پرسش :
چگونه خدايي بوده، هست و خواهد بود؟
پاسخ :
براي پاسخ به اين سوال بايد در نظر داشت كه اين سوال با همة اجزايش يك سوال كلي است و در حقيقت مي خواهد برساند كه چگونه خدا از دورترين زمان ها بوده و الان هم وجود دارد و آينده نيز خواهد بود؟
ازلي و ابدي بودن خدا:
علت اين كه خدا ازلي و ابدي است، يعني قبل از همة موجودات بوده است و بعد از همة موجودات نيز خواهد بود، اين است كه اولاً: هستي موجودات و نيز تمام آفرينش و نظم و هماهنگي كه بين آنها وجود دارد به انسان مي فهماند كه اين دستگاه منظم و هماهنگ را با همة جزئياتش خدايي آفريده كه همة اينها وابسته به او هستند و نيازمند به او مي باشند و او به هيچ چيز نيازمند نيست. براي اينكه او به همة موجودات عالم، هستي بخشيده و تا كسي خودش يك چيز را نداشته باشد، نمي تواند به ديگري ببخشد. مثلاً شما اگر پولي نداشته باشيد، نمي توانيد به ديگري بدهيد؛ يعني براي شما پرداخت پول ممكن نيست. پس خدائي كه تمام عالم را وجود و هستي داده حتماً خودش بايد وجود و هستي داشته باشد و در وجود و هستي خود نيازمند به چيز ديگري نباشد.
ثانياً: ما هيچ زماني را نمي توانيم تصور كنيم كه در آن زمان هستي و آفرينش موجودات نباشد، بلكه هميشه در عالم موجودات بوده و بعد از اين هم خواهد بود و اين عالم موجودات آن نيازمند خدايي است كه آن را بيافريد؛ يعني پروردگاري كه دائماً در حال آفرينش باشد و اگر لحظه اي خداوند اين جهان آفرينش را به حال خود رها كند اين عالم نيست و نابود مي شود.
ثالثاً: اين سوال كه چگونه خدا از قبل بوده و در حال حاضر هم هست و در آينده نيز خواهد بود؟ بي معنا است به اين دليل كه زمان گذشته، زمان حال و نيز زمان آينده يعني همة زمانها جزء اين عالم است و حتي زمان كه جزء اين عالم است نيز نياز به خداوند دارد كه آن، زمان را بيافريند و اگر خداوند زمان را نمي آفريد، قطعاً زمان وجود نمي داشت. پس خداوند بالاتر از زمانها و مكان ها است يعني در محدودة زمان و مكان نمي گنجد چون او خود آفرينندة زمان و مكان است. پس هميشه خواهد بود و در اين بودن نياز به هيچ چيز ندارد و به اين صفت خداوند كه هميشگي بودن است يعني قبل از همة زمانها بوده و بعد از همة زمانها خواهد بود ازلي و ابدي مي گويند و چون خداوند هم ازلي و هم ابدي است يعني پس به او سرمد مي گويند.[1] يعني خداوند هميشه بوده و هست و خواهد بود.
يکي از کوتاه ترين دليل براي ازليت و ابديت خداوند سبحان، برهاني است که بر اساس «واجب الوجود بودن خداوند» شکل مي گيرد، و آن اين است که: در جاي خودش به اثبات رسيده است که خداوند «واجب الوجود» است، يعني ثبوت وجود براي او ضروري است و سلب و نفي وجود وجود از ذات مقدس او ممتنع است، بنابر اين موجود وجود مستلزم آن است که سلب وجود از ذات الهي در هيچ فرضي از فروض ممکن نباشد، و معناي آن اين است که ذات الهي نه مسبوق به عدم است و نه عدم به آن لاحق خواهد شد، و دين چيزي جز ازلي و ابدي بودن خداوند سبحان نيست.[2]
حضرت علي ـ عليه السلام ـ در اين باره مي فرمايد:
«خداوند اولي است كه قبل ندارد تا چيزي قبل از او باشد و آخري است كه بعد ندارد تا چيزي بعد از او باشد.»[3]
امام صادق ـ عليه السلام ـ در اين رابطه مي فرمايد:
«او «اول» است بدون آنكه چيزي قبل از او باشد و ابتدايي پيش از او باشد و «آخر» است بدون آنكه خود او پاياني داشته باشد همواره بوده و هميشه خواهد بود بدون آنكه آغاز و پاياني داشته باشد.»[4]
پس با توجه به مطالب فوق در مي يابيم كه خداوند ابدي و جاويدان است و ازلي، هم اول است و هم آخر، هميشه بودن و سرمديت عين ذات الهي است و جداي از ذات الهي نمي باشد.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. آموزش عقايد، علامه طباطبايي.
2. خدا را چگونه بشناسيم، ص 13 و 22.
3. معارف اسلامي، ج 1، ص 60 مراجعه نماييد.
[1] . مصباح يزدي، محمد تقي، آموزش عقايد، تهران، سازمان تبليغات، چاپ 4، 1369، ج 1، ص 85.
[2]. سعيدي مهر، محمد، کلام اسلامي، موسسه فرهنگي طه، چاپ 1377، ج1، ص 253.
[3] . نهج البلاغه، خطبة 91.
[4] . اصول كافي، ج 1، ص 116، باب معاني الاسماء، حديث 6.
