فعل طبيعی و فعل اخلاقی

فعل طبيعی و فعل اخلاقی

افعال طبيعی ، افعال عادی است و انسان به موجب اين افعال مورد ستايش‏ و تحسين واقع نمی‏شود . مثلا انسان گرسنه می‏شود غذا می‏خورد ، تشنه می‏شود آب می‏آشامد ، كسل می‏شود می‏خوابد ، عمل جنسی انجام می‏دهد ، يك كسی به او اهانت می‏كند يا می‏خواهد حقش را بر بايد ، از حق خودش دفاع می‏كند اينها را می‏گويند فعل طبيعی يا كارهای عادی و طبيعی كه حيوانها هم در اين كارها با انسان شركت دارند ولی بعضی كارهای ديگر است كه مافوق كار طبيعی است‏ گاهی اينها را می‏گويند كار انسانی ، و ما فوق كار حيوانی است مثل شكر و سپاسگزاری اگر انسان از شخصی در يك موقعی احسان ديده است ، در يك‏ فرصت مناسب به نوعی در مقابل احسان او سپاسگزاری می‏كند ، حال يا سپاسگزاری لفظی و يا عملی ، مثلا هديه ای برای او می‏فرستد ، بدون آنكه‏ هيچگونه اجبار و الزامی به اين كار داشته باشد اين را می‏گويند يك عمل‏ اخلاقی به طور كلی خدمتهايی را كه انسان به نوع بشر می‏كند بدون آنكه‏ چشمداشتی از آن خدمت داشته باشد بلكه فقط و فقط به منظور اينكه احسانی كرده باشد به ديگری احسان می‏كند ، می‏گويند فعل‏ اخلاقی ، مثل دستگيريها.

سخن در اين است كه معيار فعل اخلاقی چيست ؟ يعنی چه چيز در آن فعل اول‏ وجود دارد كه آن را فعل طبيعی می‏كند ، و چه چيز در اين فعل دوم وجود دارد كه اين را در يك سطح بالاتری قرار می‏دهد و نام اين فعل را فعل اخلاقی‏ می‏كند ؟ در اينجا مسئله ای مطرح است كه ميان خود فرنگيها مطرح شده است‏ و آن اين است كه آيا منهای دين ، فعل اخلاقی می‏تواند وجود داشته باشد يا نه ؟ يعنی اگر انسان دارای دين و ايمان نباشد آيا تمام افعالش فعلهای‏ طبيعی است و هيچ فعل او رنگ اخلاقی پيدا نمی‏كند ؟ و يا اينكه مانعی‏ ندارد كه انسان جوری تربيت بشود كه بدون آنكه دين و ايمانی در كار باشد ، بتواند كار اخلاقی انجام بدهد ؟ در واقع دو مطلب است : يك وقت هست‏ كه می‏گوئيم فعل اخلاقی يعنی فعلی كه مستقيما دين دستور داده باشد كه نظر اول اين بود ، و نظر دوم اين است كه نه ، انسان را می‏شود به گونه ای‏ ساخت كه ملكاتی پيدا كند كه به موجب آن ملكات ، فعل اخلاقی از او صادر بشود بعد در اينجا بحث ديگری پيش می‏آيد كه آيا برای ساختن انسان به اين‏ گونه ، دين ضروری است يا نه ؟