ه) نهضت آزادی
این گروهک در 27 اردیبهشت 1340 با تکیه بر اندیشه دکتر محمد مصدق (ملی‌گرای دوره ملی شدن نفت) اعلام موجودیت کرد. نهضت آزادی که با قیام امام خمینی(ره) در 15 خرداد 1342 غافلگیر شده بود، ابتدا با اعلام حمایت از امام خمینی(ره) سعی کرد، نهضت سراسری مردم مسلمان ایران به رهبری امام خمینی(ره)، بزرگ مرجع زمان را در جهت خواسته‌های خود مصادره کند، ولی با تدبیر امام(ره) در مقاطع گوناگون مبارزه، آنها از رسیدن به مقاصد خودشان که همراهی با سلطنت پهلوی و غرب بود، ناکام ماندند. حضور حضرت آیت‌الله طالقانی در این گروهک در ابتدای شکل‌گیری نیز نتوانست برای آنها چندان مشروعیت ایجاد کند.
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، نهضت آزادی با ورود به کابینه مهندس بازرگان، به صورت رسمی تلاش کردند که از رسیدن جمهوری اسلامی به اهداف خود یعنی حاکمیت دین مقدس اسلام جلوگیری کنند. آنها با شکست و استعفای دولت موقت، به فعالیتشان ادامه دادند و بعد از فاجعة هفتم تیر سال 1360که تعداد زیادی از یاران امام(ره) به شهادت رسیدند، رفته رفته نیروی طرفدار آمریکا شناخته شدند و تقریباً تمام کرسی‌های حکومتی را از دست دادند.
امام خمینی در بهمن سال 1366، در پاسخ به نامه آقای علی‌اکبر محتشمی وزیر کشور آن زمان با صدور اطلاعیه‌ای با غیرقانونی خواندن این گروهک به مشروعیت غیر واقعی این گروه خاتمه دادند (مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، مجموعه آثار یادگار امام(ره)، ج 1: 63) و از آن زمان آنها با طرفداری از غرب، به صورت غیر قانونی کارشان را ادامه دادند.
3. تسخیر لانه جاسوسی آمریکا در ایران
آمریکا که با وقوع انقلاب اسلامی در ایران، یکی از نظام‌های طرفدار خویش را در منطقه حساس خاورمیانه از دست داده بود، از همان اوایل پیروزی انقلاب اسلامی با سوء استفاده از سفارت خویش در ایران دست به توطئه‌های گوناگون زد. (غضنفری، آمریکا و براندازی جمهوری اسلامی ایران: 469) موضع‌گیری خصمانه آمریکا ضد انقلاب اسلامی و اقدامات همه جانبه آن کشور اعم از سیاسی، اقتصادی و نظامی ضد حکومت نوپای جمهوری اسلامی ایران، موجب گردید که دولت و ملت ایران و رهبری انقلاب اسلامی، آمریکا را به عنوان اصلی‌ترین تهدید برای خود در جهان بدانند و برای مبارزه با آن، اقدامات تلافی جویانه انجام دهند که مهم‌ترین آن تسخیر سفارت آمریکا در تهران بود که در 13 آبان 1358 شکل گرفت. (تهامی، حیات آمریکا در قبال ایران طی دوره جنگ تحمیلی: 86)
دستگیری اعضای سفارت آمریکا در تهران، اولین و مهم‌ترین رویارویی جدی ایران و آمریکا در سال‌های اولیه پیروزی انقلاب اسلامی بود. این حادثه بر پرستیژ و هیبت بین‌المللی آمریکا به شدت خدشه وارد کرد و موج ناکامی‌های این کشور را در ایران تکمیل کرد. پناه دادن به شاه توسط آمریکا، حمایت از ضد انقلابیون فراری، توطئه در مناطق گوناگون کشور از جمله دلایل تصرف سفارت‌خانه آمریکا در تهران بود. به اعتقاد بسیاری از نویسنده‌های دنیا، تسخیر لانة جاسوسی آمریکا در ایران، در استقرار نظام جمهوری اسلامی بسیار مؤثر بود.
4. جنگ تحمیلی
شکست توطئه‌های داخلی و خارجی در ایران اسلامی سبب شد که دنیای استکبار به زعم خود آخرین حربه ضد جمهوری اسلامی را به کار گیرد و صدام حسین را برای جنگ با ایران تحریک کند؛ جنگ تمام عیاری که در 31 شهریور 1359 آغاز شد. دشمن تا دندان مسلح توانست کمتر از چند روز به مناطق زیادی در جنوب و غرب ایران دست پیدا کند.
امام خمینی(ره) که از همان آغاز شروع جنگ به توطئه دشمن برای براندازی جمهوری اسلامی پی برده بود، در پیامی اعلام داشت: آمریکا با ایادی مرموز و جنایتکارش، چنان خون مردم بی‌پناه را می‌مکد که گویی در جهان هیچ کس جز او و اقمارش حق حیات ندارند.
ایران که خواسته است از هر جهت با این شیطان بزرگ قطع رابطه کند، امروز گرفتار جنگ‌های تحمیلی است. آمریکا عراق را وادار نموده است خون جوانان ما را بریزد... بدانید که ما با عراق جنگی نداریم و مردم عراق پشتیبان انقلاب اسلامی ما هستند. ما با آمریکا در ستیزیم و امروز دست آمریکا از آستین دولت عراق بیرون آمده است. به امید خدا این ستیز تا استقلال واقعی ادامه دارد که بارها گفته‌ام ما مرد جنگیم و تسلیم برای مسلمانان معنا ندارد. (امام خمینی، صحیفه نور: ج 13، 212 و 213)
طرح شعار نه شرقی، نه غربی، جمهوری اسلامی، برای اولین بار از سوی یکی از کشورهای مهم دنیا و دست رد به سینه نظام دو قطبی دنیا یکی دیگر از عوامل مهم در تهاجم سراسری عراق بود. صدام در این جنگ با بهره‌گیری از دوازده لشکر به ایران اسلامی حمله کرد. (جعفری ولدانی، تحولات مرزها و نقش ژئوپلتیک آن در خلیج فارس: 19)
در اولین روزهای جنگ، ده‌ها هزار تن از نیروهای وفادار به انقلاب اسلامی به صورت داوطلب به همراه سایر نیروهای نظامی جمهوری اسلامی به جبهه‌ها سرازیر شدند و با عملیات‌های گوناگون در طی هشت سال که دفاع مقدس نام گرفت توانستند با بیرون کردن عراق از سرزمین اسلامی ایران، تمام قدرت‌های سلطه‌گر را در آخرین توطئه ضد ایران ناکام بگذارند تا پایان یک دوره سخت، طولانی و طاقت‌فرسای توطئه‌های دشمنان اسلام و ایران را در سال 1368 شاهد باشیم.
البته موانع جدی دیگری نیز برای استقرار نظام جمهوری اسلامی ایران وجود داشت؛ مانند توطئه بنی‌صدر، اولین رئیس جمهوری اسلامی ایران، کودتای نوژه، غائله آمل در سال 1360 که توسط گروهی ملحد و تروریستی برای تسلط بر این شهر صورت گرفت و ترورهای کور سال‌های 1360 که به شهادت بسیاری از وفاداران انقلاب اسلامی به ویژه شهید بهشتی، شهدای هفتم تیر و شهدای محراب مانند شهید آیت‌الله مدنی، شهید دستغیب، شهید قاضی، شهید صدوقی و شهید اشرفی اصفهانی منجر شد. در تمام این بحران‌ها، درایت و هدایت پیامبر گونه امام خمینی(ره) توانست تمام آنها را ناکام بگذارد تا انقلاب اسلامی به تثبیت برسد و رشد و توسعه در سراسر کشور آغاز شود.
نتیجه
در این مقاله، نویسنده در صدد پاسخ به این سؤال بود که برای استقرار نظام جمهوری اسلامی در ایران، چه فعالیت‌هایی صورت گرفت و چه موانعی پشت سرگذاشته شد؟ به همین سبب، بحث را در دو سطح فعالیت‌ها و موانع، مورد مطالعه و بررسی قرار داد.
آنچه که در مسیر استقرار نظام صورت گرفت به برگزاری انتخابات گوناگون، تشکیل نهادهای مردمی، تصویب قانون اساسی، تنظیم سیاست خارجی بر اساس معیارهای اسلامی، اصلاح سیستم اداری کشور، فعالیت در جهت فقر زدایی و مبارزه با فساد و تبعیض، توسعه فرهنگ انقلاب اسلامی، استقرار رویه سیاسی، قضایی و اقتصادی، صدور انقلاب اسلامی و فعالیت جدی در سازمان‌هایی نظیر کنفرانس اسلامی و اوپک، انجامید.
البته در مسیر استقرار نظام جمهوری اسلامی موانعی چون توطئه‌های دولت موقت و گروهکهای ضد انقلاب مانند گروه‌های مارکسیستی، حزب خلق عرب، حزب خلق مسلمان، سازمان مجاهدین خلق (منافقین) و نهضت آزادی در داخل و ناکامی نقشه‌های شوم آمریکا، با تصرف لانه جاسوسی و جنگ تحمیلی عراق علیه ایران به عنوان توطئه‌های هدایت شده از خارج، با مجاهدت نیروهای مؤمن و وفادار به انقلاب اسلامی و با رهبری‌های مدبرانه و عالمانه امام خمینی(ره) پشت سر گذاشته شد.
فهرست منابع
1. آقایی، سیدداوود، ایران و سازمان‌های بین‌المللی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1381.
2. اسماعیلی، خیرالله، دولت موقت، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1380.
3. امام خمینی(ره)، در جستجوی راه از کلام امام، دفتر دهم، تهران، امیرکبیر، 1361.
4. ــــــــــــ، صحیفه نور، تهران، وزارت ارشاد اسلامی، 1368.
5. ــــــــــــ، وصیت نامه سیاسی ـ الهی حضرت امام خمینی(ره)، تهران، نجم‌الهدی، 1387.
6. امیر احمدی، هوشنگ، ایران پس از انقلاب، ترجمه علی مرشدی زاده، تهران، مرکز بازشناسی اسلام و ایران، 1381.
7. برزین، سعید، زندگی‌نامه سیاسی بازرگان، تهران، نشر مرکز، 1374.
8. تقوی، سید حسین، انقلاب اسلامی در تئوری و عمل، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی صاحب الزمان(عج)، 1380.
9. تهامی، سید مجتبی، حیات آمریکا در قبال ایران طی دوره جنگ تحمیلی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1380.
10. جعفری ولدانی، اصغر، تحولات مرزها و نقش ژئوپلتیک آن در خلیج فارس، تهران، نشر قومس، 1374.
11. حشمت‌زاده، محمدباقر، چارچوبی برای تحلیل و شناخت انقلاب اسلامی، تهران، مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر، 1378.
12. ــــــــــــــــ، اجلاس سران اوپک، فرصت‌ها و تصمیم‌ها، مجله اقتصادی انرژی، نشریه انجمن اقتصادی و انرژی ایران، شماره 13، 1379.
13. خدادادی، محمداسماعیل، آشنایی با نظام جمهوری اسلامی ایران، قم، یاقوت، 1381.
14. دفتر سیاسی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، بی‌تا، کردستان و امپریالیسم و گروه‌های وابسته، تهران، انتشارات سپاه.
15. دهقان، حمید، پژوهشی پیرامون انقلاب اسلامی، تهران، انتشارات مدین، 1376.
16. زارع، عباس، آخرین انقلاب قرن، تهران، انتشارات معارف، 1379.
17. شکوری، ابوالفضل، فقه سیاسی اسلام، اصول سیاسی خارجی، قم، بی‌نا، 1375.
18. عمید زنجانی، عباسعلی، فقه سیاسی، تهران، انتشارات امیرکبیر، 1366.
19. غضنفری، کامران، آمریکا و براندازی جمهوری اسلامی ایران، تهران، کیا، 1380.
20. فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، تهران، اطلاعات، 1367.
21. فوزی، یحیی، سازمان کنفرانس اسلامی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1377.
22. کدیور، جمیله، آمریکا و رویارویی با انقلاب اسلامی، تهران، اطلاعات، 1373.
23. لنگرودی، محمدجعفر، ترمینولوژی حقوق، چاپ‌چهارم، تهران، کتاب‌نامه گنج دانش، 1368.
24. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، مجموعه آثار یادگار امام(ره)، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام(ره)، بی‌تا.
25. محتشم دولتشاهی، طهماسب، اقتصاد نفت اوپک و آینده آن، تهران، انتشارات آذین، 1371.
26. محمدی، سید احسان، گامی به سوی دولت اسلامی، تهران، صادق آل محمد، 1384.
27. محمدی، منوچهر، سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تهران، دادگستر، 1377.
28. مدنی، جلال‌الدین، تاریخ سیاسی معاصر ایران، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1362.
29. معاونت سیاسی نمایندگی ولی فقیه در نیروی مقاومت بسیج، دولت اسلامی، تهران، نمسا، 1385.
30. معاونت سیاسی نمسا، مجموعه مقالات دولت اسلامی، تهران، نمسا، بی‌تا.
31. معبودی، حمید، چالش‌های ایران و آمریکا بعد از پیروی انقلاب اسلامی، تهران، مرکز دستاورد انقلاب اسلامی، 1381.
32. وزارت کشور، مشارکت سیاسی، احزاب، انتخابات، تهران، نشر سفید، 1378.
33. روزنامه اطلاعات، 21/11/1387.
34. ـــــــــــــــ ، 18/1/1358.
35. روزنامه کیهان، فروردین، 1371.
36. ــــــــــــ ، 7/4/1388.
37. ــــــــــــ ، 24/4/1388.
38. ــــــــــــ ، 15/12/1388.
39. ــــــــــــ ، 15/10/1358.
محمداسماعیل خدادادی/ استادیار مجتمع آموزش عالی شهید محلاتی.
منبع: فصلنامه مطالعات انقلاب اسلامی شماره 18
