"وقف" اولین نهاد مدنی در اسلام است که در حيات پیامبر به وجود آمد

 

از آنجا که موقوفات یکی از مهم ‌ترین و وسیع ‌ترین مباحث تاریخ و جوامع اسلامی محسوب می‌شود و به این دلیل که نقش بسیار مهمی در فعالیت‌های دینی، اجتماعی و فرهنگی انسان معاصر دارد، از اهمیت و جایگاه ویژه‌ای میان جوامع اسلامی برخوردار است.

با هدف بررسي بيشتر جوانب مختلف "وقف"، شفقنا گفتگويي  با دکتر صادق عبادي، پژوهشگر مسائل تاريخ و وقف در اسلام که کتاب «ساختار وقف در جهان اسلام» را ترجمه و نگارش کرده، انجام داده است:

نهاد وقف  چگونه در اسلام به وجود آمد؟

نهاد "وقف" اولین نهاد مدنی در اسلام است که در حيات پیامبر، بدون دستور الهی به وجود آمد، هنگامی که یکی از صحابه مالی ارزشمند بدست آورد و خواهان ماندگاری او شد، پیامبر گرامی به او فرمود (حبس الأصل و سبّل الثمر) یعنی: اصل سرمایه را نگهدار و حاصل آن را در راه خدا هزینه کن، و این شد که بسیاری از مسلمانان از جمله حضرت علی دست به وقف کردن اموال خود زدند و نهاد وقف به یکی از مهمترین نهادهای اقتصادی اجتماعی وخیرية در تاریخ اسلام بدل شد.

با توجه به اینکه موضوع وقف مسأله ای قدیمی تاریخی است، آیا فایده ای برای دوران معاصر دارد؟

اتفاقا امروزه نهاد های خیريه و وقف در جهان در حال گسترش و نهادینه شدن  است، مشکل برخی در جوامع مسلمان این است که نهاد وقف را صرفا یک نهاد دینی می دانند و حاضر به تغییر و تحول در آن نیستند، در حالی که مصادیق وقف مانند سقاخانه، در زمانه خود وسیله بسیار مهم و حیاتی بوده و امروز باید تبدیل به وسیله جدید برای خدمت به مردم شود. امروزه همه فعالیت های محیط زیست می تواند در قالب وقف قرار گیرد.

لازمه این تحول چیست؟

برای تحول در نهاد وقف، علاوه بر رعایت اصول اساسي آمده در فقه وقف، باید قوانین جدید مطابق با نیازها و مشکلات روز تصویب شود، فتاوای جدید توسط فقها صادر گردد، آیین نامه های جدید در قالب نظامنامه برای موسسات خیريه و موقوفات وضع گردد تا تحولی در ان به وجود اید.

به نظر شما وقف بهتر است در چه زمینه ای باشد؟ وقف ملک، وقف زمین، وقف مغازه یا ....؟

محدوده خاصی ندارد، هر مال ارزشمندی قابلیت وقف دارد، و در هر زمینه خدماتی، به جز فعل حرام، می توان وقف نمود، اما این ها نیاز به قالب قانونی، فقهی و مدیریتی دارد. به عنوان مثال در گذشته مالی به عنوان« سهام» وجود نداشت اما امروزه می توان حتی سهام را وقف کرد اما نیاز به چارچوب قانونی دارد که متاسفانه در ایران هنوز قالب های قانونی به روز نداریم.

در حال حاضر  وقف در کدام کشور اسلامی پیشرفته تر و سازماندهی تر است؟

پس از این که موضوع تحول در وقف توسط «سازمان توسعه اسلامی» در سه دهه پیش مطرح شد،این مسئله  دربسیاری کشورها ، از جمله ایران، عربستان، کویت، امارات، عمان، اردن، مصر، لبنان، مالزی، ترکیه و سودان به جدیت پیگیری شد و به موفقیت های قابل توجهی رسیدند.

آثار جناب عالی در زمینه وقف چیست؟

علاوه بر چند مقاله که در زمینه معرفی تجربیات وقف در کشورهای اسلامی از جمله ایران، کویت، عمان، که در «مجله وقف میراث جاویدان» در سال های پیش منتشرشد، یکی از کتاب های مهم و مرجع در زمینه مباحث نوین وقف از زبان عربی به فارسی با نام «ساختار وقف در جهان اسلام» ترجمه و به چاپ رسید.

همچنین مجموعه استفتاءات نوین مراجع تقلید با نام «احکام نوین وقف» به طور محدود منتشر شد. تعدادی مقاله و پژوهش نیز به زبان عربی در برخی مجلات تخصصی به چاپ رسیده است.