حق الناس
سئوال 1: شخصی قبل از سن بلوغ اموال مردم را سرقت نموده بعضی از آنها را می‌شناسد و بعضی را نمی‌شناسد و آنهائی را كه می‌شناسد نمی‌داند چه مقدار از اموال آنها را برده است حال می‌تواند این شخص مقداری را صدقه بدهد تا برائت ذمه حاصل شود؟ (مقلد مقام معظم رهبری)
جواب: افرادی را كه می‌شناسید باید آنها را راضی كنید و حلالیت بطلبید و آنها را كه نمی‌شناسید باید به اذن حاكم شرع (مجتهد جامع الشرایط) از طرف آنها صدقه بدهید. (طبق سؤالی كه از دفتر ایشان شد) و (ر.ک: استفتائات امام خمینی (ره)، ج 2، ص 286، س 16)
سؤال 2: اگر كسی مالی را از شخصی غصب كرده باشد آیا حتماً باید حضور وی برود و خود را معرفی كند بعد مال را تحویل دهد یا به طور مخفیانه هم می‌تواند این مال را به این شخص برساند؟
جواب:معرفی كردن خود لازم نیست اگر مال غصبی را به صاحبش برگرداند هر چند بوسیله شخصی دیگر باشد ذمه او بری می‌شود و از گناه خود نیز توبه نماید انشا الله خداوند متعال او را مشمول عفو و رحمت خود قرار می‌دهد. (ر.ک: مجمع المسائل آیت الله گلپایگانی (ره)، ج 2، ص 109)
سؤال 3: آیا از بین بردن اشیاء فساد آور دیگران به طور عمد جایز است یا خیر؟
جواب: بدون اجازه مجتهد جامع الشرایط اقدام ننمائید. (ر.ک: استفتائات مقام معظم رهبری، س 1066)
سؤال 4: مدتی است در یك نهاد انقلابی مسئول قسمتی هستم و در محل كارم دستگاههای گران قیمتی وجود دارد كه به لحاظ امنیتی آنها را به خانه برده و در آنجا كارهای اداری را انجام می‌دهم آیا می‌شود بعضی از كارهای شخصی را با آنها انجام داد؟
جواب: استفاده از اموال دولتی برای كارهای شخصی جایز نیست و موجب ضمان اجره المثل می‌شود، بلی در مواردی كه خلافت مقررات نباشد و با اجازه مسئولین مربوط باشد اشكال ندارد. (ر.ک: استفتائات مقام معظم رهبری، س 1965) و (جامع المسائل آیت الله فاضل، ج 1، س 922)
سؤال 5: اگر كسی بدون مسئولیت و در اثر سهل انگاری به شخصی ضرر و زیانی وارد كند و قابل جبران نباشد و امكان دسترسی به شخص برای طلب حلالیت را نداشته باشد، تكلیفش چیست؟
جواب: اگر ضرر و زیان مادی است باید جبران نماید و یا به نحوی طلب حلالیت كند و اگر طرف را نمی‌شناسد از طرف او با اجازه مجتهد جامع الشرایط به فقیر صدقه دهد و از گناه خود هم توبه نماید و اما اگر ضرر و زیان غیر مادی باشد مثلاً بر اثر غیبت یا تهمت آبروی مسلمانی را ریخته است جبران آن به این است كه سوء ظن آن افراد را نسبت به شخص مذكور بر طرف نماید و با تعریف از او و یا تكذیب گفته‌های قبلی خود رفع مشكلی نماید و اگر این جهت هم ممكن نباشد برای او از خداوند طلب مغفرت كند و از گناه خود نیز توبه نماید انشاء الله خداوند متعال او را مشمول عفو خود قرار می‌دهد ـ چنانچه مورد دیگری در نظر است خصوص مورد را بنویسید تا جواب مناسب داده شود. (ر.ک: جامع المسائل آیت الله فاضل، ج 2، س 1200 و 1201)
سؤال 6: اگر كبوتری در حیاط منزل ما آمده باشد و ما آن را برداریم و مجانی به كسی كه كبوتر باز است بدهیم آیا از نظر شرعی این كار درست است یا نه؟
جواب: اگر بدانید كبوتر مذكور مالك دارد نمی‌توانید آن را به دیگری بدهید بلكه حكم مجهول المالك را دارد و باید از مالك آن جستجو شود و در صورت یأس از پیدا شدن مالك، صدقه بدهید. (تحریر الوسیله امام (ره)، ج 2، ص 222، م 3) و (ر.ک: استفتائات امام خمینی (ره)، ج 3، ص 609، س 20)
سؤال 7: اگر شیء گم شده‌ای را قبل از بلوغ پیدا كرده و استفاده كرده باشیم، حالا تكلیف چیست و چه باید بكنیم؟
جواب: اگر علامت خاصی داشته كه بتوانید با اعلام، صاحب آن را پیدا كنید بنابراین احتیاط واجب باید از طرف صاحبش صدقه می‌دادید و اكنون كه از آن استفاده كرده‌اید اگر عین آن موجود نیست قیمت آن را از طرف صاحبش به فقیر غیرسید صدقه بدهید (ر.ک: توضیح المسائل امام خمینی (ره)، م 2564 و 2565)
سؤال 8: اگر چیزی را روی زمین نظیر«پول یا شیء قیمتی» كم ارزش یا با ارزش مشاهده كنیم آیا حق بردن و یا استفاده كردن آن را داریم یا خیر؟
جواب: اگر بر ندارید بهتر است زیرا در صورتی كه دارای علامت باشد و قیمت آن بیشتر از 6/12 نخود نقره سكه دار باشد باید تا یكسال برای پیدا شدن صاحبش اعلام نمائید. (توضیح المسائل امام خمینی(ره)، م 2564 تا 2580)
سؤال 9: زمانی كه انسان برای ادای حق الناس پای آبروی او در میان باشد یعنی با بیان حقیقت آبروی او در خطر باشد چه باید بكند و چگونه می‌توان ادای حق نمود؟
جواب: اگر شیء خاصی را از كسی برداشته باشند و عین آن موجود است مثلاً ساعت، انگشتر، و....خود آن چیز را و او بوسیله پست سفارشی برای صاحبش ارسال نماید و اگر آن شیء از بین رفته و عین آن در بازار موجود نیست قیمت آن را به صاحبش برسانید و لازم نیست كه بگویید مربوط به چیست بلكه می‌توانید بگوئید شخصی سابقاً به شمار بدهكار بوده و این وجه را برای شما فرستاده است. (ر.ک: استفتائات جدید آیت الله مکارم، س 1165 و 1166، ج 2)
سؤال 10: اگر فردی پول شخصی را دزدیده باشد و شخص مورد نظر فوت كرده باشد و فرد از كار خود پشیمان شده باشد و در صدد جبران برآید چه باید بكند؟
جواب: باید وجه مذكور را به ورثه او بپردازد و یا از همه ورثه رضایت بگیرد و لازم نیست بگویدمن از او دزدیده‌ام بلكه می‌تواند بگوید میت از من طلب داشته است. (ر.ک: استفتائات جدید آیت الله مکارم، س 1165 و 1166، ج 2) و (ر.ک: استفتائات امام خمینی (ره)، ج 2، ص 560، س 95)
سؤال 11: اگر فردی نداند كه به چند نفر بدهكار است و یا شك داشته باشد كه آیا مدیون و قرض دار است یا نیست و نداند كه مثلاً مغازه دار تخفیف را پذیرفته یا نه چه باید بكند؟
جواب: اگر یقین بر بدهكاری دارد و از پیدا شدن طلبكار مأیوس است به مقداری كه یقین دارد از طرف صاحبانش به فقیر غیر سید صدقه بدهد و در مواردی كه جنسی خریده‌اید و قیمت آن را فروشنده تعیین كرده است تا یقین بر تخفیف فروشنده پیدا نكنید ضامن قیمت هستید و باید بپردازید. و در مواردی كه شك به بدهكاری دارید پرداخت آن واجب نیست. (ر.ک: استفتائات امام خمینی (ره)، ج 2، ص 289)
سؤال 12: وقتی شخصی از كنار درختی یا باغی می‌گذرد می‌تواند از میوه و محصول آن باغ استفاده كند یا خیر؟
جواب: جایز است برای مسافر هنگام عبور از كنار باغها با رعایت چند شرط از میوه آن به قدر حاجت بخورد: 1) به قصد خوردن میوه نیامده باشد. 2 ) موجب فساد نگردد. 3) چیزی را از میوه باغ با خود حمل نكند. و احتیاط آنست كه در صورت یقین به عدم رضایت مالك خودداری كند. (ر.ک: استفتائات جدید آیت الله مکارم، ج1، س 1578)
سؤال 13: زنی كه ارث پدرش را شوهر فروخته و خرج كرده و بعد گفته بعداً جبران می‌كنم، حالا بعد از 10، 15 سال پول را برنگردانده، اگر زن واقعاً به این پول احتیاج داشته باشد می‌تواند طلب خود را از شوهر به تدریج از خرجی خانه تقاص كند یا خیر؟
جواب: اگر بدهکار بدهی خود را انکار کند و با بدون عذر در پرداخت آن کوتاهی نماید طلبکار می تواند از اموال او تقاص نماید البته اگر در این زمینه قانونی وجود داشته باشد باید مراعات گردد. (ر.ک اجوبه الاستفتائات رهبری، ج 2، ص 261، س 679)
سؤال 14: آیا در جبران خسارت مال تلف شده مثل سكه طلا ضامن قیمت یوم التلف هستیم یا روزی كه می‌خواهیم خسارت را جبران كنیم؟
جواب: قیمت یوم التلف را بدهد مگر اینکه خود مال موجود باشد که باید خود آن را رد کند. (ر.ک: استفتائات امام خمینی (ره)، ج 3، ص 560، س 95)
سؤال 15: ردّ مظالم یعنی چه؟ لطفاً توضیح دهید؟
جواب: كلمه مظالم جمع كلمه مظلمه است، این کلمه از ماده ظلم گرفته شده و از نظر اصطلاح فقهی به اموال و بدهی هایی گفته می شود که انسان از روی ظلم و بی عدالتی از بندگان خدا گرفته و نپرداخته است.و مظلمه عبارت از نوع خاصی از مدیون و مشغول الذمه بودن است و خصوصیت و ویژگی آن به این صورت است كه: یا انسان مبلغ مشخصی به فرز معینی مدیون است اما نمی‌داند كجاست و به او دسترسی ندارد، و یا اینكه می‌داند كه مبلغ معینی مدیون است اما به صورت مشخص، فرد مدیون برایش معلوم نیست كه چه كسی است؟ در هر دو صورت فرق نمی‌كند كه علت مدیونی، غصب و سرقت باشد، او یا اینكه سبب آن امری مشروع باشد مثلاً از شخصی قرض كند و بعد قرض دهنده را پیدا نكند و امكان دسترسی به او نباشد، و یا می‌داند از كسی قرض كرده اما نمی‌داند كی بوده است؟ این معنی كلمه مظلمه كه جمع آن مظالم است. اما حكم آن این است كه: مقدار دین مذكور را باید به اشخاص فقیر صدقه بدهد، كه اصطلاحاً به این پرداخت صدقه و رد مال به فقیر بابت دین مزبور رد مظالم گفته می‌شود. آنچه تا كنون گفته شد حالت یقینی رد مظالم است اما گاهی چون شخص در برهه‌ای از زندگانی خیلی مقید به رعایت حقوقی دیگران در اموالشان نبوده است و چه بسا اموال آنان را تلف كرده است سپس متنبه می‌شود و احساس مدیونی می‌كند، و از طرفی شخصاً نمی‌داند به چه كسی و چه مبلغی بدهكار است؟ به منظور اینكه اگر واقعاً به كسی بدهكار است ذمه اش بری شود مبلغی را احتیاطاً به عنوان رد مظالم به فقرا صدقه می‌دهد. (ر.ک: جامع المسائل آیت الله فاضل، ج 2، س 1200)
سؤال 16: آیا كپی و تكثیر یا رایت نوار و سی دی های خارجی و ایرانی جایز است یا خیر؟
جواب: نظر مقام معظم رهبری آنست كه: احواط این است كه در نسخه برداری و تكثیر سی دی های كامپیوتری كه در داخل تولید شده است حقوق صاحبانشان از طریق كسب اجازه از آنان رعایت شود و در مورد خارج كشور تابع قرارداد است. (ر.ک: استفتائات مقام معظم رهبری، ص489، س 1343)
