکم تطهيراً} و با ذکر این آیه‌ی شریفه، طهارت مطلق باطنی و ظاهری ائمه‌ی اطهار(علیهم السلام) را بر همگان روشن می‌نمایند و سپس آیه‌ی مودت را بیان می‌فرمایند: {قل لا أسئلکم عليه اجراً الا المودة فی القربی} (شوری/25) که همگان آگاه باشند پاداش و مزد رسالت و زحمات 23 ساله‌ی شبانه روزی حضرت ختمی مرتبت، مودت و احسان به خاندان او می‌باشد.
بنابراین اظهار و ابراز دوستی و محبت و اطاعت از خاندان پیامبر بر همه مسلمانان واجب است و برای روشن شدن مصداقیت اهل بیت(علیهم السلام) در امیر المؤمنین تصریح می‌فرماید: «فلما انقضت ايامه، اقام وليه علی بن ابيطالب» هنگامی که عمر مبارک پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) سپری گشت وصی و جانشین خود علی بن ابیطالب(علیه السلام) را برای هدایت امت گماشت. در ادامه با اشاره به آیه‌ی شریفه‌ی: {انما انت منذر و لکل قوم هاد} هدایتگری امیرالمؤمنین(علیه السلام) را از لسان رسول خدا(صلی الله علیه و آله) و در کلام خداوند متعال به خوبی آشکار می‌نمایند.
بعد از ذکر افضلیت و وجوب متابعت امیر المؤمنین(علیه السلام) در قرآن کریم، همین مطلب را از کلام رسول خدا(صلی الله علیه و آله) یادآور می‌شوند که رسول خدا(صلی الله علیه و آله) در غدیر خم امیر المؤمنین(علیه السلام) رابه عنوان مولا و امام و پیشوای مسلمانان پس از خود معرفی نموده، فرمودند: «من کنت مولاه فعلی مولاه اللهم وال من والاه و عاد من عاداه و انصر من نصره و اخذل من خذله» و سپس بیان دیگری را از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) در ولایت امیر المؤمنین(علیه السلام) بیان می‌فرماید: «من کنت انا نبيه فعلی اميره» و در اتحاد نورانیت و روح امیرالمؤمنین(علیه السلام) و رسول خدا(صلی الله علیه و آله) متذکر این فرمایش پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) می‌شود: «انا و علی من شجرة واحده و سائر الناس من شجر شتی»؛ من رسول خدا و علی هر دو شاخه‌های یک درختیم و سایر مردم از درختهای مختلف هستند و در ادامه حدیث منزلت را که صراحت در جانشینی و افضلیت امیرالمؤمنین(علیه السلام) دارد نقل می‌فرمایند: «و احلّه محل هارون من موسی فقال له انت منی بمنزلة هارون من موسی الا انه لا نبی بعدی» و سپس قرابت ظاهری امیر المؤمنین(علیه السلام) را ضمیمه‌ی قرابت باطنی ایشان با رسول خدا(صلی الله علیه و آله) می‌کند و می‌فرماید: «و زوجه ابنته سيدة نساء العالمين» و در ادامه، فضیلتی دیگر را از امیر المؤمنین که مایه‌ی غبطه‌ی دیگران شد نقل می‌نماید: «و احل له من مسجده ما حل له و سد الابواب الا بابه» در خانه‌ی سایر صحابه به مسجد النبی بسته شد مگر در خانه‌ی امیر المؤمنین(علیه السلام) که این مطلب خود دلیلی بر افضلیت عصمت و طهارت ظاهری و باطنی امیر المؤمنین(علیه السلام) و خانواده‌ی مطهر ایشان است.
سپس امام جعفر صادق(علیه السلام) با ذکر حدیث مدینة العلم متذکر علم الاهی و فراگیری امیرالمؤمنین(علیه السلام) می‌شود که مجدداً دلالتی بر وجوب متابعت از ایشان است و در اتحاد جسمانیت و خلقت امیر المؤمنین(علیه السلام) و رسول خدا(صلی الله علیه و آله)، این فرمایش رسول خدا(صلی الله علیه و آله) را ذکر می‌فرماید: «انت أخی و وصيی و وارثی، لحمک من لحمی، و دمک من دمی، و سلمک سلمی و حربک حربی، و الايمان مخالط لحمک و دمک کما خالط لحمی و دمی»؛ یا علی! تو برادر من و جانشین و وارث من در تمام شئون هستی؛ گوشت و خون تو گوشت و خون من است؛ هر که با تو در صلح و دوستی است دوست من است و هر که با تو در جنگ و دشمنی است، دشمن من است؛ ایمان با گوشت و خون تو آمیخته شده همانطور که با گوشت و خون من آمیخته شده است.
و از آن جا که جانشینی امیرالمؤمنین(علیه السلام) از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) منحصر به زمانی نیست از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) نقل می‌فرماید: «انت غداً علی الحوض خليفتی و انت تقضی دينی و تنجز عداتی» یا علی! تو فردای قیامت و همچنین در دنیا در نبود من جانشین من بر حوض کوثر خواهی بود، تو قرضهایم را ادا می‌کنی و وعده‌هایم را انجام می‌دهی.
سپس به معرفی شیعیان امیر المؤمنین(علیه السلام) از زبان رسول خدا(صلی الله علیه و آله) می‌پردازد: «و شيعتک علی منابر من نور، مبيضة وجوههم حولی فی الجنة و هم جيرانی»؛ یا علی! شیعیان تو در فردای قیامت در بهشت در حالیکه بر کرسی‌هایی از نور با چهره‌هایی نورانی نشسته‌اند، گرداگرد من قرار گرفته‌اند و همسایه‌های من هستند.»
امید است دعای ندبه را همواره با دقت و تفکر قرائت نماییم.
