در این مقاله دو پرسش و پاسخ را در مورد تقلب در امتحانات مطرح می کنیم امید اینکه در این ایام امتحانات راهگشای دانش آموزان و دانش جویان عزیز باشد:
سوال: اینجانب از یکی از دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور در رشته داروسازی با مدرک دکترای حرفه‌ای فارغ التحصیل شدم. در هنگام انجام آزمایشات برای پایان نامه تخصصی، به علت طولانی شدن مراحل پایان نامه و خستگی مفرط، متأسفانه در نتائج ارائه شده به هیئت داوران دست بردم و با تغییر داده‌ها و نتایج، کار را تمام کردم و پایان نامه را قبول شدم. اگر در نتایج دست نمی‌بردم أصلاً ممکن بود که کار من نتیجه ندهد و یا حتی مجبور می‌‌شدم موضوع دیگری را انتخاب کنم و من که حدود دو سال از وقت خود را صرف موضوع أولیه کرده بودم در آن موقع نتوانستم درست تصمیم بگیرم و فریب هوای نفس و شیطان را خوردم. اکنون بعد از گذشت هفت سال عذاب وجدان و ناراحتی عمیقی در این مورد دارم که نمی‌‌دانم چگونه می‌‌توانم این گناه خود راجبران کنم. خواهش می‌‌کنم به من کمک کنید که چگونه می‌‌توانم از شر این خبطی که مرتکب شدم رها شوم؟
به طور کلی کار شما خلاف شرع بوده و باید استغفار و توبه کنید. ولی اگر صلاحیت علمی دکترای حرفه‌ای رشته مذکور را دارید، اشتغال شما به این کار بلامانع و حقوقتان حلال است.
پاسخ مراجع عظام تقلید نسبت به این سۆال، چنین است:حضرت آیت الله العظمی خامنه‌ای(مد ظله العالی):
تقلّب حرام است و باید از کاری که کرده‌اید توبه کنید، ولى اگر تخصص و مهارت لازم را براى کارى که براى آن استخدام شده‌اید دارید و مقرّرات استخدام رعایت شده، استخدام و دریافت حقوق اشکال ندارد.
حضرت آیت الله العظمی سیستانی(مد ظله العالی):
تقلب حرام است و باید استغفار کنید، ولی اگر شما از نظر تخصص، توانائی انجام کار در حد مطلوب را داشته باشید حقوقتان حلال است.
حضرت آیت الله العظمی نوری همدانی(مد ظله العالی):
استغفار کنید و به مقتضای قوانین عمل شود.
حضرت آیت الله هادوی تهرانی(مد ظله العالی):
کار شما خلاف شرع بوده است و باید استغفار و توبه کنید. ولی اگر صلاحیت علمی دکترای حرفه‌ای داروسازی را دارید، اشتغال شما به این کار بلامانع است.
(توجه: استفتا از دفاتر آیات عظام: خامنه ای، سیستانی، نوری همدانی(مد ظلهم العالی) توسط سایت اسلام کوئیست انجام گرفته است)
سوال: تقلب در امتحانات با توجه به این که طرف مقابل راضی باشد، چه حکمی دارد؟
ظاهراً در حرمت تقلب میان فقها اختلافی نیست، آن چنان که کتاب «رساله ی دانشجویی» در پاسخ به این سۆال که حکم تقلب در امتحان چیست؟ از قول همه ی مراجع عدم جواز را به عنوان پاسخ نقل می کند.[1]
همچنین در این کتاب در پاسخ به این سۆال که اگر طرف مقابل راضی به تقلب از روی نوشته اش باشد حکمش چیست، این گونه آمده است: «همه ی مراجع: رضایت شخص مقابل هیچ تأثیری در حکم ندارد»؛[2]یعنی حکم تقلب که همان حرمت است با رضایت طرف مقابل جایز نمی گردد.
در همین رابطه سۆال دیگری از دفتر برخی مراجع صورت گرفته است که به همراه پاسخ تقدیم می شود:
سۆال: اگر دانش آموز یا دانشجویی در امتحانات با تقلب نمره ی قبولی کسب کند و به مرحله ی بالاتر برود و از مزایای آن استفاده کند، حکم استفاده از این مزایا چیست؟حضرت آیت الله خامنه ای(مد ظله العالی):
تقلب حرام است، ولی اگر تخصص و مهارت لازم را برای کاری که برای آن استخدام شده دارد و مقررات استخدام رعایت شده، استخدام و دریافت حقوق اشکال ندارد.
حضرت آیت الله فاضل لنکرانی(ره):
مشکل است، شرعاً نمی تواند از این مزایا استفاده کند.
حضرت آیت الله بهجت(ره):
باید جبران کند آن درس را.
حضرت آیت الله تبریزی(ره):
تقلب دروغ عملی است و جایز نیست و اگر کسی این کار را کرد و متصدی کاری شد که خبرویت نمی خواهد و مانند دیگران کار کرد، مانعی ندارد و در صورتی که آن کار خبرویت می خواهد و شخص مذکور خبرویت آن را ندارد، تصدی آن جایز نیست.
حضرت آیت الله صافی گلپایگانی(مد ظله العالی):
تقلب در هر امری جایز نیست.
حضرت آیت الله مکارم شیرازی (مد ظله العالی):
در صورتی که در یکی دو ماده ی درسی تقلب کرده باشد، هرچند کار خلاف کرده، ولی مدرک گرفته شده و ادامه ی تحصیل و استخدام با آن مدرک اشکال ندارد.
حضرت آیت الله سیستانی(مد ظله العالی):
استفاده ی او اشکال ندارد، گرچه عمل او (تقلب) جایز نیست».[3]
لازم به توضیح است که این مسئله (انجام تقلب) مبتنی بر چند کار خلاف است:
1. تقلب مخالفت با قانون امتحانات است و مخالفت با قانون جایز نیست.
2. مبتنی بر دروغ است، چون دانش آموز یا دانشجو و... هنگام تحویل برگه آن را به نام خود تحویل می دهد و ظاهراً باید معلومات خودش باشد، در حالی که چنین نیست.
3. رضایت طرف مقابل نه تنها اعتبار ندارد، بلکه بسا شریک در جرم محسوب شود.
4. حق شخص دیگری ضایع شده.
پی نوشتها:
[1] رساله ی دانشجویی، مسئله ی 539.
[2] همان، سۆال 543.
[3] مسائل جدید از دیدگاه علما و مراجع تقلید، ج 3، ص 211.
