اغراق نیست اگر بگوییم قلعه بهستان یکی از شگفت انگیزترین بناهای قلعه ای ایران است که با گذشت سال ها، هنوز هم شکوه و اقتدار خود را از دست نداده است. قلعه ای که برای رسیدن به زمان بنای آن باید تاریخ را تا عصر هخامنشیان ورق بزنید و از آنجا تا قرن پنجم هجری پیش بروید. یعنی درست زمانی که این قلعه آخرین روزهای پر رونق خود را تجربه می کرده است. هر چند که برخی پیشینه این دژ را به زمان ماد نسبت می‌دهند. آنها معتقدند مادها از طریق مصب و کناره‌های رودخانه قزل اوزن وارد فلات ایران شدند و در روستاهایی همچون مادآباد در ۱۵ کیلومتری شهر ماهنشان مستقر شدند و وجود قلعه‌های دفاعی همچون قلعه بهستان در ۱۲ کیلومتری ماهنشان معماری زیبا و هنرمندانه‌ای را به نمایش گذاشته‌اند. اما بر اساس پژوهش‌های باستان شناسی، پیشینه این دژ به دوره هخامنشیان به اثبات رسیده و البته بررسی ها نشان می دهند که این دژ در دوره پس از اسلام و تا قرن پنجم نیز این دژ پابرجا بوده و کاربرد داشته‌است.
اگر گذارتان به بهستان باشکوه رسید، می بینید که طبقات بالای این قلعه کاربری دفاعی و طبقات پایین‌تر آن کاربری انباری داشته است. یعنی به عنوان زاغه و محل نگهداری آذوقه مردم مورد استفاده قرار می‌گرفته
با تمام این ها، قلعه بهستان یا کهن دژ یکی از 20 قلعه تاریخی شهرستان ماهنشان در استان زنجان است که در دل کوهی از جنس خاک سفت و سخت بنا شده و در روزگار ساختش، یکی از مهم ترین بناهای دفاعی حاکمان به شمار می رفته است.
اگر گذارتان به بهستان باشکوه رسید، می بینید که طبقات بالای این قلعه کاربری دفاعی و طبقات پایین‌تر آن کاربری انباری داشته است. یعنی به عنوان زاغه و محل نگهداری آذوقه مردم مورد استفاده قرار می‌گرفته.
هر چند که این روزها قلعه بهستان به علت وزش بادهای تند و فرسایش و همچنین عبور رودخانه قزل اوزن از کنار قلعه در حال تخریب است، اما پدران ما در زمان ساخت آن سعی کرده اند محکم ترین بنای زمان خود را بسازند. آنها کوه را کنده اند، خاک‌ها و سنگ‌ها را بیرون کشیده اند و اتاق‌های قلعه را بوجود آورده اند. در طول زمان به هر تعدادی که به اتاق‌های آن اضافه شده، راه‌های ارتباطی مجموعه هم بصورت دالان‌هایی حفر شده اند تا تسلط کامل بر تمام قلعه امکان پذیر شود.
در این قلعه اتاقی به شکل طاق محراب‌های مسجد دوران اسلامی به چشم
می خورد که ظاهرا در دوره اسلامی ساخته شده و نشان دهنده کاربری
این بنا در قرن های بعد از ساخت است
در نگاه اول می توانید فضای کلی قلعه را به 3 دسته تقسیم کنید: اتاق‌ها، دالان‌ها و راه‌پله‌ها. تکیه گاه دارای سقفی تیزه‌دار و محل‌هایی به شکل مثلث یا مدور روی دیوارها بوده است که برای قرار گرفتن پیه‌سوز مورد استفاده قرار می گرفت. در این دژ با راه‌پله‌های زیگ‌زاگی شگفت انگیزی که در ضلع‌های غربی و شرقی قرار دارند، پایینی‌ترین قسمت ضلع شمالی قلعه به بالاترین بخش آن متصل می شده است. هر چند که این روزها این پله ها هم قربانی فرسایش شده اند و به دلیل فرسودگی طبقات زیرین آن، تردد در این مسیر خطرناک و تقریباً ناممکن است.
اما در عوض راه‌پله‌های ضلع شمال‌غربی قلعه به عنوان یکی از مناطق دست نخورده و سالم دژ بهستان باقی مانده اند که بالای این پله‌ها، اتاقی به شکل طاق محراب‌های مسجد دوران اسلامی به چشم می خورد که ظاهرا در دوره اسلامی ساخته شده و نشان دهنده کاربری این بنا در قرن های بعد از ساخت است. راه‌پله‌های زیادی با عرض یک متر که اقتباس از سبک معماری اسلامی است هم در این قسمت به چشم می خورد.
البته این بار هم به دلیل تخریب زیاد تنها با کوهنوردی می‌توان بر بالای قلعه با تخته سنگ‌های عظیم مسطح آن رسید!
قسمت بالای قلعه با گچ پوشیده شده و داخل آن حوضی با ابعاد ۷ در ۳ متر و از جنس سنگ و ساروج قرار دارد که با استفاده از لوله‌های آب گلی نیم‌متری به اسم گنگ آب آن تأمین می‌شده‌است.
