این موضوع قابل توجه است که تمام سورههاى قرآن با بسم الله شروع مىشود ( بجز سوره برائت آن هم به دلیلى که سابقا گفتیم ) و در بسم الله پس از نام ویژه الله تنها روى صفت رحمانیت و رحیمیت او تکیه مىشود ، و این سؤالانگیز است که چرا سخنى از بقیه صفات در این موضع حساس به میان نیامده ؟ اما با توجه به یک نکته ، پاسخ این سؤال روشن مىشود و آن اینکه در آغاز هر کار لازم است از صفتى استمداد کنیم که آثارش بر سراسر جهان پرتوافکن است ، همه موجودات را فرا گرفته و گرفتاران را در لحظات بحرانى نجات بخشیده است .
بهتر است این حقیقت را از زبان قرآن بشنوید آنجا که مىگوید : و رحمتى وسعت کل شیىء : رحمت من همه چیز را فرا گرفته است ( اعراف - 156 ) .
و در جاى دیگر از زبان حاملان عرش خدا مىخوانیم ربنا وسعت کل شیىء رحمة : خدایا رحمت خود را بر همه چیز گستردهاى ( مؤمن - 7).
از سوى دیگر مىبینیم پیامبران براى نجات خود از چنگال حوادث سخت و طاقتفرسا و دشمنان خطرناک ، دست به دامن رحمت خدا مىزدند : قوم موسى براى نجات از چنگال فرعونیان مىگویند و نجنا برحمتک : خدایا ما را به رحمت خود رهائى بخش ( یونس - 86).
در مورد هود و پیروانش چنین مىخوانم : فانجیناه و الذین معه برحمة منا : هود و پیروانش را به وسیله رحمت خویش ( از چنگال دشمنان ) رهائى بخشیدیم ( اعراف - 72).
اصولا هنگامى که حاجتى از خدا مىطلبیم مناسب است او را با صفاتى که پیوند با آن حاجت دارد توصیف کنیم ، مثلا عیسى مسیح (علیهالسلام) به هنگام درخواست مائده آسمانى ( غذاى مخصوص ) چنین مىگوید : اللهم ربنا انزل علینا مائدة من السماء ... و ارزقنا و انت خیر الرازقین : بار الها مائدهاى از آسمان بر ما نازل گردان ... و ما را روزى ده و تو بهترین روزى دهندگانى ( مائده - 114 ) .
نوح پیامبر بزرگ خدا نیز این درس را به ما مىآموزد ، آنجا که براى پیاده شدن از کشتى در یک جایگاه مناسب ، چنین دعا کند رب انزلنى منزلا مبارکا و انت خیر المنزلین : پروردگارا ! مرا به طرز مبارکى فرود آر که تو بهترین فرود آورندگانى ( مؤمنون - 29).
و نیز زکریا به هنگام درخواست فرزندى از خدا که جانشین و وارث او باشد خدا را با صفت خیر الوارثین توصیف مىکند و مىگوید رب لا تذرنى فردا و انت خیر الوارثین : خداوندا ! مرا تنها مگذار که تو بهترین وارثانى ( انبیاء - 89).
بنابر این در مورد آغاز کارها به هنگامى که مىخواهیم با نام خداوند شروع کنیم باید دست به دامن رحمت واسعه او بزنیم ، هم رحمت عام و هم رحمت خاصش آیا براى پیشرفت در کارها و پیروزى بر مشکلات ، صفتى مناسبتر از این صفات مىباشد ؟ !
جالب اینکه نیروئى که همچون نیروى جاذبه ، جنبه عمومى دارد و دلها را به هم پیوند مىدهد همین صفت رحمت است ، براى پیوند خلق با خالق نیز از این صفت رحمت باید استفاده کرد.
مؤمنان راستین با گفتن بسم الله الرحمن الرحیم در آغاز کارها دل از همه جا بر مىکنند و تنها به خدا دل مىبندند ، و از او استمداد و یارى مىطلبند ، خداوندى که رحمتش فراگیر است ، و هیچ موجودى از آن ، بىنصیب نیست .
این درس را نیز از بسم الله به خوبى مىتوان آموخت که اساس کار خداوند بر رحمت است و مجازات جنبه استثنائى دارد که تا عوامل قاطعى براى آن پیدا نشود تحقق نخواهد یافت ، چنانکه در دعا مىخوانیم یا من سبقت رحمته غضبه : اى خدائى که رحمتت بر غضبت پیشى گرفته است.
انسانها نیز باید در برنامه زندگى چنین باشند ، اساس و پایه کار را بر رحمت و محبت قرار دهند و توسل به خشونت را براى مواقع ضرورت بگذارند ، قرآن 114 سوره دارد ، 113 سوره با رحمت آغاز مىشود ، تنها سوره توبه که با اعلان جنگ و خشونت آغاز مىشود و بدون بسم الله است !
