چرا پيامبر (ص) در خانه خود دفن شدند؟
اصحاب پيامبر (ص) در تعيين محلي که پيامبر (ص) در آنجا دفن شود، اختلاف پيدا کردند، برخي گفتند بايد حمل و در کنار قبر ابراهيم خليل (ع) دفن شوند...
آن روزها زمزمه اسلام، آيين جديدي که محمد(ص) در مکه آورده بود در شهر يثرب پيچيده بود و گروهي از دو قبيله بزرگ و مشهور اوس و خزرج اين آيين را پذيرفته بودند و در 2 سال پي در پي پيماني در مکه با محمد(ص) بسته بودند و در پيمان دوم او را به شهر خود دعوت کرده، وعده حمايت و پشتيباني به او داده بودند.
اينک خبر مي رسيد که پيامبر اسلام (ص) که از طرف قريش در فشار بود، بنابر اين دعوت، مکه را ترک گفته رهسپار يثرب شده است. يثرب حال و هواي ديگري داشت، چشم هاي مشتاق نومسلمانان و همه آنان که دورا دور شيفته سخنان و رفتار او شده بودند به راه مکه دوخته شده بود و در انتظار ورود او به اين شهر روزشماري مي کردند. اين انتظار چندان طول نکشيد که خبر رسيد پيامبر اسلام به دهکده "قبا" در حومه يثرب - که محل سکونت چند قبيله بود - وارد شده است. رسول خدا (ص) پس از چند روز توقف در قبا همراه گروهي از بني نجار (اقوام مادري عبدالمطلب) سوار ناقه اي شده روانه يثرب گرديد. هنگام ورود او به شهر، مردم با شور و علاقه فراوان از او استقبال کردند. سران و بزرگان قبائل، زمام ناقه پيامبر را مي گرفتند و درخواست مي کردند حضرت (ص) در محله آنها فرود آيد. پيامبر مي فرمود: راه شتر را باز کنيد، او ماموريت دارد، او هر جا بخوابد، من همان جا فرود خواهم آمد (گويا رسول خدا با اين تدبير مي خواست مثل داوري در باره نصب حجرالاسود، افتخار و شرف ميزباني او نصيب قبيله يا خاندان خاصي نشود و در آينده مشکلي ايجاد نشود) سرانجام شتر در محله بني نجار در زميني نزديک خانه ابو ايوب انصاري (خالد بن زيد خزرجي) بر زمين خوابيد. در اين هنگام که انبوه مردم در اطراف پيامبر (ص) گرد آمده هر کدام خواستار ميزباني حضرت (ص) بودند، ابو ايوب اثاث و لوازم سفر حضرت را به خانه اش برد و پيامبر (ص) به خانه او رفتند. بدين ترتيب افتخار ميزباني پيامبر نصيب ابوايوب گرديد.
بناي مسجد
پيامبر اسلام(ص) پس از استقرار در يثرب لازم ديدند مسجدي ساخته شود تا مرکز آموزش و پرورش مسلمانان و جايگاه تجمع آنان هنگام نماز جمعه و جماعت باشد، از اين جهت زميني را که روز نخست شتر او در آنجا بر زمين خوابيده بود، و متعلق به دو يتيم بود از سرپرست آنان خريداري کرد و به کمک مسلمانان در آنجا مسجدي ساخت که مسجد النبي (ص) خوانده شد.
حجره مسکوني پيامبر (ص)
پس از تکميل مسجد، در کنار آن (در سمت شرقي) 2 حجره جهت سکونت پيامبر (ص) و همسرانش ساخته شد: حجره اي براي سوده و حجره اي براي عايشه. پيامبر اسلام(ص) اين 2 را پس از درگذشت حضرت خديجه (س) تزويج کرده بودند. پس از آماده شدن حجره که بسيار ساده و محقر و با مصالح ابتدايي ساخته شده بود، حضرت (ص) از خانه ابوايوب به آنجا منتقل شد.
حجره پيامبر(ص) به ديوار شرقي مسجد متصل بود و دري از آن قسمت به مسجد باز مي شد و از ديگري به بيرون راه داشت. پيامبر اسلام(ص) تا آخر عمر همچنان در آن حجره ها سکونت داشتند و سرانجام در حجره عايشه رحلت نمودند و (به تفصيلي که خواهيم نوشت) در همان جا به خاک سپرده شدند.
توسعه مسجد
در زمان خلافت وليدبن عبدالملک که به دستور وي مسجد النبي (ص) توسعه يافت، عمر بن عبدالعزيز حاکم مدينه در توسعه مسجد، حجره هاي همسران پيامبر (ص) را خراب کرده جزء مسجد قرار داد. اما اطراف حجره عائشه را که قبر مطهر حضرت (ص) در آن قرار داشت با ديواري، از فضاي عموم مسجد جدا کرد.
طي ادوار بعدي توسط برخي از خلفا و سلاطين، مسجد نبوي توسعه يافت که بيشترين توسعه در زمان ما، در دوران حکومت خاندان سعودي در عربستان صورت گرفته است. در موقعيت کنوني مسجد، قبر مطهر پيامبر (ص) (و نيز ابوبکر و عمر) و همچنين حجره حضرت فاطمه (س) که ضريح قديمي و آهني مشبک آن را احاطه کرده در داخل مسجد و در چند متري ديوار شرقي مسجد قرار دارد.
چرا پيامبر اسلام در خانه خود به خاک سپرده شد؟
اشاره کرديم که رسول خدا(ص) در خانه خويش به خاک سپرده شدند، اما اينکه علت و انگيزه انتخاب اين محل چه بوده محور اصلي اين مقاله است و لازم است در اين باره توضيح دهيم.
وهابيان چون سفر براي زيارت قبور صالحان و نيز ساختن بقعه و بنا بر فراز آنها و دست ماليدن و تبرک به آنها را حرام مي دانند، با استناد به حديثي که از طريق عايشه از پيامبر اسلام(ص) نقل مي کنند. علت دفن حضرت (ص) در خانه مسکوني شان را از دلايل اين حکم مي دانند و ادعا مي کنند براي آنکه قبر پيامبر (ص) مسجد قرار نگيرد و در دسترس مردم نباشد، آن حضرت (ص) وصيت کرد که در حجره مسکوني اش دفن شود. حديث ياد شده بدين صورت است: عن عائشة رضي الله عنها قالت: قال النبي(ص) في مرضه الذي لم يقم منه: لعن الله اليهود اتخذوا قبور انبيائهم مساجد. قالت عائشة: لو لا ذلک لابرز قبره، خشي ان يتخذ مسجدا عائشه مي گويد: پيامبر اسلام(ص) در آن بيماري که به دنبال آن از دنيا رفت، فرمود: لعنت خدا بر يهود باد! قبور پيامبرانشان را مسجد قرار دادند. عائشه افزود: اگر اين ملاحظه نبود، قبر پيامبر (ص) [توسط مسلمانان] آشکار مي گرديد، او ترسيد قبرش را مسجد قرار دهند.
ابن تيميه، بنيانگذار وهابيت در توضيح اين حديث مي نويسد: چون پيامبر (ص)، کساني را که قبور را مسجد قرار مي دهند، لعن کردند و امت خود را از اين کار برحذر داشت و نهي نمود، و از اينکه قبر او را عيد قرار دهند نهي نمود، از اين رو در اتاق خود دفن گرديدند تا کسي نتواند قبر او را مسجد يا عيد قرار دهد ... بر خلاف ديگران که در بيابان دفن مي شوند، پيامبر (ص) در خانه اش دفن گرديد چون ترسيد قبر او مسجد قرار گيرد. او در خانه اش به خاک سپرده شد تا قبر او را نه مسجد قرار دهند و نه عيد و نه بت.
استناد ابن تيميه به اين حديث و احاديث مشابه ديگر در زمينه نهي از مسجد قرار دادن قبرها - که از طريق اهل سنت نقل شده - مانند بسياري ديگر از استدلال هاي او است که موضوع يا حکمي را مسلم مي گيرد و موضوع ها و مسايل ديگر را بر آن استوار مي سازد در حالي که از نظر مخالفان او، موضوع يا حکم نخست مورد قبول نيست تا مسائل متفرع بر آن نيز ثابت گردد. در اينجا اجمالا بايد توجه داشت که مقصود از احاديث ياد شده، بت قرار دادن يا قبله قرار دادن قبور است زيرا يهود و نصاري چنين مي کردند. اما حرمت ساختن مسجد بر فراز قبرها يا کنار آنها از احاديث استفاده نمي شود.
اما اين ادعا که پيامبر اسلام(ص) براي آنکه قبرش مسجد و بت قرار نگيرد، در خانه شان دفن گرديدند، هيچ سند و مدرکي ندارد جز اظهار نگراني عايشه در دنباله حديث که ابن تيميه نيز به آن استناد کرده است. يعني جمله «لو لا ذلک لابزر قبره، خشي ان يتخذ مسجدا»: اگر اين ملاحظه نبود قبر پيامبر (ص) آشکار مي گرديد، [پيامبر] ترسيد که قبر او را مسجد قرار دهند.
اين حديث را مسلم در صحيح خود از طريق ديگر، از عايشه بدين صورت نقل کرده: قال رسول الله(ص) في مرضه الذي لم يقم منه: لعن الله اليهود و النصاري التخذوا قبور انبيائهم مساجد، قالت فلو لا ذلک ابرز قبره غير انه خشي ان يتخذ مسجدا. يادآوري مي شود که در اين حديث کلمه «خشي » توسط شارح صحيح بخاري به صورت فعل ماضي معلوم (خشي) و توسط شارح صحيح مسلم به صورت مجهول (خشي) اعراب گذاري و ضبط شده است. چه «خشي » را معلوم بخوانيم و چه مجهول، در هر حال اين سخن، استنباط و اظهار نظر عائشه است نه سخن پيامبر. بخاري اين حديث را در صحيح خود در کتاب «جنائز» نيز نقل کرده و در آخر آن سخن عائشه بدين صورت اضافه شده است: و لو لا ذلک لابرزوا قبره غير اني اخشي ان يتخذ مسجدا.: «اگر اين ملاحظه نبود قبر او را آشکار مي کردند ولي من مي ترسم آن را مسجد قرار دهند.» اگر مدرک و دليل دفن پيامبر (ص) در اتاق مسکوني آن حضرت را اين حديث قرار دهيم موضوع هيچ ارتباطي با پيامبر نخواهد داشت زيرا اين عائشه است که مي گويد: مي ترسم قبر پيامبر (ص) را مسجد قرار دهند، نه پيامبر (ص)!
از طرف ديگر اظهار نظر منقول از عائشه نه با احاديثي که از طريق شيعه رسيده سازگار است و نه با احاديثي که در کتب و سنن اهل سنت نقل شده است.
علت انتخاب محل دفن پيامبر اسلام(ص) از ديدگاه احاديث
ابن ماجه قضيه را چنن نقل مي کند: مسلمانان در تعيين محل قبر پيامبر (ص) اختلاف نظر پيدا کردند: گروهي گفتند: در مسجدش دفن شود، گروهي گفتند: با اصحابش دفن شود. ابوبکر گفت: از پيامبر شنيدم مي فرمود: "هر پيامبري، هر جا که از دنيا رفت، در همان جا دفن مي شود" از اين رو بستر پيامبر (ص) را که در آن درگذشته بود، بلند کردند و در محل آن قبر کندند و نيمه شب چهارشنبه به خاک سپردند. "مالک" روايت مي کند که پيامبر اسلام(ص) روز دوشنبه از دنيا رفتند و روز سه شنبه به خاک سپرده شدند و مردم، بدون جماعت و تک تک بر جنازه او نماز خواندند [آنگاه] گروهي گفتند: نزد منبر دفن شود. ديگران گفتند: در بقيع دفن شود، ابوبکر آمد و گفت: از پيامبر (ص) شنيدم مي فرمودند: "هر پيامبري در همان محلي که در آنجا فوت کرده، دفن مي شود" پس در همان جا براي حضرت قبر کندند.
"احمد زيني دحلان" پس از نقل سخنان ابوبکر، اضافه مي کند: حضرت علي (ع) گفت: من نيز اين سخن را از پيامبر (ص) شنيدم.
"علي بن برهان الدين حلبي" در اين باره چنين مي نويسد: اصحاب پيامبر (ص) در تعيين محلي که پيامبر در آنجا دفن شود، اختلاف پيدا کردند: برخي گفتند: بايد حمل شود و در کنار قبر ابراهيم خليل (ع) دفن گردد. ابوبکر گفت: او در همان محلي که در آن درگذشته است دفن کنيد زيرا خداوند روح او را در محل پاک قبض کرده است.
در روايتي آمده است: ابوبکر گفت: من در اين باره حديثي از پيامبر (ص) شنيدم که مي فرمود: "هر پيامبري هر جا که از دنيا رفت، در همانجا دفن مي شود." در برخي روايات سخن ابوبکر با اين لفظ نقل شده است: "خداوند روح هيچ پيامبر را قبض نمي کند مگر در همان محلي که بايد در آنجا دفن شود."
نيز از ابوبکر نقل شده است که: از پيامبر (ص) شنيدم مي فرمودند: "هر پيامبري در جايي که در نظر او از همه جا محبوبتر است از دنيا مي رود." در حديث آمده است "هر پيامبري که درگذشته، در همانجا که از دنيا رفته به خاک سپرده شده است" پس بستر پيامبر را کنار زدند و بدن او را در همان محلي که در آنجا به لقاي خدا شتافته بود، به خاک سپرده شد.
اين معنا در کتب و احاديث شيعه نيز آمده است: مرحوم شيخ طوسي روايت مي کند: هنگامي که پيامبر(ص) درگذشتند، خاندانش و کساني که از اصحاب او حاضر بودند، در تعيين محلي که سزاوار است پيامبر(ص) در آن دفن گردد، اختلاف کردند: بعضي گفتند: در بقيع دفن شود، بعضي ديگر گفتند: در صحن مسجد دفن شود.
اميرالمؤمنين(ع) فرمودند: خداوند، پيامبر (ص) را در پاکترين نقاط قبض روح کرده است، پس سزاوار است در همان بقعه اي که در آن درگذشته است، دفن شود. اين سخن را پذيرفتند و در نتيجه، جسد پيامبر (ص) در حجره اش به خاک سپرده شد.
فضل بن حسن طبرسي نيز مي نويسد: مسلمانان درباره محل دفن پيکر پيامبر (ص) به بحث و گفتگو پرداختند، در اين هنگام علي (ع) گفت: "خداوند هر مکاني را که پيامبر (ص) را در آن قبض روح کرده است، همانجا را براي دفن او برگزيده است، من او را در حجره اش که در آن درگذشته است، دفن مي کنم" مسلمانان اين پيشنهاد را پذيرفتند. همه اين اسناد و شواهد گواهي مي دهد که در انتخاب محل دفن پيامبر (ص)، سخن از مسجد قرار گرفتن قبر او در ميان نبوده و خود حضرت چيزي در اين باره نفرموده است.
منبع: پايگاه اطلاع رساني حوزه
