داستانها
در کتابهای بسیاری, داستانهای گوناگونی نقل شده که امکان ارتباط با حضرت را در غیبت کبری نشان می دهد. به نظر می رسد, نخستین حکایت مربوط به ابن قولویه باشد (درباره نصب حجرالاسود در سال 339 که توسط قرامطه, دزدیده شده بود.) که قطب الدین راوندی (م:573) در الخرایج والجرائح, نقل کرده است182.
بعدها سید بن طاووس (م:644) به این کار اهتمام ورزید و داستانهای گوناگونی در کتابهای خود نقل کرده است183.
رفته رفته این داستانها زیاد شد و برخی تحت تأثیر این داستانها قرار گرفتند و روایات عدم امکان رؤیت را کنار گذاشتند و یا نادیده گرفتند و چنین پنداشتند که رؤیت حضرت حجّت در دوران غیبت کبری, امری است مسلم و خدشه ناپذیر.
محدث نوری, از این گروه است. وی, این داستانها را در کتابهای خود انباشته و براساس این داستانها, پنداشته که دیدن امام زمان, خدشه ناپذیر است و مسلم:
(ما روشن کردیم جواز دیدن حضرت را در غیبت کبری, به طور مستوفی. در رساله های: جنةالمأوی و نجم الثاقب, شواهدی بر این مطلب ذکر کردیم که تردیدی باقی نماند و از سید مرتضی و شیخ الطائفه و ابن طاووس تصریح بر این مطلب را آوردیم و برای آنچه درباره تکذیب مدعیان رؤیت آمده, تأویلاتی ارائه کردیم184.)
ما در همین مقال, سخنان سید مرتضی و شیخ طوسی را نقل کردیم و درباره آنها, به شرح سخن گفتیم.
اینک به پاره ای از توجیهات و تأویلات محدث نوری, که در حلّ تضاد بین این داستانها و تکذیب مدعیان رؤیت نقل کرده, می پردازیم:
1. نخستین اشکالی که ایشان بر توقیع (که مدعیان رؤیت را کذاب مفتر می داند) دارد,این است که آن رامرسل و ضعیف می داندکه به شرح از این اشکال پاسخ گفتیم.
2. توجیهی است که علامه مجلسی دارد. وی, زمانی که توقیع را با داستانهایی که نقل کرده, ناسازگار دیده, به توجیه و تأویل توقیع پرداخته است:
(لعلّه محمول علی من یدّعی المشاهدة مع النیابة و إیصال الأخبار من جانبه الی الشیعه, علی مثال السفراء لئلا ینافی الاخبار التی مضت وستأتی فیمن رأه 185.)
شاید توقیع بر کسانی حمل شود که مدعی مشاهده با نیابت از آن بزرگواراند و اخبار را از جانب حضرت, مانند سفیران به شیعیان برسانند, تا با آنچه پیش از این ذکر شد, و پس از این می آید که برخی حضرت را دیده اند, ناسازگاری نداشته باشد.
این توجیه نیز صحیح نمی نماید: اولاً, حضرت, به نماینده خود, سفارش می کند که تو نباید کسی را به جانشینی خود بگماری, چون غیبت تام, آغاز شده است. این بخش از توقیع امام, نفی نیابت می کند.
ثانیاً, به طور مطلق بیان می کند که مدعی مشاهده را, پیش از خروج سفیانی و صیحه آسمانی, باید تکذیب کرد و این مطلبی است افزون بر عدم تعیین جانشین.
ثالثاً, با مرگ سمری, نیابت خاص پایان یافته و علمای شیعه, مدعیان نیابت را از این راه تکذیب می کردند و به ذیل توقیع در ردّ آنان استدلال نمی کردند, چون ذیل آن مربوط به تمام مدعیان مشاهده است, نه ادعای همراه با نیابت186.
3. توجیه دیگری که ذکر کرده اند, برگرفته از قصه جزیره خضراء است که قهرمان افسانه, در پاسخ به این اشکال که مدعی مشاهده را باید تکذیب کرد, می گوید:
(این مربوط به زمانی است که دشمنان اهل بیت, زیاد بودند و بنی عباس, بر مردم مسلّط, به گونه ای که شیعه از بیان این مطالب امتناع می ورزید. اما در این زمان, که مدتی طولانی از غیبت می گذرد و دشمنان از دستیابی به حضرت, ناامید شده اند و شهرهای ما از دشمنان و ظلم و کینه آنان به دور است, رؤیت و مشاهده حضرت اشکال ندارد187.)
