عملیات طریق‌القدس داراى مختصات و مشخصات خاصى در نحوه اجرا و دستاوردهاى ناشى از آن است. این عملیات در حالى آغاز شد که از یک سو صدام انجام عملیاتى در سطح ثامن الائمه (ع) را غیرممکن می‌دانست. منطقه مورد عمل نیز دچار پیچیدگى‌‌هاى خاص خود بود؛ افزون بر آنکه در عرصه داخلى ترورهاى منافقین به اوج خود رسیده بود.
برای نمونه می‌توان به ترور شهیدان «آیت‌الله مدنی» در بیستم شهریور ۶۰ و «آیت الله دستغیب» در بیستم آذر همین سال اشاره نمود. در چنین شرایطى است که عملیات طریق‌القدس با اهدافى بلند آغاز می‌شود.
در این گفتار، اهم مشخصات و ویژگى‌هاى برجسته این عملیات را می‌آوریم:
طریق‌القدس، آغازى بر را‌ه‌اندازى گردانهاى زرهى و مکانیزه در سپاه پاسداران عملیات طریق‌القدس ـ که منجر به آزادسازى شهر بستان نیز شد ـ داراى مشخصات و مختصات چندى است. از جمله آن‌ها این بود که در این عملیات، سپاه پاسداران براى اولین بار دست به تشکیل یک گردان زرهى و یک گردان مکانیزه زد؛ کاری که پیش روى خیلى‌ها چشمگیرى بود.
سردار سرلشکر غلامعلى رشید که آن موقع مسئولیت عملیات جنوب سپاه را بر عهده داشت، در این باره چنین توضیح داده است:
«... فعلا بعد از حمله آبادان و با غنایمى که از ارتش عراق به دست آمد، براى اولین بار گردانهاى زرهى سپاه وارد عمل شدند و این امر به سادگى امکا‌ن‌پذیر است؛ مخصوصا با آن شور و شوقى که برادران پاسدار دارند که آموزش تانک و وسائل زرهى را خیلى سریع فرا می‌گیرند و می‌توانند از همین سلا‌ح‌هاى غنیمتى که ما در حمله آبادان و بستان حدود ۲۰۰ دستگاه تانک از دشمن به غنیمت گرفتیم، می‌توانیم یک لشکر زرهى را به آسانى تدارک ببینیم...».
• گذشتن از زمین‌هاى رملى غیر قابل عبور
یکى از مهم‌ترین ویژگى عملیات طریق‌القدس، عبور رزمندگان از زمین‌هاى رملى غیر قابل عبور در شمال منطقه عملیاتى بود؛ کاری که به دلیل باورناپذیر بودنش، موجبات غافلگیرى دشمن را فراهم کرد.
از این روی، نیروهاى اسلام با موفقیت در محور شمالى، موقعیت نیروهاى عراقى مستقر در محور جنوبى را نیز متزلزل کرده و عملیات در این محور هم با موفقیت و پیروزى همراه شد. این غافلگیرى باعث شد تا با حداقل شلیک‌ها، بیشترین پیروزى عاید رزمندگان اسلام شود. جالب است بدانید در ساعت ۴ صبح از طریق بى سیم شنیده می‌شود که بستان به محاصره درآمده است در این میان سپهبد شهید صیاد شیرازى با مراجعه به جدول مهمات با افسر توپخانه تماس می‌گیرد تا از چگونگى مصرف گلوله آگاه شود. جوابى که می‌شنود این است که تا این لحظات فقط شش گلوله آن هم به خاطر روشنایى شلیک شده است.
• زمینه‌ساز عملیات فتح‌المبین
به دنبال این عملیات، شهر بستان و تنگه مهم چزابه آزاد شده و پس از گذشت ۴۲۰ روز از آغاز جنگ، رزمندگان اسلام توانستند در منطقه عمومى سوسنگرد و بستان در مرز مستقر شوند. همچنین تصرف چزابه سبب شد که اتصال قواى دشمن در غرب کرخه و غرب کارون گسسته شود. به این ترتیب، توان ارتش عراق در جنوب تجزیه شده و زمینه مناسب براى پیروزى عملیات فتح‌المبین پدید آمد.
• تجربه موفق سیستم تلفیقى از مهارتهاى کلاسیک و توانایى‌هاى جنگ چریکى و مردمى
با حذف بنى صدر، تلاش براى دستیابى به سیستمی تلفیقی از مهارتهاى کلاسیک و توانایی‌هاى جنگ چریکى و مردمى شکل گرفت. عملیات ثامن الائمه (ع) و شکست حصر آبادان، گام بلند و مهمى در این زمینه بود. این حرکت در عملیات طریق‌القدس نیز تداوم یافت و نشان داد در صورت وجود اراده و مدیریتى شایسته، می‌توان از نیروى مردمى فرا‌تر از آنچه تصور می‌شد بهره‌بردارى نمود.
عملیات در شرایط غیر ممکن عملیات طریق‌القدس، دومین عملیات مشترک و گسترد‌ه‌اى بود که توسط رزمندگان اسلام و به صورت فرماندهى مشترک انجام می‌گرفت که از سوى ارتش شهید منفرد نیاکى و از سوى سپاه سردار غلامعلى رشید فرماندهى عملیات را به عهده گرفته بودند.
در این عملیات، سه تیپ ارتش با سه تیپ سپاه ادغامى عمل کردند؛ افزون بر آنکه با شروع عملیات، سپاه دو تیپ دیگر نیز به صحنه نبرد آورد که در عملیات شرکت کردند.
• نحوه نامگذارى عملیات
عملیات طریق‌القدس نخستین عملیاتى بود که رزمندگان اسلام به مرزهاى بین‌المللى می‌رسیدند و این شائبه بود که در صورت تعقیب دشمن در خاک عراق، دشمن اقدام به تبلیغات علیه جمهورى اسلامى نماید. از این روی و به پیشنهاد دریابان على شمخانى و سردار غلامعلى رشید بود که نامى که خواسته همه مسلمانان بود، یعنى طریق‌القدس بر این عملیات نهاده شد.
• قطع کننده یکى از محورهاى مهم ارتباط زمینى ارتش صدام
عملیات طریق‌القدس یکى از محورهاى مهم ارتباط زمینى ارتش صدام را که در دشت خوزستان بین کرخه و کارون مستقر بود، از قسمت شمال غربى قطع نمود، به گونه‌ای که موجب شد اگر دشمن بخواهد از طریق‌العماره نیرویى را به دشت خوزستان وارد کند، باید منطقه‌اى به نام هورالعظیم را که باتلاق عظیمى است، دور بزند و از خاک خودش یعنى العماره جلفائیه، قلعه صالح و على غربى عبور کند.
به گفته مرحوم سرتیپ قاسمعلى ظهیر‌نژاد، به همین دلیل هم بود که دشمن مجبور می‌شد از نزدیکى‌هاى بصره و از طریق طلائیه و شلمچه وارد خاک ما شود که این مسافت حداقل سه برابر می‌شود.
• اجراى موفق طرحهاى ضد پاتک در ضمن عملیات
خاطره و تحلیل دکتر محسن رضایى در خصوص این غافلگیرى چنین است: در طرحى که براى حمله طریق‌القدس در نظر گرفته شده بود، رد‌ه‌هاى دوم و سوم دشمن در عمق، همزمان با خط مقدم مورد حمله نیروهاى ما قرار مى‌گرفت و دشمن فرصت حرکت دادن و جا‌بجایى نیروهاى مستقر در عمق خطوط خود را پیدا نمی‌کرد که این مهم به نحو احسن در محور شمال کرخه انجام شد.
در واقع یکى از دلایل موفقیت‌ها و تثبیت پیروز‌ی‌هاى ما همین اجراى طرحهاى ضد پاتک در ضمن عملیات بود. با اجراى این طرحها، دشمن چنان در عمق نابود می‌شد که توان هر گونه پاتک تا مد‌ت‌ها از او گرفته و زمان کافى براى تثبیت دایمى براى نیروهاى خودى فراهم می‌شد.
• فراهم کردن زمینه براى فروپاشى ضدانقلاب مسلح
یکى از مهم‌ترین و بزرگ‌ترین دستاورد نظامى عملیات طرق القدس، گسترش توان نظامى و سازمان سپاه بود. بدین نحو که براى اولین بار این توان در قالب تیپ ظهور کرد. همچنین در عرصه امنیت داخلى، زمینه ساز تشدید عملیات علیه ضدا نقلاب مسلح در داخل و فروپاشى آن‌ها شد.
• ارائه طرحهاى به اصطلاح صلح پس از موفقیت در عملیات طریق‌القدس
پس از انجام موفقیت آمیز عملیات طریق‌القدس و زمین‌گیر شدن دشمن بود که طرحهاى به اصطلاح صلح مطرح شد، در حالى که هیچ کدام از آن‌ها دربردارنده حقوق واقعى جمهورى اسلامى نبود و آتش بس را بر عقب‌نشینى دشمن از مناطق اشغالى مقدم می‌داشت و تعیین متجاوز به عنوان بدیهى‌ترین حق ملت ایران را نادیده می‌گرفت، در واکنش به این طرحها بود که جمهورى اسلامى اعلام کرد که اگر هیأت‌‌هاى صلح، طرح جدید براى ارائه ندارند، ضرورتى براى مذاکره و ورود آن‌ها به ایران نیست؛ افزون بر آنکه اظهارات تاریخى رئیس جمهور وقت شهید رجایى مبنى بر اینکه «ما سرنوشت جنگ را در میدان جنگ تعیین می‌کنیم «در همین راستا بود که مطرح و بدینوسیله تلاش‌‌هایى که در قالب صلح اما به واقع به منظور به تسلیم کشاندن جمهورى اسلامى در حال انجام بود ناکام ماند.
• واداشتن صدام به هذیان‌گویى‌هاى باطل
صدام در سال‌‌هاى جنگ تحمیلى، ادعا‌ها و بلوف‌‌هاى متعددى زد تا قدرت خود را بیش از آنچه واقعیت داشت، نشان دهد. از جمله آن‌ها در خصوص عملیات ثامن الائمه (ع) و شکست حصر آبادان بود که آن را به وجود کار‌شناسان کره‌اى و سورى در ایران نسبت داده و تکرار ناشدنی توصیف کرد. اما انجام عملیاتى به بزرگى و مختصات طریق‌القدس او را در بن بست تبلیغاتى گرفتار نمود، به گونه‌ای که حتى او را به هذیان‌گویى نیز واداشت، به گونه‌ای که در شرایطى که شهر بستان به تصرف نیروهاى اسلام درآمده بود، منکر این فتح بزرگ شده و حرکت رزمندگان را شکست خورده توصیف نمود؛ هذیانى که عمر آن چندى بیش دوام نیافته، عاقبت او را وادار کرد، حقیقت قدرت برآمده از ایمان رزمندگان اسلام را بپذیرد.
