فضيلت ماه مبارك رمضان

«رمضان» در لغت از «رمضاء» به معناي شدت حرارت گرفته شده و به معناي سوزانيدن مي‏باشد. چون در اين ماه گناهان انسان بخشيده مي‏شود، به اين ماه مبارك رمضان گفته‏اند.

«رمضان» در لغت از «رمضاء» به معناي شدت حرارت گرفته شده و به معناي سوزانيدن مي‏باشد.(1) چون در اين ماه گناهان انسان بخشيده مي‏شود، به اين ماه مبارك رمضان گفته‏اند.

پيامبر اكرم(ص) مي‏فرمايد: «انما سمي الرمضان لانه يرمض الذنوب؛(2) ماه رمضان به اين نام خوانده شده است، زيرا گناهان را مي‏سوزاند.»

رمضان نام يكي از ماه‏هاي قمري و تنها ماه قمري است كه نامش در قرآن آمده است و يكي از چهار ماهي است كه خداوند متعال جنگ را در آن حرام كرده است.(مگر جنبه دفاع داشته باشد.)

در اين ماه كتاب‏هاي آسماني قرآن‏كريم، انجيل، تورات، صحف و زبور نازل شده است.(3)

اين ماه در روايات اسلامي ماه خدا و ميهماني امت پيامبر اكرم(ص) خوانده شده و خداوند متعال از بندگان خود در اين ماه در نهايت كرامت و مهرباني پذيرايي مي‏كند؛ پيامبر اكرم(ص) مي‏فرمايد: «ماه رجب ماه خدا و ماه شعبان ماه من و ماه رمضان، ماه امت من است،(4) هر كس همه اين ماه را روزه بگيرد بر خدا واجب است كه همه گناهانش را ببخشد، بقيه عمرش را تضمين كند و او را از تشنگي و عطش دردناك روز قيامت امان دهد.»(5)

اين ماه، در ميان مسلمانان از احترام، اهميت و جايگاه ويژه‏اي برخوردار و ماه سلوك روحي آنان است و مؤمنان با مقدمه‏سازي و فراهم كردن زمينه‏هاي معنوي در ماه‏هاي رجب و شعبان هر سال خود را براي ورود به اين ماه شريف و پربركت آماده مي‏كنند، و با حلول اين ماه با شور و اشتياق و دادن اطعام و افطاري به نيازمندان، شب‏زنده‏داري و عبادت، تلاوت قرآن، دعا، استغفار، دادن صدقه، روزه‏داري و... روح و جان خود را از سرچشمه فيض الهي سيراب مي‏كنند.

فضائل ماه رمضان

گرچه ذكر تمام فضائل ماه مبارك رمضان از حوصله اين مقال خارج است؛ ولي پرداختن و ذكر برخي از فضائل آن از نظر قرآن و روايات اسلامي خالي از لطف نيست.


1. برترين ماه سال

ماه مبارك رمضان به جهت نزول قرآن كريم در آن و ويژگي‏هاي منحصري كه دارد در ميان ماه‏هاي سال‏قمري برترين است؛ قرآن كريم مي‏فرمايد: «ماه رمضان ماهي است كه قرآن براي هدايت انسان‏ها در آن نازل شده است.»(6)

پيامبر گرامي(ص) درباره ماه رمضان مي‏فرمايد: «اي مردم! ماه خدا با بركت و رحمت و مغفرت به شما روي آورد، ماهي كه نزد خدا از همه ماه‏ها برتر و روزهايش بر همه روزها و شب‏هايش بر همه شب‏ها و ساعاتش بر همه ساعات برتر است، ماهي است كه شما در آن به ميهماني خدا دعوت شده و مورد لطف او قرار گرفته‏ايد، نفس‏هاي شما در آن تسبيح و خوابتان در آن عبادت، عملتان در آن مقبول و دعايتان در آن مستجاب است.... بهترين ساعاتي است كه خداوند به بندگانش نظر رحمت مي‏كند... .»(7)

2. نزول كتب آسماني در اين ماه

تمام كتب بزرگ آسماني مانند: قرآن كريم، تورات، انجيل، زبور، صحف در اين ماه نازل شده است. حضرت امام صادق(ع) مي‏فرمايد: «كل قرآن كريم در ماه رمضان به بيت المعمور نازل شد، سپس در مدت بيست سال بر پيامبر اكرم(ص) و صحف ابراهيم در شب اول ماه رمضان و تورات در روز ششم ماه رمضان، انجيل در روز سيزدهم ماه رمضان و زبور در روز هيجدهم ماه رمضان نازل شد.»(8)


3. توفيق روزه

در ماه رمضان خداوند متعال توفيق روزه‏داري را به بندگانش داده است؛ «پس هر كه ماه [رمضان] را درك كرد، بايد روزه بگيرد.»(9)

انسان افزون بر جنبه مادي و جسمي، داراي بُعد معنوي و روحي هم هست و هر كدام در رسيدن به كمال مطلوب خود، برنامه‏هاي ويژه را نياز دارند، يكي از برنامه‏ها براي تقويت و رشد بُعد معنوي، تقوا و پرهيزگاري است؛ يعني اگر انسان بخواهد خودش را از جنبه معنوي رشد و پرورش دهد و به طهارت و كمال مطلوب برسد، بايد هواي نفس خود را مهار كند و موانع رشد را يكي پس از ديگري بر دارد و خود را سرگرم لذت‏ها و شهوات جسمي نكند. يكي از اعمالي كه در اين راستا مؤثر و مفيد است روزه‏داري است، قرآن كريم مي‏فرمايد: «... اي افرادي كه ايمان آورده‏ايد! روزه بر شما نوشته شد، همان گونه كه بر پيشينيان از شما نوشته شده، تا پرهيزگار شويد.»(10)

برخي از فوايد و فضائل روزه:
الف. تقويت تقوا، پرهيزگاري و
اخلاص؛(11) امام صادق(ع) مي‏فرمايد: خداوند متعال فرموده: «روزه از من است و پاداش آن را من مي‏دهم.»(12)

حضرت فاطمه(س) مي‏فرمايد: «خداوند روزه را براي استواري اخلاص، واجب فرمود.»(13)

ب. مانع عذاب‏هاي دنيوي و اخروي:

امام علي(ع) مي‏فرمايد: «روزه روده را باريك مي‏كند گوشت را مي‏ريزد و از گرماي سوزان دوزخ دور مي‏گرداند.»(14)

پيامبر اكرم(ص) مي‏فرمايد: «روزه سپري در برابر آتش است.»(15)

ج. آرامش روان و جسم:

روزه‏داري روح و روان و قلب و دل و نيز جسم را آرامش داده و باعث سلامتي روح و تندرستي جسم مي‏شود.

پيامبر اكرم(ص) مي‏فرمايد: «روزه بگيريد تا سالم بمانيد.»

باز مي‏فرمايد: «معده خانه تمام دردها و امساك [روزه [بالاترين داروهاست.»(16)

حضرت امام باقر(ع) مي‏فرمايد: «روزه و حج آرام‏بخش دلهاست.»(17)

حضرت علي(ع) مي‏فرمايد: «خداوند بندگان مؤمن خود را به وسيله نمازها و زكات و حديث در روزه‏داري روزه‏هاي واجب [رمضان[ براي آرام كردن اعضا و جوارح آنان، خشوع ديدگانش و فروتني جان‏هايشان و خضوع دلهايشان حفظ مي‏كنند.»(18)

امروزه در علم پزشكي و از نظر بهداشت و تندرستي نيز در جاي خود ثابت شده كه روزه‏داري تأثيرهاي فراواني بر آرامش روح و روان و سلامتي جسم و بدن دارد، دفع چربي‏هاي مزاحم، تنظيم فشار، قند خون، و... نمونه آن است.(19)


د. مانع نفوذ شيطان:

امام علي(ع) به پيامبر اكرم(ص) عرض كرد: يا رسول الله! چه چيزي شيطان را از ما دور مي‏كند؟ پيامبرگرامي(ص) فرمود: روزه چهره او را سياه مي‏كند و صدقه پشت او را مي‏شكند.»(20)

بنابراين، روزه مانع نفوذ شيطان‏هاي جني و انسي شده و وسوسه‏هاي آنان را خنثي مي‏كند.


ه . مساوات بين غني و فقير:

انسان روزه‏دار در هنگام گرسنگي و تشنگي، فقرا و بينوايان را ياد مي‏كند و در نتيجه به كمك آن‏ها مي‏شتابد. حضرت امام حسن عسگري(ع) درباره علت وجوب روزه مي‏فرمايد: «تا توانگر درد گرسنگي را بچشد و در نتيجه به نيازمند كمك كند.»(21)

و. احياء فضائل اخلاقي

حضرت امام رضا(ع) درباره علت وجوب روزه مي‏فرمايد: «تا مردم رنج گرسنگي و تشنگي را بچشند و به نيازمندي خود در آخرت پي‏ببرند و روزه‏دار بر اثر گرسنگي و تشنگي خاشع، متواضع و فروتن، مأجور، طالب رضا و ثواب خدا و عارف و صابر باشد و بدين سبب مستحق ثواب شود،... روزه موجب خودداري از شهوات است، نيز تا روزه در دنيا نصيحت‏گر آنان باشد و ايشان را در راه انجام تكاليفشان رام و ورزيده كند و راهنماي آنان در رسيدن به اجر باشد و به اندازه سختي، تشنگي و گرسنگي كه نيازمندان و مستمندان در دنيا مي‏چشند پي ببرند و در نتيجه، حقوقي كه خداوند در دارايي‏هايشان واجب فرموده است، به ايشان بپردازند... .»(22)
و... .

4. وجود شب قدر در اين ماه

شب قدر از شب‏هايي كه برتر از هزار ماه است و فرشتگان در اين شب به اذن خدا فرود مي‏آيند و جميع مقدرات بندگان را در طول سال تعيين مي‏كنند(23) و وجود اين شب در اين ماه مبارك نعمت و موهبتي الهي بر امت پيامبر گرامي اسلام(ص) است و مقدرات يك سال انسان‏ها (حيات، مرگ، رزق و...) براساس لياقت‏ها و زمينه‏هايي كه خود آنها به وجود آورده‏اند تعيين مي‏شود و انسان در چنين شبي با تفكر و تدبر مي‏تواند به خود آيد و اعمال يك سال خود را ارزيابي كند و با فراهم آوردن زمينه مناسب بهترين سرنوشت را براي خود رقم زند.(24)

حضرت امام صادق(ع) مي‏فرمايد: «تقدير مقدرات در شب نوزدهم و تحكيم آن در شب بيست و يكم و امضاء آن در شب بيست و سوم است.»(25)

5.بهار قرآن

نظر به اين‏كه قرآن كريم در ماه مبارك رمضان نازل شده و تلاوت آيات آن در اين ماه فضيلت بسياري دارد، در روايات اسلامي، از ماه رمضان به عنوان بهار قرآن ياد شده است؛ چنان‏كه حضرت امام باقر(ع) مي‏فرمايد: «هر چيزي بهاري دارد و بهار قرآن ماه رمضان است.»(26)

يك نكته!

بديهي است فضائل و ثواب‏هايي كه براي ماه مبارك رمضان و روزه‏داري ذكر شده و به برخي از آن‏ها اشاره شد، از آنِ كساني است كه حقيقت آن را درك كنند و به محتواي آن عمل و در گفتار و كردار به كار گيرند و به آن‏ها جامه عمل بپوشانند. چنان در روايات اسلامي براي روزه‏داري آدابي ذكر شده و كساني كه صرفاً تلاوت قرآن مي‏كنند، ولي به آيات و احكام آن عمل نمي‏كنند و يا آن كه از روزه‏داري تنها رنج گرسنگي و تشنگي را مي‏كشند و بوسيله گناه، تأثير روزه را از بين مي‏برند و ماه مبارك رمضان و فضاي معنوي آن تأثيري بر اشخاصي بر جاي نمي‏گذارد، مورد نكوهش قرار گرفته‏اند.

چنان‏كه پيامبر اكرم(ص) به زني كه با زبان روزه كنيز خود را دشنام مي‏داد فرمود: چگونه روزه‏داري و حال آن‏كه كنيزت را دشنام مي‏دهي؟! روزه فقط خودداري از خوردن و آشاميدن نيست، بلكه خداوند آن را علاوه بر اين دو، مانع كارها و سخنان زشت كه روزه را بي‏اثر مي‏كنند قرار داده است، چه اندكند روزه‏داران و چه بسيارند كساني كه گرسنگي مي‏كشند.»(27)

حضرت امام سجاد(ع) در دعاي حلول ماه رمضان به درگاه خداوند عرض مي‏كند: به وسيله روزه اين ماه ياريمان ده تا اندام‏هاي خود را از معاصي تو نگه داريم و آن‏ها را به كارهايي گيريم كه خشنودي تو را فراهم آورد، تا با گوش‏هايمان سخنان بيهوده نشنويم و با چشمانمان به لهو و لعب نشتابيم و تا دستمانمان را به سوي حرام نگشاييم و با پاهايمان به سوي آن‏چه منع شده ره نسپاريم و تا شكمهايمان جز آن‏چه را تو حلال كرده‏اي در خود جاي ندهد و زبان‏هايمان جز به آن‏چه تو خبر داده‏اي و بيان فرموده‏اي گويا نشود... .»(28)

بنابراين، در ماه مبارك بايد تمام اعضا و جوارح را از حرام دور نگه داشت و با اخلاص، توكل و توسل از اهل‏بيت(ع) و عمل به دستورها و احكام قرآن كريم و دوري از گناهان، انجام توبه نصوح و واقعي، عبادت، شب‏زنده‏داري، درك فضيلت شب قدر و... فضيلت ماه مبارك رمضان را درك كرد و از آن در راستاي رسيدن به كمال حركت كرد و بايد در اين ماه به گونه‏اي خودسازي كرد كه با اتمام ماه مبارك تأثير و فوايد آن در روح و جان افراد باقي باشد و اثر آن تا ماه رمضان سال بعد ماندگار باشد.


پي‏نوشت‏ها:ـــــــــــــــــــــــ

1. مفردات الفاظ القرآن، راغب اصفهاني، ص 209، دارالكتاب العربي، بيروت.

2. بحارالانوار، علامه مجلسي، ج 55، ص 341، مؤسسه الوفاء، بيروت.

3. ر.ك: الكافي، محمد بن يعقوب كليني، ج 2، ص 628، دارالكتب الاسلامية، تهران.

4. وسائل الشيعه، شيخ حر عاملي، ج 2، ص 628، دارالكتب الاسلامية، تهران.

5. ...

6. سوره بقره، آيه 185.

7. ر.ك: وسائل الشيعه، همان، ج 10، ص 313.

8. ر.ك: الكافي، همان، ج 2 ،ص 628.

9. سوره بقره، آيه 185.

10. سوره بقره، آيه 183.

11. همان.

12. ميزان الحكمة، محمد محمدي‏ري‏شهري، ترجمه: حميدرضا شيخي، ج 7، ص 3207، مؤسسه دارالحديث، قم.

13. همان، ص 3209.

14. همان.

15. همان.

16. همان.

17. همان.

18. همان.

19. تفسير نمونه، آيت‏الله مكارم شيرازي و ديگران، ج 1 ،ص 631، دارالكتب الاسلامية، تهران.

20. مستدرك الوسائل، محدث نوري، ج 7، ص 154، مؤسسه آل‏البيت، قم.

21. ميزان الحكمة، همان.

22. همان، ص 3209.

23. سوره قدر، آيه 1 ـ 5.

24. تفسير الميزان، علامه طباطبايي، ج 18، ص 132؛ ج 19، ص 90، مؤسسه مطبوعاتي اسماعيليان، قم.

25. وسائل الشيعه، همان، ج 10، ص 354.

26. وسائل الشيعه، همان، ج 6، ص 203.

27. الكافي، همان، ج 4، ص 87.

28. الصحيفة السجادية، امام سجاد(ع) ص 186، دفتر نشر الهادي، قم.
منبع:

خبرگزاري فارس