استان قم

استان قم براساس آخرین تقسیمات کشوری دارای یک شهرستان ( قم) ، چهاربخش ، نه دهستان و ۲۹۲ روستا وسه شهر با نام های  قم ، کهک وجعفریه است .

۱- بخش مرکزی :
این بخش وسیع ترین و پرجمعیت ترین بخش شهرستان قم است . بخش مرکزی ، شامل شهرقم وسه دهستان قمرود ، قنوات و راهجرد است . بیشترین تعداد آبادی های استان نیز دراین بخش قرار دارد.

برخی مراکز زیارتی ودیدنی : آستانه حضرت معصومه (س) و موزه آن ، مسجد صاحب الزمان (ع) در جمکران ، مسجد جامع قم ، امامزاده شاه احمد قاسم ( ع) ، امامزاده سید سربخش (ع) ، مقابر باغ گنبد سبز، چهل اختران ، منزل حضرت امام خمینی (ره) ، تیمچه ی بزرگ و بازار قم ، شاهزاده حمزه (ع) ، دریاچه ی نمک ، دربهشت ، امامزاده شاه ابراهیم ( ع) ، امامزاده سیدعلی (ع) ، امامزاده ناصر (ع) ،امامزاده معصوم (ع) ، امامزاده جمال (ع) ، امامزاده علی بن جعفر (ع) ، چهار امامزاده ، مزار میرزای قمی ، مزار زکریا بن آدم ، مسجد جامع ، مسجد کوه خضر ، پنج امامزاده و سرو پانصد ساله ی محوطه آن، امامزاده طیب و طاهر (ع) ، شش امامزاده ، پارک ملی کویر، خانه ی حاج قلی خان ، خانه جهانگیر خان ، مدرسه غیاثیه ، حمام حاج عسگرخان ، خانه ی زند ، آرامگاه پروین اعتصامی ، پارک بازی هفتاد و دو تن ، پارک بازی سالاریه ، قلعه سنگی قمرود و…

قم

۲ – بخش کهک :
این بخش درجنوب استان قم قرار دارد و مرکز آن شهرکهک است. این بخش از نظر جمعیت بعد از بخش مرکزی و در مکان دوم قرار دارد. بخش کهک از دهستان های کهک ، نیزار و فردو تشکیل شده است .

برخی مراکز زیارتی ودیدنی
امامزاده معصومه (س) که به زینت خاتون نیز شهرت دارد. خانه ی ملاصدرا ، امامزاده اسماعیل (ع) ، امامزاده عبدالله (ع) ، امامزاده هادی (ع) ، امامزاده ابراهیم (ع) ، امامزاده غایب ( ع) ، امامزاده طاهر (ع) ، روستای ییلاقی وشنوه ، شهر  کهک و…

۳- بخش خلجستان :
در غرب استان قم قرار دارد و مرکز آن شهر دستجرد است . بخش خلجستان شامل دو دهستان قاهان و دستجرد است.

برخی مراکز زیارتی ودیدنی : امامزاده هادی (ع) ، امامزاده ام سلمه و ام کلمه (س) ، امامزاده زکریا (ع) ، امامزاده عبدالله ( ع) ، روستای ییلاقی نایه ، روستای جمیزقان و…

۲- بخش جعفرآباد: درشمال غربی استان قم قرار دارد و مرکز آن شهر جعفریه و دارای یک دهستان به نام جعفرآباد است.

آثار تاریخی

این استان با توجه به پیشینه تاریخی پیش از اسلام و معماری غنی دوران اسلامی دارای بناها ، محوطه ها وتپه های تاریخی متعددی است که با توجه به بررسی های به عمل آمده ، ۳۳۰ اثر از این مجموعه آثار ، شامل مقبره های متبرکه ، مساجد ، مدارس تاریخی ، کاروانسراها ، قلعه ها ، میل ها و مناره ها ، آب انبارها ، تپه های باستانی و … مورد شناسایی قرار گرفته وازاین تعداد ۱۱۵ اثر در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

قم

زیارتگاه ها

علاوه بر مرقد مطهر حضرت معصومه (س) تعداد دیگری از فرزندان ائمه ی معصومین نیز دراین استان آرمیده اند. براساس اسناد موجود در اداره ی کل اوقاف ، تعداد ۱۰۰ بقعه دراین استان شناسایی شده که در برخی از بُقاع ، دو امامزاده  و چهارامامزاده و در یک مورد حتی چهل امامزاده مدفونند. شواهد و اسناد موجود به وجود ۲۷۰ امامزاده شناسایی شده گواهی می دهد. درذیل به چند نمونه که آثاری از معماری گذشته در آنها مشهود است ، اشاره می شود.
آستان مقدس حضرت معصومه (س)
معماری بارگاه نورانی حضرت فاطمه معصومه(س) به نیمه دوم سده دوم هـ . ق باز می گردد . به استناد کتب تاریخی ، این بنا همچنان پابرجا بود تا این که در میانه ی سده ی پنجم ه . ق ( ۴۲۹ – ۴۶۵ هـ . ق) توسط امیر ابوالفضل عراقی از رجال دوره طغرل اول سلجوقی تجدید بنا شد. با آغاز سده دهم هـ . ق و شروع فرمانروایی سلسله صفوی ، آستانه قم بیشتر مورد توجه قرار گرفت . درعصر قاجار، فتحعلی شاه به قم و آستانه مقدسه توجهی خاص مبذول داشت ، چنان که تزیینات کنونی به همراه رواق ها  و بیوتا ت فعلی اغلب متعلق به آن عهد  است.
گنبد حرم مطهر
اولین گنبدی که پس ازسایبان حصیری ” موسی بن خزرج ” بر فراز تربت پاک فاطمه معصومه (س) بنا شد ، قبه ای برجی شکل بود که به همت حضرت زینب دختر امام جواد (ع) از مصالح آجر و سنگ و گچ دراواسط قرن سوم هـ .ق ساخته شد .

به مرور زمان و پس  از دفن بعضی از بانوان علوی درجوار فاطمه معصومه (س) ، دوگنبد دیگر در کنار گنبد اول ساخته شد. این سه گنبد تا سال ۴۴۷ هـ . ق برقرار بودند تا این که درهمان سال ” میر ابوالفضل عراقی ” وزیر طغرل به تشویق مرحوم شیخ طوسی (ره ) به جای آن سه گنبد ، گنبد مرتفعی را آراسته به نقش ها ی رنگ آمیزی و تزیینات آجری و کاشی بدون ایوان و حجره ها بنا نهادند ، که شامل تمام قبور سادات و آن بانوان می شد.

درسال ۹۲۵هـ . ق همین گنبد به همت ” شاه بیگی بیگم ” دختر شاه اسماعیل ، تجدید بنا و سطح خارجی گنبد با کاشی های معرق آراسته گردید وایوان رفیع با دو مناره در صحن عتیق ساخته شد . درسال ۱۲۱۸ هـ . ق هم زمان با سلطنت فتحعلی شاه ، گنبد مطهر با خشت های طلایی تزیین شد که تا سال ۱۳۷۹ شمسی باقی ماند.

درسال ۱۳۸۰ به علت تخریب وضع ظاهری گنبد وبرای جلوگیری ازوارد شدن صدمات دیگر به ساختمان گنبد به همت تولیت آستانه مقدسه حضرت آیت الله مسعودی خمینی ، اقدام به بازسازی و تعمیرات اساسی گنبد حرم مطهر شد و به این جهت خشت های طلایی سابق جمع آوری شد. این طرحِ گسترده در حال حاضر با هزینه ای بالغ بر ۲۵ میلیارد ریال در حال انجام است.

قم
مرقد مطهر حضرت (س)
در سال ۶۰۵ ه . ق ” امیر مظفر احمد بن اسماعیل ” بزرگ خاندان آل مظفر، بزرگ ترین استاد کاشی ساز آن زمان ” محمد بن ابی طاهر کاشی قمی ” را به کارِ ساخت و پرداخت کاشی های متنوع مرقد واداشت. او به مدت ۸ سال به این کار مشغول بود تا سرانجام در سال ۶۱۳ ه . ق کاشی های مرقد ، آماده و کار گذاشته شد. اخیراً در سال ۱۳۷۷ شمسی ، مرقد مطهر به شکل جدیدی که آمیخته ای از کاشی و سنگ است ، تجدید بنا شد و همچنین دیواره های داخلی با سنگ مرمر سبز آراسته گردید.
ضریح مطهر
در سال ۹۶۵ هـ . ق  به دستور شاه تهماسب صفوی ، درچهار طرف مرقد، ضریح آجری ، آراسته به کاشی ها ی هفت رنگ و کتیبه های معرق بنا شد که دراطراف آن منافذی باز وجود داشت تا هم مرقد دیده شود  و هم زایران نذورات خود را داخل ضریح بریزند.

بعد از چند سال ضریحی از فولاد سفید و شفاف در روی ضریح آجری قرار داده شد. درسال ۱۲۳۰ هـ .ق فتحعلی شاه همان ضریح را نقره پوش کرد. این ضریح به مرور زمان فرسوده شد و در سال ۱۲۸۰ هـ. ق  ضریحی که از نقره ضریح سابق و نقره های موجود در خزانه ساخته شده بود، به جای آن نصب گردید.

قم

این ضریح چندین مرتبه تجدید بنا واصلاح شد و سال های متمادی روی مرقد حضرت باقی بود تا این که درسال ۱۳۶۸ هـ .ق برابر با سال ۱۳۴۸ شمسی ، به دستور تولیت آن زمان ، شکل ضریح  را تغییر دادند و ضریحی با ظرایف و شاهکارهای هنری  ویژه به جای آن نصب نمودند. این ضریح که طی سالیان گذشته همچنان برفراز تربت نورانی حضرت موجود بوده است ، در اسفند ماه ۱۳۸۰ شمسی ، مورد اصلاحات و تعمیرات اساسی قرار گرفت و مرمت های ضروری انجام شد.
ایوان های حرم مطهر
ایوان طلا : ایوان طلا و دو ایوان کوچک تر کنار آن که درشمال روضه مقدسه واقعند، درسال ۹۲۵ هـ .ق هنگام تجدید بنای  گنبد و احداث صحن عتیق و گلدسته های آن ساخته شد. بر فراز این ایوان کتیبه ای به خط ثلث سفید در زمینه لاجوردی ، گرداگرد ایوان دیده می شود که متن آن را حدیث نورانی ” الا ومن مات علی حب آل محمد مات شهید ا…” تشکیل می دهد.

پس از این کتیبه ، بدنه ایوان تا دومتر ، آراسته به کاشی های معرق است و بعد  از آن کتیبه سراسر ی دیگری به چشم می خورد و بالای آن مقرنس های سقف ایوان با خشت های طلا پوشیده شده است.

دو ایوان کوتاه تر در دو طرف ایوان طلا قراردارد که به کاشی های معرق آراسته شده است .

قم

ایوان آینه
درجانب شرق حرم مطهر نیز ایوانی مرتفع قرار دارد که به خاطرآینه کاری آن ، به ایوان ” آینه ” معروف است . پایین دیوار آن به بلندی بیش از یک متر سنگ مرمر به کار رفته و هر بدنه ی آن با یک قطعه سنگ آراسته شده واز بالای آنها بدنه ی ایوان تا سقف ، آینه کاری شده است . در کمربند ایوان ، کتیبه ای سراسری از سنگ مرمر وجود دارد که به خط ثلث آیه شریفه ” الله نور السموات والارض …” برآن نقش بسته است .

میان ایوان ورواق شرقی حرم ، ایوانچه ای است که مانند ایوان اصلی با آینه کاری تزیین شده و بر سر درآن حدیث شریف ” من زار فاطمه بقم قله الجنه ” به خط نستعلیق مشکی ، دیده می شود. این مجموعه هنری شگفت انگیز از کارهای ارزشمند هنرمند مشهور دوره قاجار ” استاد حسن معمار قمی” است که هم زمان  با بنای صحن نو ،  به دستور ” میرزا علی اصغر خان اتابک ” ، صدر اعظم بنا شد.

قم
گلدسته ها
مناره های صحن عتیق : در صحن عتیق بر فراز ایوان طلا  دو مأذنه ی استوانه ای رفیع قرار دارد . پوشش مأذنه ها کاشی گرهی به شکل مارپیچ است که در میان پیچ ها نام های مبارک ” الله ” ، ” محمد “، ” علی” به خط بنایی خوانده می شود. این مأذنه ها به دستور ” محمد حسن خان شاهسون شهاب الملک “. درسال ۱۲۸۵ هـ. ق بنا شدند و قبه ی آنها در سال ۱۳۰۱ هـ. ق طلا کاری شد.

مناره ها ی ایوان آینه
بر فراز پایه های دو طرف ایوان دو مأذنه است که از بلندترین بناهای آستانه هستند. دربالای مأذنه ها کتیبه ای با پهنای حدود یک متر دیده می شود که متن آن  در یکی از مأذنه ها ” لاحول و لا قوه الا با الله العالی العظیم “  و در دیگری ” سبحان الله والحمدالله و لا اله الا الله و الله اکبر” است.

پوشش هر دو مأذنه از بالا تا پایین سرتا سر،  کاشی  گرهی است که در میان آنها نام های پروردگار متعال خوانده می شود.

مأذنه ها ی صحن بزرگ : دو مأذنه نیز در صحن بزرگ ( نو یا اتابک) وجود دارد که  روبه روی ایوان آینه واقع شده است و تا سال های  اخیر نیز مؤذنین در بالای آنها اذان و مناجات خوانی داشتند . این دو مأذنه  نیز زیبایی خاصی را در صحن ایجاد نموده است.