آيين‌هاي سوگواري ماه محرم

مردم شناسی

آيين‌هاي سوگواري ماه محرم :   ماه محرم سوگواري ماه محرم  در استان بوشهر مراسم ماه محرم همانند ساير شهرهاي كشورمان با شكوه تمام برگزار مي‌شود. علاوه بر مراسم‌هاي زنجير زني و سينه و زني و روضه خواني مراسم‌هاي خاص منطقه برگزار مي‌شود. مكان‌هاي عزاداري از مسجدها، حسنيه‌ها، ميدان‌ها، خيابان‌ها، كوچه‌ها و منازل شخصي شروع مي‌شود. با فرا رسيدن ماه محرم سردرخانه‌ها و تكايا و امامزاده‌ها را علم سياه زرد مي زنند و مردم لباس سياه پوشيده آنهايي كه نذر دارند خود را براي پخت و پز آماده مي‌كنند.  روضه و نوحه خواني در هر شب به يك موضوع حادثه غم انگيز كربلا به شرح زير اختصاص دارد:  1. شب اول ، درباره فرا رسيدن ماه محرم 2. شب دوم درباره حضرت مسلم 3. شب سوم در باره دو طفلان مسلم 4. شب چهارم در مورد حج‌الوداع 5. شب پنجم در باره حر 6. شب ششم در باره علي اصغر 7. شب هفتم در باره حضرت علي اكبر(ع) 8. شب هشتم در باره قاسم داماد 9. شب نهم در باره حضرت عباس (ع) 10. شب دهم در باره امام حسين(ع)  گهواره علي‌اصغر: تقريباً در تمام شهرها و روستاهاي استان براي گهواره خدمت علي اصغر مراسمي بر پا مي شود.در اين گهواره چوبي كه مختك maztak نام دارد و با توري سبز آن را مي پپوشانند، شبيه علي‌اصغر رامي خوابانندوآن را تكان مي دهند و به نوحه خواني و لالايي خواني مي‌پردازند. زنان نازا گهواره را تكان مي دهند و لالايي مي‌خوانند وسايلي كه همراه گروه عزاداران روزهاي نهم و دهم حمل مي‌شود عبارتند از :  سژه: در جلو هيأت عزاداري يك نفر سژه را بر روي كمربند چرمي پهن بهسته و جلو عزاداران مي‌گرداند. هنگام حركت سژه‌ها را تكان داده و به نشانه تعظيم و سلام امام حسين تيغه وسط سژه را كه نوك بلندي دارد خمك كرده و تا زمين مي‌آورند.  علم: گروهي از عزاداران انواع مختلف علم را به ترتيب پشت سر هم حمل كرده و حركت مي‌دهند.  كتيبه: دو نفر پارچه‌اي را كه مشخصات هيأت عزاداران روي آن نوشته شده جلو دسته‌حركت مي‌دهند.  ذوالجناح: ذوالجناح اسب سفيدي است كه روي آن لكه‌هاي مي مالند و شالهاي رنگي را دور گردن وي مي‌آويزند. پير مرداني كه توانايي سينه زني محكم را ندارند، اطراف ذولجناح سينه مي‌زنند و مي خوانند:  ذولجناح بي صاحب آمد كو حسينم  مركبش بي راكب آمد كوحسينم  كو حسين باب مدينه  كوحسين باب سكينه  حجله قاسم: حجلهنمادين حضرت قاسم حجله قاسم به امام حسن مجتبي (ع)را . با پارچه‌ها و نوارهاي رنگي تزيين و چراغاني مي‌كنند. اين حجله روي دست توسط چهار نفر حمل مي‌شود. زنان با ديدن آن كل مي كشند. و بر سر و صورت خود مي كوبند و براي داماد ناشاد امام حسين گريه و زاري سر مي‌دهند. همراهان حجله نوحه قاسم مي‌خوانند.  در عقب حجله قاسم خونچه‌هايي حاوي شمع و شيريني و حنا حمل مي‌شود.  نعش شهداي كربلا: نعش‌ نمادين شهيدان كربلا را در تابوت هايي قرار مي دهند و روي جنازه‌ها كبوترهاي خونين را مي گذارند و روي سر مردم حمل مي‌كنند. در روز عاشورا نعش‌ها را وسط ميدان گذاشته و شيري كه به منزله پاسبان شهداست در كنار اجساد كاه و خاك روي سر خود مي‌ريزد.  سنج و دمام زني: در مراسم عزاداري و همراه با دسته‌هاي سينه‌زني و هنگام تعزيه گرداني، سنج و دمام زده مي‌شود. دمام ها معمولاً هفت عدداست. يكي از دمام‌ها برخلاف ديگر دمام‌ها نواخته مي‌شود ، به اين ريتم بشكون گفته مي‌شود. هنگام ضرب زدن طرف راست را با ضرب كوچك و طرف چپ درامام را با دست ضربه مي زنند. همراه دمام سنج زده مي‌شود كه با حركت ضربيبر هم كوبيده مي‌شود. ..... نيز يكي از ابزارهاي ديگر است كه از شاخ گوزن درست شده است.  در ميداني كه مراسم روز عاشورا و يا تعزيه برگزار مي‌شود، خيمه‌هايي كه متعلق به امام حسين (ع) و حضرت عباس(ع) و حضرت زينب(س) ، علي اكبر(ع) و قاسم(ع)است، بر پا مي شود. مردم در خيمه‌ها به عزاداري پرداخته و مراسم نذري و نون پوشان ( يك نوع نذري است كه فرد نذر شده را بر خيمه امام حسين و يا در مساجد روي منبر خوابانده و تمام بدنش را با نان مي‌پوشانند سپس نان را با حلوا به صورت لقمه‌هاي بزرگ درآورده و بين مردم تقسيم مي‌كنند.) را انجام داده و مشكل گشا تقسيم مي‌كنند.  هنگام آتش زدن خيمه امام حسين ( ع) در ظهر عاشورا عزاداران در گرماي طاقت فرسا با شور و هيجان فراوان به گرد خيمه برسر و سينه خود مي‌زننند و به عزاداري مي‌پردازند، خاكستري را كه حاصل از سوختن خيمه است به عنوان تبرك براي شفا بر پيشاني خود مي‌مالند.  سينه‌زني: بعد از پايان مراسم روضه خواني مردم خود را براي مراسم سينه زني آماده مي‌كنند. ابتدا گروه دمام زنان با نواختن دمام مردم را خبر كرده و آنها را جمع مي‌كنند. سينه زنان به صورت حلقه‌هاي دايره‌وار به گرد نوحه خوان مي‌چرخند. نوحه خوان در وسط كنار سكويي نوحه مي‌خواند و عزاداران در حاليكه با دست چپ كمر همديگر را مي‌گيرند، با دست راست به سينه مي‌زنند. نوحه خوان شروع به خواندن نوحه پيش‌خوان مي‌كند و سينه زنان به بيت تكراري نوحه كه بعد از چند بيت مي‌آيد، جواب مي‌گويند. هنگام چرخيدن ، عزاداران دست راست را بالا برده و پاي راست را به زمين كوبيده محكم دست را به سينه مي‌زنند. سينه خوب كه گرم شد يعني به اوج رسيد نوحه خوان اعلام (واحد) مي‌كند، بعد از گفتن واحد ريتم نوحه‌ها عوض شده و بيت تكراري وجود ندارد. سينه زنان با حركات موزون پا - پاي راست را عقب مي‌اندازند - در حالي كه خم شده‌اند، دست راست را تا نزديك زمين مي‌برند، بعد با چرخش دست بلند مي‌شوند و به صورت هماهنگ و يك صدا سينه مي‌زنند. سينه با دعا براي عزاداران و دعا براي رهبر كشور ختم مي‌شود.  مراسم دمام‌زني و سينه زني علاوه بر ايام عاشورا در ماه صفر و ماه مبارك رمضان در عزاي حضرت علي (ع) نيز انجام مي‌شود.  شام غريبان: شب يازدهم محرم در مساجد و تكيا و حسينيه‌ها شام غريبان برگزار مي‌شود. تمام چراغهاي كوچه‌ها و معابر اطراف را خاموش مي‌كنند وعزاداران به صورت دسته‌هاي چند نفري به راه مي‌افتند. چند قدم كه راه افتادند به صورت حلقه‌وار دور همديگر نشسته و شمع روشن مي‌كنند و نوحه شب شام غريبان را مي‌خوانند.  گروه اول بعد از خواندن نوحه شمع‌ها را خاموش كرده، بلند مي‌شوند و به راه مي‌افتند. سپس گروه بعدي نشسته و نوحه شام غريبان را مي‌خوانند. در بين راه همه ساكت شده يك نفر مصيبت مي‌خواند و بقيه بر سر و صورت خود زده و گريه و زاري سر مي‌دهند. در بعضي جاها در اين شب گروه موزيك نيز كه - يك طبل زدن و يك سنج زن - به راه افتاده و ديگران پشت سر وي ملايم زنجير مي‌زندد و نيز طفلي صغيري – شبيه حضرت رقيه دختر سه ساله امام حسين ( ع) كه در اين شب گم شده اند - را كه رويش را پوشانده‌اند در ..... كه پر از خار است (خار نشانه بيابان كربلاست) نشانده و روي سر حمل مي‌كنند.  چهارشنبه سوري چهارشنبه آخر ماه صفر: چهارشنبه آخر ماه صفر كه به آن چهارشنبه سوري نيز مي‌گويند روزي نحسن و بديمن شمرده مي‌شود . در شهرها و روستاها مراسم و اعتقاداتي جالب راجع به اين روز دارند. در آبادي‌هايي ساحلي به كنار دريا دختر چند عدد سنگ يا مهر را در دريا پرتاب كرده سپس پاي خود را در آب دريا فرو مي‌برند و حاجات خود را براي دريا باز مي‌گويند كه دريا حاجت آنها را بدهد. مردم مقداري از آب دريا را برداشته به خانه براي تبرك مي‌برند. در اين روز مرغي را سر برده كه خود ريزي شور و دفع بلايا كند.  «صفركت در safarake dar» در بعضي جاها مثل شبانكاره چوب و يا برگ درخت نخل را آتش زده و در اتاق هاي منل مي‌گردانند سپس آن را از در حياط بيرون مي‌برند و مي‌خوانند:  صفرك در قضا به در بلا به دور  در روستاهايي كه در جلگه قرار گرفته اند ،در اين روز مردم به زيارت امامزاده يا قدمگاه محل مي‌روند و زناني كه بچه‌دار نمي‌شوند، نذر مي‌كنند تا بچه دار شوند.  مراسم روشن كردن آتش و پريدن از روي آن كه در چهارشنبه سوري آخر سال خورشيدي برپا مي‌شود، در اين روزنيز اجرا مي شود.