در پرتو ضيافت الهى
در فرهنگ اسلامى، رمضان اين ماه ضيافت الهى؛ آغاز ماههاى سال بوده امام صادق عليهالسلام مىفرمايد: «اِذا سَلُمَ شَهرُ رمضانَ سَلُمتِ السّنَةُ»، قال عليهالسلام : «و رأس السّنة شهرُ رمضانَ.»
سلامت «سال» در گرو سلامت آن است. اگر اين ماه انسان مواجه با آفت شود، تمام سال دچار آسيب خواهد شد.
قرآن و مجامع حديثى، فضايل فراوانى براى «ماه رمضان» بيان كردهاند كه در اين نوشتار كوتاه، به نقل برخى از آنها بسنده مىشود:
1. ماه خدا: ماه رمضان تنها ماهى است كه نامش در قرآن آمده و مستقيما به خداوند سبحان استناد دارد. امام رضا عليهالسلام از حضرت على عليهالسلام نقل فرمود: «روزى رسول خدا صلىاللهعليهوآله خطبهاى خواند و در آغاز آن فرمود: «ايُّها النّاسُ قَد اَقبَلَ اِليكم شهرُ اللّهِ...»؛ مردم، آگاه باشيد كه ماه خدا به سوى شما روى كرده است... .
از امام صادق عليهالسلام نيز نقل شده است: پيامبر فرمود: «... شهرُ رمضانَ شهرُ اللّهِ عزَّ و جلّ...»؛ «ماه رمضان ماه خداى بزرگ است...
امام سجاد عليهالسلام نيز در وقت وداع با ماه رمضان چنين فرمود:
«السّلام عليكَ يا شهرَ اللّهِ الأكبر، و يا عيدَ اوليائِه...»؛ سلام بر تو اى بزرگترين ماه خدا و اى عيد دوستان خدا.
2. برتر از تمام ماهها: ماه رمضان به لحاظ ارزشى، با ساير ماهها فرق دارد و بر آنها برترى دارد. از رسول اكرم صلىاللهعليهوآله نقل شده است: «انَّ شهرَكم هذا ليسَ كالشهور»؛ محقّقا اين ماه شما همانند ديگر ماههاى سال نيست.
از امام زينالعابدين عليهالسلام نيز چنين نقل شده است: «السّلامُ عليكَ مِن شهرٍ لا تُنافسه الأيّآمُ»؛ سلام بر تو، ماهى كه هيچ ايّام ديگر شايستگى رقابت با تو ندارند. به ديگر سخن، هيچ زمان ديگرى با تو منافسه و رقابت نمىكند، تو پيشگامى و يازده ماه به دنبال تو اند.
امام سجاد عليهالسلام در سخن ديگرى در جهت تبيين وجه اين برترى مىفرمايد: «پس خداوند برترى ماه رمضان را بر ديگر ماهها از اين راه نشان داده كه در اين ماه، محرّمات زياد و فضيلتهاى آشكار و مشهورى مقرّر شده است. و از اينرو، از باب بزرگداشت اين ماه، چيزهايى را كه در ديگر ماهها حلال است، در ماه رمضان حرام شمرده و به خاطر تكريم آن، خوردنىها و نوشيدنىها را ممنوع فرموده است... و فضيلت يك شب از شبهاى اين ماه را بر فضيلت شبهاى هزار ماه ديگر ترجيح داده و نام آن را «شب قدر» نهاد...»
3. ماه زينت بهشت: مأموران الهى براى ورود و فرا رسيدن ماه رمضان، بهشت را زينت مىكنند.
4. ماه نزول قرآن: قرآن كه برترين كتاب آسمانى و بهترين سخن الهى است، در ماه رمضان و شب مبارك «قدر» نازل شده است. شب قدر طبق صريح آيه قرآن و گفتار نبوى، از هزار ماه برتر است. امام صادق عليهالسلام فرمود: «و قلبُ شهر رمضانَ ليلةُ القدرِ.»
5. ماه ضيافت الهى: رمضان تنها ماهى است كه از آن به عنوان ظرف مناسب براى مهمانى پروردگار از بندگان مؤمن ياد شده است. بدين روى، مىبينيم: در فرازى از خطبهاى كه رسول گرامى صلىاللهعليهوآله در آستانه ورود به «ماه رمضان» ايراد فرموده آمده است: «اَيُّها النّاسُ قَد اَقبلَ اِليكم شهرُ اللّهِ... هو شهرٌ دُعيتم فيه الى ضيافةِ اللّه...»؛ اى مردم، ماه خداوند به سوى شما روى كرده است...؛ ماهى كه شما در آن ماه به مهمانى پروردگار كريم دعوت شدهايد.
الف. مفهوم «ضيافت الهى»
نزد ارباب فن، اولين قدم در حوزه «ضيافت الهى» كسب فهم دقيق نسبت به معناى اين تعبير بلند عرفانى است. امام خمينى قدسسره در اينباره مىفرمايد: «... ما بايد حساب كنيم، ببينيم كه اين ضيافت چى بوده است، و ما چقدر راه يافتيم به اين ضيافت. در عين حالى كه همه عالم تحت رحمت الهى است و هرچه هست رحمت اوست و رحمت او به همه چيز واسعه است، لكن باب ضيافت يك باب ديگر است، دعوت به «ضيافت» يك مسئله ديگرى است.»
ايشان در گفتار ديگرى فرمود: «من فكر مىكردم كه اين ضيافتى كه شما مؤمنين دعوت برش شديد كه "ضيافت اللّه" است اين چيست؟ دعوت شديم به "ضيافت..." "ضيافت" رفتن در حضور آن كسى است كه انسانى را دعوت كرده است. خدا دعوت كرده است، ما هم در اثر اين، در دنبال اين دعوت وارد مىشويم در اين ضيافت، آيا ما در اين ماه رمضان، در اين ضيافت وارد شدهايم؟... آيا در محضر حق تعالى، كه دعوت كرده است ما را، ما رفتهايم در اين محضر تا استفاده بكنيم؟ يا وارد نشدهايم؟...»
به هر حال، بايد دانست كه «ضيافت الهى» با مهمانىهاى معمولى بسيار متفاوت است. بنيانگذار جمهورى اسلامى ايران، در تبيين اين تفاوت مىفرمايد: «خداوند دعوت كرده است ما را به اينكه شما بايد وارد بشويد در اين ميهمانخانه و اين ضيافت هم جز ترك، چيزى نيست؛ ترك هواها، ترك خودىها، ترك منىها. اينها همه در اين ميهمانخانه است. همانطورى كه شهوات ظاهرى را بايد ترك بكنيم، از شهوات باطنى، كه بالاترين سدّ راه است براى انسان، بايد از اينها جلوگيرى كنيم. تمام اين مفاسد كه در عالم حاصل مىشود، براى اين است كه در اين ضيافت وارد نشدهاند، يا اگر وارد شدهاند استفاده نكردهاند... كوشش كنيد كه اين دعوت را لبّيك بگوييد، راه به شما بدهند در اينجا، و اگر چنانچه راه يافتيد مسائل حل است...»
نكته مهم اينكه فهم درست از اين ضيافت، موجب مىشود مهمانهاى پروردگار نه تنها از طولانى شدن ماه رمضان خسته نشوند، بلكه آرزويشان اين باشد كه تمام سال ماه رمضان باشد تا همواره از حضور در اين ميهمانخانه بهره گيرند. رسول اكرم صلىاللهعليهوآله مىفرمايد: «لو يعلَمُ العبادُ ما فى رمضان َ لودّوا ان يكونَ رمضانُ السّنةَ.»
سعيدبنجبير مىگويد: «از ابنعباسپرسيدم: پاداش كسى كه در ماه رمضان روزه بگيرد و حقّش را بشناسد چيست؟ ابن عباس پاسخ داد: ابن جبير، خودت را آماده كن تا پاسخى به تو بدهم كه تا به حال گوشهايت آن را نشنيده و بر قلبت خطور نكرده است... از رسول خدا صلىاللهعليهوآله شنيدم كه مىفرمود: «لو عَلمتم مالكم فى رمضانَ لزدتم للّهِ ـ تبارك و تعالى ـ شكرا»؛ اگر مىدانستيد در ماه رمضان چه منافعى براى شما در نظر گرفته شده است، هر آينه زياد خدا را شكر مىكرديد.
ب. همگانى بودن ضيافت الهى
در ضيافت الهى، به دليل نامتناهى بودن وجود پروردگار و گسترده بودن دامنه عطا و رحمت الهى، هيچ نوع محدوديت كمّى مطرح نيست؛ دعوتنامه براى همه مردم صادر شده و همگان به حضور در اين مهمانى فراخوانده شدهاند. بدين روى، پيامبر اكرم صلىاللهعليهوآله در زمان ابلاغ اين دعوتنامه مىفرمايد: «اى مردم، ماه خدا به شما رو كرده است...؛ ماهى كه شما در آن ماه به مهمانى پروردگار دعوت شدهايد.»
امام خمينى قدسسره نيز در راستاى اين سخن بلند نبوى مىفرمايد: «خدا همه را دعوت كرده است به اين ضيافت، و اهل معرفت و كُمّل از اوليا در آن ضيافت وارد مىشوند و مىتوانند، البته (افراد) نادرى مىتوانند از عهده برآيند.»
همّتى بايد، قدم در راه زن
صاحب آن خواه مرد و خواه زن
غيرتى بايد، به مقصد ره نورد
خانه پرداز جهان چه زن چه مرد
شرط راه آمد نمودن قطع راه
بر سر رهرو چه معجر چه كلاه.
ج. آداب ضيافت الهى
يكى از محورهاى مهم در حوزه ضيافت، توجه به آداب مربوط به آن است. اگر مهمانان، به درستى با اين آداب آشنا نباشند و يا به آن عمل نكنند، نتيجه مطلوبى از ضيافت نصيبشان نخواهد شد. برخى از اين آداب عبارتند از:
1. ترك هواهاى نفسانى
در آموزههاى وحيانى، متابعت از «هواى نفس» و پيروى از خواهشهاى نفسانى، ريشه همه لغزشها و مصيبتها به حساب آمده است. بدين روى، رسول اكرم صلىاللهعليهوآله مىفرمايد: «انّما سُمِّى الهوى لأَنَّه يَهوى بصاحبِه»؛ به خواهشهاى نفسانى، «هوا» گفتهاند؛ چون صاحبشان را به انحطاط و سقوط مىكشانند. پس بايد به مقابله با هواى نفس برخاست تا از شرّ آن در امان ماند.
اگرچه كسب موفقيت در اين عرصه و نجات يافتن از خطر هواى نفس، و چشم پوشيدن از خواهشهاى نفسانى در عرصههاى زندگى منوط به تحمّل سختىهاى فراوان است، ولى حقيقتى دستيافتنى است. به هر حال، بايد يوسفوار در اين راستا حركت كرد و از خداوند مدد جُست. خوشبختانه ماه رمضان مناسبترين زمان براى آغاز اين مبارزه و چيره شدن بر شياطين است؛ چه آنكه آنها در اين ماه، در قيد و بند قرار دارند و بسته شدهاند. رسول اكرم صلىاللهعليهوآله در فرازهاى پايانى خطبه شريفه شعبانيه مىفرمايد: «... والشّياطين مغلولةٌ فاسألوا رَبّكم اَن لا يُسلّطُها عليكم...»؛.. شياطين (در اين ماه) بسته شدهاند. پس، از خداى خود بخواهيد كه آنها را بر شما مسلّط نسازد.
در بخشى از سلامهاى امام سجاد عليهالسلام به ماه رمضان نيز مىخوانيم: «السّلام عليكَ مِن ناصرٍ أعانَ على الشيطانِ و صاحبٍ سَهّلَ سُبُل الأحسان»؛سلام بر تو اى رفيقى كه كمك كردى تا بر شيطان مسلّط شويم و اى دوستى كه راههاى خوبى را بر ما آسان گرداندى.
به ديگر سخن، امام سجاد عليهالسلام مىفرمايد: «انسان در اين ماه بر شيطان مسلّط مىشود و به خاطرات شيطانى گوش فرا نمىدهد. گويا مىفرمايد: تو براى ما دوست خوبى بودى كه توانستيم به كمك تو بر شيطان پيروز شويم. ما نه تنها در بُعد سلبى از دست شيطان نجات پيدا كرديم و كار بدى نكرديم، بلكه در بعد اثباتى هم پيروز شديم. راههاى خير را خوب و به آسانى طى كرديم. اگر در غير ماه مبارك رمضان كار خير را به سختى انجام مىداديم، در اين ماه به آسانى انجام داديم. تو باعث شدى كه ما راه احسان را با سهولت طى كنيم.
امام خمينى قدسسره در مقام توصيه به همه كسانى كه خواهان ورود به عرصه ضيافت الهى مىباشند، فرمود: «همه كسانى كه دعوت شدند به اين ضيافت، بدانند كه ضيافت خدا در اين نشئه، چشمپوشى از شهوات است و ترك آن چيزى كه قلب انسان، يعنى روح طبيعى انسان، بهش مايل است. آنها را بايد ترك كنيد. اين ضيافت خداست و اين ضيافت سايه ضيافتهايى است كه در طول عالم وجود تحقق دارد، منتهى در عالم ماده، به اين صورت است كه ترك شهوات طبيعى است، شهوات جسمانى است، و در عالم مثال، ترك شهوات خيالى است، و در عالم بعد از مثال، ترك شهوات عقلانى است...؛ ضيافت اللّه به ترك اين چيزهاست؛ براى اينكه اين ضيافت، رفتن در حضور آن كسى است كه انسان را دعوت كرده است.
«اگر ذرّهاى هواى نفس در انسان باشد، اين به مهمانى وارد نشده است. يا اگر وارد شده است، استفاده نكرده است. تمام اين جار و جنجالهايى كه در دنيا مىبينيد، براى اين است كه استفاده از اين ضيافت نكردهاند، در اين ميهمانى وارد نشدهاند، دعوت خدا را قبول نكردهاند... ترك اكل و شرب كرديم، لكن آنكه بايد بشود نشده است... اگر مىبينيد در دنيا جنگ و جدال است و در بين شما هم ـ خداى نخواسته ـ نمونهاش هست، بدانيد در اين ضيافت وارد نشديد. ماه رمضان را ادراك نكرديد.»
2. توجه به ورود ماه ضيافت
بيشتر انسانها از نعمتهايى كه خداوند ارزانى آنان داشته است غافلند. در نتيجه، استفاده درست از آنها نمىكنند. شايد بدين جهت است كه خداوند از انسان با وصف «كفور» و «كفّار» ياد مىكند. صاحبان چنين رفتارى ناپسند پس از زوال اين نعمت، متوجه عظمت آن مىگردند و براى از دست رفتن آن حسرت مىخورند، كه سودى ندارد.
بىترديد، يكى از برترين نعمتهايى كه خداوند به بشريت عرضه داشته دعوت به مهمانى الهى در ماه رمضان است كه بيشتر مردم از عظمت آن غافلند و معرفتى نسبت به آن ندارند. تنها اولياى خاص الهى از آن آگاه و بر آن شاكرند و از درگاهش مسئلت مىكنند تا به آنان توفيق شناخت آن را نيز عطا فرمايد.
در فرازى از دعاى وداع امام سجاد عليهالسلام با ماه رمضان، چنين مىخوانيم: «الحمدُ للّهِ الّذى جَعَلَ مِن تِلكَ السُّبُلِ شَهرهُ شهرَ رمضان، شهر الصّيام و شهرَ الأسلام و شهرَ الطّهورِ... اللّهُمَّ صَلِّ على محمدٍ و آله وَاَلْهِمنا معرفةَ فضلِه و اِجلالَ حُرمته...»؛ ستايش خدايى را سزاست كه يكى از راههاى رضوانش را ماه خودش، يعنى ماه رمضان، قرار داد؛ ماه روزه، ماه اسلام، ماه طهارت... خداوندا، بر محمّد صلىاللهعليهوآله و آل او درود فرست و توفيق شناخت فضيلت اين ماه و بزرگداشت حرمت آن را به ما الهام فرما...»
اين سخن امام سجّاد عليهالسلام در عين آنكه شكر درك ماه رمضان و تقاضاى توفيق معرفت آن از درگاه خداى متعال مىباشد، هشدار به آنانى است كه شاهد گذشت سال و ماه هستند، ولى از طلوع و غروب اين ماه عزيز غافلند.
به يقين، كسانى كه از ورود ماه رمضان بيگانه باشند، توفيق بهرهگيرى از آن را نيز از دست خواهند داد. پس براى مصون ماندن از چنين آفتى بزرگ، شايسته است كه از آمادگى لازم براى ورود به ماه رمضان برخوردار باشيم.
امام صادق عليهالسلام مىفرمايند: «كانَ رسولُ اللّه صلىاللهعليهوآله اِذا دَخَلَ شهرُ رمضان يقولُ "اللّهمَّ اِنَّهُ قَد دَخلَ شهرُ رمضانَ"...»؛ پيامبر خدا صلىاللهعليهوآله همواره هنگام ورود ماه رمضان، به خداوند عرضه مىداشت: پروردگارا، ماه رمضان فرا رسيد.
در باب سيره امام صادق عليهالسلام نيز مىخوانيم: آن بزرگوار هم در وقت ورود ماه رمضان، به خداوند عرضه مىداشت: «اللّهمَّ هذا شهرُ رمضان المباركِ الّذى اَنزلتَ فيه القرآنَ... قَد حضَر...»؛(39) خدايا، ماه رمضان مباركى كه تو قرآن را در آن فرو فرستادى، فرا رسيد.
مرحوم شيخ جعفر شوشترى پس از نقل اين سخن امام صادق عليهالسلام ، چنين آورده است: «امام صادق عليهالسلام نمىخواهد خدا را خبر كند بر آنكه ماه مبارك داخل شده، بلكه مىخواهد عرض كند كه اى خداى من، من مطلع شدهام به دخول ماه مبارك. تو هم عرض كن: اى خداى من، من مطّلع شدهام كه ماه مبارك داخل شده است.»
3. شكر درك ماه ضيافت
صفت شاكر بودن بسيار زيبا بوده و مورد تأكيد قرآن و رهبران دينى است و از افراد سپاسگزار به نيكى ياد شده است.بدين روى، بر دعوتشدگان و رهيافتگان به باب ضيافت الهى لازم است پس از طلوع ماه رمضان، به اسوههايى همچون پيامبر اكرم صلىاللهعليهوآله و امامان معصوم عليهمالسلام تأسّى كنند و روى به درگاه خالق متعال آرند و او را از اعطاى اين نعمت عظيم، سپاسگزار باشند.
ابن عبّاس مىگويد: «پيامبر صلىاللهعليهوآله فرمود: "لَو عَلِمتم مالكم فى شهرِ رمضان لَزدتم للّهِ تعالى شكرا.»
امام سجاد عليهالسلام نيز هنگام خداحافظى با ماه رمضان، به خداوند عرضه مىدارد: «اللّهمَّ اِنّا اهلُ هذا الشهر الّذى شرّفتنابِه و وفّقتنا بمنّكَ له حينَ جَهِلَ الاشقياءُ وقتَه، و حُرموا لشقائهم فَضلَه»؛ خداوندا، ما اهل اين ماهى هستيم كه ما را بدان شرافت بخشيدى و با فضيلت، به ما توفيق درك آن را عطا نمودى، در حالى كه شقاوتپيشگان نسبت به وقت گرانبهاى آن جاهل، و به خاطر شقاوتشان از فضل آن بىبهرهاند.
در حالات سيّدبن طاووس آمده است: وى به دليل آنكه با الهام از برخى روايات، ماه رمضان را آغاز سال اهل سير و سلوك مىدانست، با درك ماه رمضان جديد، به سپاسگزارى خداوند روى مىآورد و مىگفت: «چگونه من نماز شكر نخوانم،و حال آنكه پروردگار كريم، مرا از خطرهاى سال گذشته حفظ كرد و فرصتى در اختيارم قرار داد تا به استقبال سال جديد روم، و مرا از طريق بيمارى و غيره، از دستيابى به سعادت در اين ماه و عبادت در آن محروم نكرد.»
4. رعايت حرمت ماه ضيافت
در برخى از روايات آمده است: «حدّ و مجازات پارهاى از گناهان در ماه رمضان، به جهت ناديدهگيرى حرمت آن، تشديد مىشود.» پس بر ضيوف الرّحمان لازم است حرمت ماه رمضان را نگه دارند و در جهت اداى حقّ او كوشا باشند.
امام سجاد عليهالسلام مىفرمايد: «ولزِمنالَه الذّمامَ المحفوظ و الحرمةَ المرعيةَ، و الحقُّ المقضىّ...»؛ و بر ما لازم است كه عهد محفوظ و حرمت شايسته رعايت و حق ادا شدنى او را نگاه داريم.
بىترديد، رعايت حرمت ماه ضيافت، سعادت و خوشبختى به دنبال خواهد داشت؛ همانگونه كه امام سجاد عليهالسلام در خطاب به ماه رمضان فرمود: «وما اَسعدَ مَن رَعى حُرمتكَ بِك...»؛ و چه خوشبخت است كسى كه به خاطر تو، احترامت را نگه دارد!
در فراز ديگر از اين دعا، از درگاه خداوند اينگونه مىخواهد: خدايا، كسى كه به طور شايسته رعايت حقّ اين ماه را نموده و حرمت آن را به خوبى حفظ كرده و به شايستگى، حدود و احكام اين ماه را بجاى آورده و از گناهان در اين ماه خوددارى نموده و يا به گونهاى به قرب تو راه يافته كه حتما از او راضى شدهاى و رحمت خود را شامل حالش گردانيدهاى، پس، از خزانه دانايىات مثل آن را به ما هم عطا فرما و چندين برابر آن از فضل خويش برما ببخشاى، كه به راستى، فضل تو كاستى ندارد و خزينههاى تو كم نمىگردند، بلكه افزونتر مىشوند و معادن احسان تو هرگز فنا نمىپذيرند، و به راستى بخششهاى تو عطايى است خوش گوار.
د. نمودهايى از رهاورد ضيافت الهى
يكى از محورهاى مهم در آيات و روايات در باب ضيافت الهى، توجه به رهاوردهاى مهم اين ضيافت بزرگ است.
بىترديد، تبيين اين رهاوردها نقش مهمى در فزونى عشق افراد به ماه ضيافت، و تلاش مضاعف آنان در جهت استفاده بهينه از اين عطاى الهى ايفا خواهد نمود. در اينجا، از باب نمونه، برخى از آنها بررسى مىشوند:
1. قرب الهى
برترين مقام معنوى انسان، نيل به مقام «وصل» و «قرب الهى» است. كسانى كه توفيق دست يافتن به چنين مقامى رفيقشان گردد، از منزلت والايى نزد پروردگار برخوردارند. و در عالم آخرت نيز صاحب جايگاهى خاص و متنعّم به نعمتهاى ويژه مىباشند و آب شربشان از چشمه مخصوصى خواهد بود.
طبق آيات و روايات، رسيدن به مقام «قرب»، امرى است شدنى و ممكن، ولى مشروط به تحمّل رنجهاى خاص خودش است؛ مانند: بيدارى شب، پرهيز از گناه و دورى از لقمههاى حرام.
خوشبختانه آيات و روايات، راهكارهاى مشخصى براى اين منظور ارائه كردهاند. جامع همه آنها انجام «عمل صالح» و تلاش در جهت اطاعت محض از فرمان پروردگار كريم است:
ـ «فَمَن كانَ يَرجوُا لِقاءَ رَبَّهِ فَليعمل عملاً صالحا»(كهف: 109)؛ هر كس اميد لقاى پروردگارش را دارد، بايد عمل صالح انجام دهد.
ـ «مَن كانَ يرجُوا لِقاءَ اللّهِ فاِنَّ اَجلَ اللّهِ لآتٍ.»(عنكبوت: 5) در اين آيه محذوفى در تقدير است: مَن كانَ يرجُوا لقاءَ اللّهِ فليُبادِرْ بالطّاعةِ قبلَ اَن يلحقهُ الأجلُ؛ هركس اميد لقاى پروردگار را دارد، بايد هرچه مىتواند از اطاعت فرمان او مضايقه نكند؛ زيرا زمانى كه خداوند تعيين كرده است، سرانجام فرا مىرسد.
بدون هيچ ترديدى بايد گفت: يكى از برترين مصداقهاى «عمل صالح» و گام برداشتن در طريق اطاعت خالق متعال، گرفتن «روزه»، بخصوص روزه ماه مبارك رمضان، است. در حديث شريف قدسى پروردگار كريم مىفرمايد: «الصّومُ لى و اَنَا اَجزي به»؛ روزه مال من است و من شخصا جزاى روزهدار را خواهم داد.
البته اگر كلمه «أجزى» به ضمّ همزه (أُجزى) قرائت شود، معناى اين حديث چنين است: روزه مال من است و من جزاى روزهدار هستم؛ يعنى روزهدار با اين عملش، به مقام قرب الهى مىرسد.
به عبارت ديگر، «باطن روزه، انسان را به "جنّة اللقاء"، كه به حساب نمىآيد، مىرساند.»
امام خمينى قدسسره مىفرمايد: «ماه مبارك رمضان، كه ماه مبارك است، ممكن است براى اين باشد كه ماهى است كه ولىّ اعظم، يعنى رسول خدا صلىاللهعليهوآله ، [به مقام قرب] واصل شده و بعد از وصول، ملائكه را و قرآن را نازل كرده است.»
2. استجابت دعا
يكى از وعدههاى الهى در قرآن، «اجابت دعا»ى اهل دعا و نيايش است. پروردگار كريم از رسول اكرم صلىاللهعليهوآله خواست به مردم خبر دهد: «قال رَبُّكُم ادعونى اَستَجِب لَكُم» (غافر: 60)؛ پروردگار شما گفته است مرا بخوانيد تا دعاى شما را اجابت كنم.
پيامبر اكرم صلىاللهعليهوآله درباره حتمى بودن اين وعده الهى، مىفرمايد: «ما كانَ اللّهُ لِيفتحَ لعبدٍ الدّعاءَ فيغلقَ عَنهُ الأجابةَ، اللّهُ اكرمُ مِن ذلكَ»؛ از ساحت قدس الهى دور است كه به بندهاى وعده اجابت دهد، ولى راه اجابت آن را به رويش ببندد، او كريمتر از اين است.
البته استجابت دعا متوقف بر شرايطى خاص و رعايت آدابى ويژه و عدم موانع است.از جمله امورى كه در اجابت دعا نقش مهمى ايفا مىكنند، موقعيت زمانى است. ماه ضيافت الهى بهترين زمان براى استجابت دعاست.
در فرازى از خطبه «شعبانيه» نبىّ اكرم صلىاللهعليهوآله آمده است: «و دعاؤُكم فيه مستجابٌ»؛ دعاى شما در ماه رمضان به اجابت خواهد رسيد.
اميرمؤمنان عليهالسلام نيز مىفرمايد: «عليكم فى شهر رمضانَ بكثرةِ الأستغفار و الدُّعاء... فيَدفعُ البلاءَ عَنكم»؛ بر شما لازم است در ماه رمضان، زياد استغفار دعا كنيد؛ زيرا بلا را از شما دفع مىكند.
نكته مهماينكه ازپيامبراكرم صلىاللهعليهوآله نقلشدهاستكه: خداوند عدهاى از فرشتگان را موكّل فرموده است كه براى روزهداران دعاكنند. سپس حضرت فرمود: «جبرئيل ـ سلامالله عليه ـ به من گفت: خداى سبحان فرمود: من فرشتگان را موكّل براى دعا كسى نكردم، مگر آنكه دعايشان را مستجاب مىكنم. براى اينكه دعاى فرشتگان را مستجاب كند، آنها را موكّل فرمود كه براى روزهداران دعا كنند.».
3. آزادى
در اسلام، چيزى به عظمت «آزادى» ارزش ندارد، و نعمتى بالاتر از آزادى و آزادگى و حريّت نيست، تا انسان، گرفتار شهوت و غضب و برده هوا نباشد، و زمامش را به دست هوسش نسپرد. معصومان عليهمالسلام در بسيارى از كلمات به ما آموختند كه آزاد شويد.
يكى از مهمترين چيزهايى كه سبب به خطر افتادن اين عطيّه بزرگ الهى به بشر مىشود، ارتكاب معصيت و غوطه خوردن در شهوات و آلودگى به گناه است. انسان گرفتار شهوات و تمايلات نفسانى، انسانى آزاد محسوب نمىشود.
به همين دليل امام صادق عليهالسلام مىفرمايد: «مَن رفَض الشّهوات فصَار حُرّا»؛ اگر كسى شهوت را ترك كند، آزاد مىشود.
انبياى الهى مبعوث شدند تا بشريّت را از هر نوع اسارت نجات بخشند، و تمام غُلها و زنجيرهاى اسارت آفرين را از پيش پاى او بردارند و او را از بندگى همه معبودهاى دروغين رها سازند.
يكى از رايجترين نوع اسارت در حيات بشرى، اسارت هواهاى نفسانى و غوطهخوردن در گرداب گناه است. ماه ضيافت الهى فرصت مناسبى است براى رهيدن از همه اسارتها، بخصوص رهيدن از اين نوع اسارت.
رسول گرامى اسلام صلىاللهعليهوآله فرمودند: «ايُّها النّاسُ انّ اَنفسَكُم مرهونةٌ بِأعمالِكم ففكُّوها بأستغفاركم»؛ مردم! شما آزاد نيستيد، در قفس هستيد و نمىدانيد كه در قفس هستيد؛ گناهانتان شما را در قفس زندانى كرده است. در ماه مبارك رمضان، با استغفار خود را آزاد كنيد.
انسان گنهكار بدهكار است و بدهكار بايد گرو بسپرد. در اينجا، خانه و زمين را به عنوان گرو قبول نمىكنند، اينجا جان را به گرو مىگيرند. آنكه بگويد من هرچه بخواهم مىكنم، هرجا بخواهم مىروم، و هرچه بخواهم مىگويم، او اسير است؛ آزاد نيست. آنكه گرفتار «هوس» و «آز» است، برده است، نه آزاد. ما اگر بخواهيم بدانيم بندهايم يا آزاد راه دارد، و آن اينكه اگر به دلخواه خود عمل مىكنيم، معلوم مىشود در قفس «آز» هستيم، و اگر به خواسته خداى سبحان عمل مىكنيم، آزاد هستيم. آنكه «آزاد» است به غير خدا نمىانديشد. اين ماه، ماه آزاد شدن است، هر روز كه مىگذرد يك بند از بندهايى كه بافتهايم بايد بگسلد تا پايان ماه كاملاً آزاد شويم.
كسانى كه از ماه مبارك رمضان و سفره ضيافت الهى استفاده بهينه كردهاند و با برنامهريزى دقيق، از لحظه لحظه آن بهره جستهاند، آزاد شدهاند.
امام سجاد عليهالسلام مىفرمايد: «السّلامُ عليك ما اكثرَ عتقاءُ اللّهِ فيك»؛ سلام بر تو اى ماهى كه چقدر بندهها را خدا در اين ماه آزاد كرد.
انشاءالله همه ما در ماه ضيافت الهى براى رستن از هر قيد و بند غيرمقعول و غيرشرعى تلاش كنيم تا در زمره آزادشدگان در اين ماه عزيز قرار گيريم.
v
