توریسم و گردشگر از نگاه سعدی

شیخ اجل سعدی شیرازی(قرن هفتم هجری) اندیشمندی دقیق مردم ‏شناس و جامعه‏ شناس برجسته‏ای بوده است که حاصل اندیشه‏های او در دو یادگار ارزشمند ، بوستان و گلستان چراغ راه همگان گردیده. نگاه ژرف، ظرافت طبع، و قریحهٔ بدیع این بزرگ مرد موجب گردیده است که آثارش چون نگین در میان دیگر جواهرات ادب این ملک بدرخشد. این اندیشمند با چنان دقتی پدیده‏های اجتماعی دوران خود را به تصویر کشیده که با گذشت بیش از هفت قرن با خواندن اشعار و حکایات او در فضای قرن هفتم هجری قرار خواهی گرفت و از سوی دیگر بیانات او چنان موجز و اثربخش است که گویی در عهد ما می‏زیسته و درد زمان ما را با پوست و استخوان درک کرده است. او در جایگاه یک جامعه‏شناس برجسته پدیده‏های اجتماعی دوران خود را تحلیل کرده و راه‏حل نیز ارائه داده است.
شعری از این بزرگ را که در آن با دقت موضوع گردشگری مورد توجه و آسیب‏ شناسی قرار گرفته است نقل شده و در حد فهم خود برخی از ادبیات شاخص را مورد دقت بیشتر قرار می‏دهم. روشن است که در عهد سعدی نقش توریست را بازرگانان ایفاد می‏کرده‏اند و بازرگانان و تجار گردشگران جامعه بوده‏اند. لذا حضرت سعدی می‏فرماید:
شهنشه که بازارگان را بخست
در خیر بر شهر و لشگر ببست
کی آنجا دگر هوشمنـدان روند
چـو آوازهٔ رسم بـد بشنـونـد
نکـو بایـدت نـام و نیکی قبـول
نکـودار بـازارگـان و رســول
بـزرگان مسافـر بجان پرورند کـه نـام نکـویی به عالـم بـرنـد
تبـه گـردد آن مملکـت عنقریب کـزو خـاطـر آزرده آیـد غریب
غریب آشنا باش و سیّاح دوست کـه سیـاح جلاّب نـام نکـوست
نکـودار جفـت و مسـافـر عزیز وز آسیبشان بـرحـذر باش نیز
جناب سعدی در بیت نخست مسئولیت عواقب آزردگی تاجر و گردشگر را متوجه مسئولین جامعه می‏داند و اعلام می‏کند اگر شاه یک مملکت بازرگانی را بیازارد، در خیرو برکت را بر شهر و لشگر خود بسته است و اشاره‏ ای دقیق به نقش اقتصادی گردشگر می‏نماید.
در بیت دوم اشاره دارد به لزوم امنیت و آرامش برای توسعه توریسم و اذعان می‏کند که اگر از کشوری آوازهٔ رسم بدو عدم رعایت اصول به گوش برسد هیچ هوشمندی به آنجا سفر نمی‏کند.
وی می‎فرماید : اگر خواستار نام نیکو هستی باید بازرگان و فرستاده و سفیر یک کشور را نیک بداری و شرط اینکه نام کشور تو در جهان بلندآوازه شود نیکویی به مسافر است.
سعدی در بیتی دیگر هشدار می‏دهد که اگر غریبه‏ای از کشور تو با خاطری آزرده برگردد. کشورت به زودی تباه و نابود می‏گردد.
و به زیبایی ادامه می‏دهد: جهانگردان را دوست داشته باشید که ایشان سفیران و خبرنگاران هستند که نام نیکوی شما را در جهان پخش خواهند کرد.
در خاتمه می‎گوید: میهمان و مسافر را گرامی بدار و البته نسبت به آسیبهای احتمالی آن نیز هوشیار باش.
این اشعار شیخ اجل چنان دقیق وعمیق است که نیاز به هیچ توضیح اضافی ندارد. تنها پرسشی که لازم به نظر می‏رسد این است که با وجود چنین پشتوانه‏ای نظری در علوم اجتماعی، اندیشمندان این رشته تا کی در نسخه‏های دیگران به دنبال درمان هستند؟ آب در کوزه و ما تشنه لبان می‏گردیم.