در بورس اوراق بهادار، سهام شرکت ها و اوراق مشارکت تحت ضوابط و مقررات خاص، مورد معامله قرار می گیرد و به این ترتیب بورس یک بازار کاغذی است، کاغذهایی که البته بهادار است و قیمت دارد. نام این ورقه ها، ورقه های سهم یا سهام است. کارکرد بورس این گونه است که شرکت های تولیدی، صنعتی، بازرگانی که شرایط ورود به بورس ازجمله شفافیت مالی و سوددهی کافی را دارند، بخشی از دارایی خود را به تعداد مشخصی سهم تقسیم و آن را برای فروش به مردم و سرمایه گذاران عرضه می کنند. این سهام حامل دو نوع دارایی است: اول مالکیت در بخشی از مایملک شرکت و دوم سودی که در آینده نصیب خریدار می شود.
به این ترتیب، خریداران سهام شرکت ها خود و سرمایه خود را در سود و زیان شرکت هایی که سهام آن را خریده اند، درگیر می کنند و در فواصل مختلف براساس تشخیصی که از آینده سودآوری یا کاهش سودآوری یک سهم می دهند، اقدام به خرید یا فروش سهام می کنند. لذا بورس یک بازار کاملا ریسکی و تخصصی است. به همین ترتیب، نظارت بر عملکرد شرکت های حاضر در بورس بسیار شدید است و آنها باید عملکردی شفاف داشته باشد و اطلاعات درستی ارائه دهند تا سرمایه گذاران براساس آن به خرید سهام شرکت ها متمایل شده یا انگیزه ای برای خرید آن نداشته باشند. شاید این اصطلاحات بورس به درد شما بخورد:
سهم بورسی
آنچه به عنوان سهم یا سهام در بازار بورس معامله می شود سرمایه شرکت هاست و به قسمت های مساوی تقسیم شده که به هر کدام از آنها سهم می گویند. برای آن که این سرمایه ها به سهم تبدیل شود، در ابتدای کار برای آنها ارزش اسمی در نظر می گیرند. ارزش اسمی اولیه سهم در کشور ما 1000 ریال است. ارزش واقعی هر سهم پس از معامله در بورس بر مبنای میزان سودآوری شرکت، تحولات اقتصادی کشور و نظام بین الملل، میزان عرضه و تقاضا و پیش بینی ها درخصوص میزان سودآوری شرکت در آینده مشخص می شود.
به عنوان مثال در حالت طبیعی قیمت سهام شرکتی با سودآوری بالا گران تر از قیمت سهام شرکتی است که سودآوری آن پایین ارزیابی می شود. با این حال ممکن است با پیش بینی و انتشار خبر درباره سود بالاتر برای شرکتی که سودآوری آن پایین ارزیابی می شده، میزان استقبال از آن سهم افزایش یابد و در نهایت به تشکیل «صف خرید» نیز برای آن منجر شود. افزایش اقبال به یک سهم و تشکیل صف خرید برای آن با توجه به میزان عرضه سهام مورد نظر در بورس موجبات بالا رفتن قیمت سهم مورد نظر را فراهم می کند. باید دقت کنید گاهی ممکن است خبرهای مرتبط با یک نماد، موثق نباشد و سهم یک شرکت بیش از ارزش واقعی آن مبادله شود و سپس با انتشار اخبار واقعی، قیمت آن کاهش یافته و واقعی شود. نکته مهم و اساسی در خرید سهم، دقت کردن هنگام خرید و سنجیدن اخبار مرتبط با سهم مورد نظر است.
نماد شرکت های بورسی
نماد بورس، کدی است که به شرکت های پذیرفته شده در بورس برای دسته بندی و شناسایی آنها داده می شود که حرف اول، دسته بندی گروه آنها و بقیه حروف مخفف نام آنهاست.
معاملات بورس به وسیله کارگزاران بورس انجام می شود که دارای مجوز از سازمان بورس هستند. خریداران در بازار نیز دارای کد معاملاتی هستند تا داد و ستد براساس این کدها از سوی کارگزار با سهولت بیشتری انجام شود. شما می توانید با مراجعه حضوری به کارگزاری های بورس یا بازکردن حساب آنلاین در کارگزاری های ارائه دهنده خدمات خرید و فروش آنلاین، اقدام به سرمایه گذاری در بازار بورس کنید. اگر سهم خوبی را برای خرید انتخاب کرده باشید، می توانید سود سرمایه گذاری خود را از دو راه به دست آورید: اول، تغییرات قیمت سهام در طول دوره سرمایه گذاری که اگر این تغییرات مثبت باشد شما به علاوه سود تقسیمی سالانه از سوی شرکت، سود مناسبی نسبت به میزان سرمایه خود خواهید کرد.
باز و بسته شدن نماد
اصطلاح دیگری که در بسیاری موارد در بورس شنیده می شود، باز یا بسته شدن نماد است. برخی موضوعات ازجمله برگزاری مجامع عادی سالانه و مجمع فوق العاده یک شرکت به بسته شدن نماد و توقف معاملات آن از سوی نهاد ناظر بر بورس منجر می شود تا با مشخص شدن اطلاعات جدید شرکت، معاملات نماد آن شرکت به صورت شفاف به کار خود ادامه دهد. این توقف ها، مدت زمان و دلایل آن قبلا به اطلاع صاحبان سهام می رسد.
همچنین انتشار برخی اخبار مهم که در روند معامله یک سهم تاثیر زیادی دارد یا وجود اطلاعاتی مبنی بر معاملات مشکوک درخصوص یک سهم و احتمال وجود اطلاعات پنهانی یا دستکاری در اطلاعات و دستکاری در قیمت ممکن است موجب توقف سریع و بدون اطلاع قبلی یک نماد شود و تا زمان برطرف کردن مشکلات، نماد از سوی اداره ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ ﻧﺎﺷﺮان ﺑﻮرﺳی ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﻮرس اوراق ﺑﻬﺎدار، بازگشایی نخواهد شد.
برگزاری مجامع عادی و فوق العاده
برگزاری مجامع یک شرکت از مهم ترین دلایل بسته شدن نماد آن شرکت است. مجمع عمومی عادی هر سال برای رسیدگی به صورت های مالی شرکت و تقسیم سود یا زیان میان سهامداران تشکیل می شود. گاهی ممکن است یک شرکت تصمیم به افزایش سرمایه بگیرد. در این حالت مجمع عمومی فوق العاده تشکیل خواهد شد و پس از بررسی این تصمیم و مشخص کردن میزان آن در مجمع فوق العاده این افزایش سرمایه باید به تائید بورس برسد. پس از آن برگه هایی به نام «حق تقدم» خرید سهام با قیمت اسمی هر واحد 100 تومان منتشر می شود و سهامدان آن شرکت براساس میزان سهام خود در اولویت خرید این حق تقدم قرار می گیرند. آنها می توانند برای هر کدام از این حق تقدم ها 100 تومان به حساب شرکت واریز کنند تا پس از تبدیل این برگه ها به سهم، آن را با قیمت واقعی سهم به فروش برسانند.
همچنین اگر سهامداران اصلی مایل به شرکت در افزایش سرمایه نباشند، می توانند این حق تقدم ها را در بورس به فروش بگذارند و به این ترتیب پرداخت قیمت اسمی حق تقدم نیز بر عهده خریدار قرار می گیرد. توجه داشته باشید تقسیم سود در مجمع سالانه یا افزایش سرمایه شرکت به طور طبیعی ممکن است موجب افت قیمت سهام پس از بازگشایی نماد آن شود.
نسبت قیمت به سود هر سهم (P/E)
برای آشنایی با مفهوم نسبت قیمت به سود هر سهم (P/E) ابتدا باید با مفهوم «(EPS) earning Per Share» آشنا شویم. EPS عبارت است از پیش بینی سود هر سهم در سال مالی بعد که پیش از آغاز آن اعلام می شود و شرکت در سال مالی مورد نظر هر سه ماه یکبار گزارشی مبنی بر میزان تحقق این پیش بینی به بورس ارائه می دهد.P/E یا نسبت قیمت به سود هر سهم (EPS) از اولین اصطلاحاتی است که یک سهامدار بورس با آن مواجه می شود. با این شاخص، سهامداران می توانند سهام ها را نسبت به سهام های دیگر مقایسه و ارزشگذاری کنند.البته تعبیر و تفسیرها از نسبت P/E بسیار متفاوت است و در مورد آن باید دقت زیادی کرد. معمولا P/E موقعی که شرکت ها اطلاعات «EPS» خود را منتشر می کنند، محاسبه می شود. به طور مثال در مورد سهمی که قیمت آن 100 تومان و پیش بینی سود آن 20 تومان باشد ، از تقسیم 100 به 20 عدد 5 به دست می آید که گفته می شود P/E آن 5 است. هر چه در طول معاملات قیمت سهم افزایش یابد موجب افزایش این نسبت می شود.
شاخص کل بورس
شاخص کل بورس نشان دهنده سطح عمومی قیمت ها و سود سهام شرکت های پذیرفته شده در بورس است و تغییرات آن میانگین بازدهی سرمایه گذاران در بازار سهام را بیان می کند. توجه داشته باشید افزایش شاخص کل بورس به معنای آن نیست که تمام شرکت های حاضر در بورس سودآوری داشته است. ممکن است سود بالای برخی شرکت ها در بالا بردن این شاخص نقش اساسی داشته باشد، عکس این موضوع نیز صادق است یعنی کاهش شاخص کل به معنای ضرردهی تمام شرکت های حاضر در بورس نیست. پس اگر شاخص 20 هزار واحدی بورس در بازه زمانی یک ساله به 25 هزار واحد برسد، به این معناست که میانگین بازدهی بورس از محل افزایش قیمت سهام شرکت ها و تقسیم سود نقدی بین سرمایه گذاران در آن سال 25 درصد بوده است.
خزانه
خزانه همان چیزی است که همه تصورش را دارند یعنی جایی که تمام اشیای گرانقیمت را می توان در آن نگهداری کرد، اما این تعریف در حیطه اقتصاد کمی فانتزی تر می شود و از تصور گنج خانه ها فاصله می گیرد. چراکه اینجا مقصود از خزانه فقط چند حساب ویژه است که نزد بانک مرکزی هر کشور و ازجمله ایران وجود دارد.
در اصطلاح اقتصاد دو نوع خزانه وجود دارد: خزانه کشور و خزانه دولت. خزانه دولت بخشی از خزانه کشور است، اما ساز و کار خاصی بر آن حاکم است. خزانه کشور یا خزانه ملی در بانک مرکزی هر کشوری واقع شده و مسئول آن نیز بانک مرکزی است. در این خزانه هم جواهرات ملی و سایر اشیای گرانقیمت چون طلا و ارزهای خارجی نگهداری می شود که البته در ساز و کار اقتصادی به حساب نمی آید. آنچه این روزها درباره ماجرای خزانه و خزانه خالی می شنوید همان تقسیم بندی خزانه دولت و کشور است.
طبق قانون اساسی خزانه کشور یا همان حساب ویژه کل دریافت و پرداخت ها نزد بانک مرکزی نگهداری می شود، اما دولت براساس قانون بودجه و سایر قوانین بخشی از این خزانه را به عنوان خزانه دولت منظور و نگهداری می کند. البته همان حساب خزانه دولت هم باز نزد بانک مرکزی نگهداری می شود.دولت جز در چارچوب قوانین بودجه اجازه برداشت اضافی از خزانه کشور را ندارد و می تواند در چارچوب دریافت و پرداخت های خزانه خودش عمل کند. البته منافع ملی و ایجاب شرایط ممکن است این موارد قانونی را تغییر دهد.
