مبحث بيست و هفتم طرح صالحين: مسجد ، جوانان - چالش‌ها و راهکارها

مبحث بيست و هفتم طرح صالحين

مسجد ، جوانان

چالش‌ها و راهکارها

مسجد، همواره مهمترين پايگاه، پناه‌گاه و سنگر دفاع از حريم دين مقدّس اسلام و تجلّي‌گاه عشق، عبادت، خضوع و خشوع به درگاه پروردگار عالميان بوده است.

جايگاه رفيع و نقش سازنده و مؤثر اين پايگاه ديني در انتقال آموزه‌هاي اصيل ديني و ارتقاء و اعتلاي تربيت صحيح اسلامي و کارکردهاي وسيع آن در دوره رسالت رسول اعظم و ائمه اطهار(عليهم السلام) موجب شده است که مسجد به عنوان کانون تمامي فعاليت‌هاي عملي، فرهنگي، اجتماعي، سياسي و نظامي به شمار آيد.

در مهندسي فرهنگي نظام جمهوري اسلامي، معمار انقلاب اسلامي ايران، حضرت امام خميني(ره) نقش مسجد را چنين ترسيم نمودند: "از مسجد، بايد امور اداره بشود. مساجد بود که اين پيروزي را براي ملّت ما درست کرد. اين مراکز حساسي است که ملّت بايد به آن توجّه داشته باشند و اين طور نباشد که خيال کنند حالا که ديگر ما پيروز شديم، ديگر مسجد مي‌خواهيم چه کنيم! پيروزي ما براي اداره مسجد است."

در تداوم اين خط و مشي و رويکرد جامع‌نگري به جايگاه مسجد، مقام معظم رهبري حضرت آية الله خامنه‌اي(مدّ ظله العالي) نيز يکي از نشانه‌هاي حق‌گزاري نماز را آبادي مسجد و افزايش نمازهاي جماعت مي‌دانند.

در کلام ايشان نقش کارآمد مسجد در ايجاد همدلي، همکاري اجتماعي، حفظ و حراست از ارزش‌هاي اسلام و انقلاب که از مهمترين سرمايه‌هاي ارزشمند جامعه است، مورد توجه قرار گرفته است و اکنون پس از گذشت سه دهه از پيروزي انقلاب، با مسجد ايده‌آل که در آموزه‌هاي شريعت تعريف شده است، فاصله زيادي داريم. در ايجاد اين فاصله نيز عوامل گوناگوني نقش دارند و بر صاحب‌نظران و انديشه‌وران است تا خلأها را واقع‌بينانه شناسايي و رصد کنند و با بررسي عالمانه وضع موجود و بررسي و تبيين کارکردها و نقش‌هاي مهم مساجد که متناسب با شرايط و وضعيت دنياي کنوني است، بيش از پيش زمينه حضور مردم به ويژه نسل نو را در مسجد تمهيد نمايند.

در همين راستا قصد داريم، موضوعات زير را مورد بررسي قرار دهيم:

1- چگونگي جذب جوانان به نماز، مسجد و شناسايي راه‌کارهاي آن.

2- نقش امام جماعت در جذب جوانان به نماز جماعت و مسجد.

3- نقش والدين در هدايت جوانان به نماز جماعت و مسجد.

4- آسيب‌شناسي حضور جوانان در مسجد.

5- نماز جماعت و بازسازي معنوي دانش‌آموزان و دانشجويان.

شما دوستان گرامي مي‌توانيد با ارسال مطالب خود در زمينه‌های فوق، به بحث و گفتگو با يکديگر پرداخته تا به يک اجماع کلّي دست يابيم.

ضمناً فایلهای زیر را نیز مي‌توانید دانلود و سپس مطالعه نموده و نظرات خود را در این خصوص اعلام بفرمایید.

- سیمای اهل مسجد

- فضایل و آثار مسجد

- مسجد نمونه

خوشبختانه برخلاف نظربرخی که می گویندمسجدمحل تجمع پیرمردهاوافرادمسن است بایدبگویم که حضورجوانان نوجوانان کشورمان پررنگترازافرادمسن می باشد باتوجه به ارائه برنامه های فرهنگی واجتماعی

در مورد راهکار جذب جوانان به مسجد به نظر من اینکه پدر و مادر پشت سر هم به فرزند بگن بیا بریم مسجد و ... نتیجه عکس میده

به نظر من باید بیشتر با عمل فرزند رو به مسجد بیاریم و کمتر تذکر شفایی بدیم

و راه بهتر اینه که تو بچگی فرزند رو به مسجد بیاریم و اونو با مسجد و فوایدش اشنا کنیم

تو مسجد هم باید خیلی از رفتار های افراطی رو بزاریم کنار

اگه بچه حواسش نبود قران از دستش افتاد نباید بندازیمش بیرون یا سرش داد بزنیم و ....

تو مسجد هم تا جایی که ممکن هست مسئولیت ها با جوان ها باشه

فعلا اینا به ذهنم رسید درست یا اشتباه

من هم با شما موافقم. خیلی خوب بود. به نکات جالبی اشاره کردید. 

اگر فرزندان با نگاه به عمل والدین(که به دور از افراط باشد) اهل مسجد بشوند، تأثیر مثبت و پایداری خواهد داشت.

با عرض سلام در مورد اسیب شناسی حضور جوانان در مسجد

مسله اول این است تا جوانان خودشان نخواهند به زور و رنگ و لعاب نمیشه انها را به مسجد آورد . مسله دوم این چنگ نرم از قببیل تلفن همراه و ماهواره و ... هست که توفیق حضور در مسجد ازشان گرفته میشود این مسائل تنها گوشه ای از آسیب های حضور جوانان در مسجد هست

با عرض سلام در مورد اسیب شناسی حضور جوانان در مسجد

مسله اول این است تا جوانان خودشان نخواهند به زور و رنگ و لعاب نمیشه انها را به مسجد آورد . مسله دوم این چنگ نرم از قببیل تلفن همراه و ماهواره و ... هست که توفیق حضور در مسجد ازشان گرفته میشود این مسائل تنها گوشه ای از آسیب های حضور جوانان در مسجد هست

ریشه در فرهنگ خانواده داره اول پدر مادر بعد تشویق نه نهی از منکر.دبیران دینی هم نقش مهمی در شکل گیری شخصیت مذهبی جوان داره .به تجربه برا ثابت شده که جذب بچه ها به معلمانشان خصوصا دینی وقران بیشتره .پس رفتار ومنش دبیر رنگ اسلام رو به جوون نشون میده مکارم اخلاق در گفتار و رفتاره . زیبایی مسجد رو ایام محرم با حضور اونا میشه دید . همینکه پای نت وچت و ..نیستن واومدن به عزاداری خیلی جای شکر داره و. تیپ وقیافشون مهم نیست دل ودینشون مهمه .پس باید با هدیه های فرهنگی واخلاق حسنه مسئولین حسینیه ها ومساجد جذبشون کرد .

فعالیت های فرهنگی متنوع و جوان پسند

برای حضور جوانان در مساجد لازم است، مساجد را از انحصار به نماز خارج کرد. جوان عنصری فعال و پرشور است و به دنبال کانونی فراگیر و خودجوش می باشد.

اگر امکانات هنری، ورزشی، نمایشی، کتابخانه در کنار مسجد به عنوان جزئی از پیکره مسجد محسوب شود، جوانان به مسجد راغب تر خواهند شد.

یکی از راه های پیوند میان مسجد و جوان، رفع نیاز فکری و معنوی آنهاست. جوانان ذهن خلاق و جستوجو گری دارند و همواره به دنبال کشف حقیقت و حل مسایل و پاسخگویی به شبهات اند. علاوه بر آن امروز شبهه افکنی در حوزه فرهنگ دینی یکی از پر خطرترین جلوه های تهاجم فرهنگی در عرصه تربیت دینی است؛ این شبهات به قول استاد مطهری، گذرگاه خوبی هستند، اما عدم پاسخ گویی به آن ها موجب تزلزل در عقاید واندیشه های دینی جوانان می شود و پایه های تربیت دینی آنان را سست می کند. جوان اگر احساس کند که مسجد محلی برای پاسخگویی به پرسشهای اوست ،نه تنها به مسجد متمایل می شود، بلکه دیگران را نیز با خود همراه می سازد.

مساجد بازاری از بازارهای آخرت باپذیرایی وهدیه ویژه

در حدیثی از رسول اکرم (ص) آمده:«مساجد بازاری از بازارهای آخرت است از کسانی که به آن وارد می شوند با مغفرت پذیرای می شود و هدیه آنان بهشت است».(1)

مَجَالِسُ ابْنِ الشَّيْخِ، عَنْ أَبِيهِ عَنِ الْمُفِيدِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ التَّمَّارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْعَنَزِيِّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الصَّبَّاحِ عَنْ أَبِي الْمُنْذِرِ عَنْ أَبِي صَالِحٍ عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص‏ الْمَسَاجِدُ سُوقٌ‏ مِنْ‏ أَسْوَاقِ‏ الْآخِرَةِ قِرَاهَا الْمَغْفِرَةُ وَ تُحْفَتُهَا الْجَنَّةُ

در حدیثى دیگراز رسول اکرم (ص) آمده: «إِذَا رَأَیْتُمُ الرَّجُلَ یَعیی وهدیه ویژهْتَادُ الْمَسَاجِدَ فَاشْهَدُوا لَهُ بِالْإِیمَانِ لِأَنَّ اللَّهَ یَقُولُ إِنَّما یَعْمُرُ مَساجِدَ اللَّهِ مَنْ آمَنَ بِاللَّه»؛ «هنگامى که دیدید مردى بر رفت و آمد به مسجد مداومت می کند وی را مؤمن بدانید. خداوند متعال می فرماید: تنها آنان که ایمان به خداوند دارند مساجد خدا را آباد می کنند».(2)(3)

اگر پذيرفتيم كه مسجد به عنوان رسانه اي- نه صددرصد بهتر از رسانه هاي ديگر- كه مساوي با رسانه هاي ديگر است و اگر پذيرفتيم كه مسجد بزرگترين، قديمي ترين و ماندگارترين رسانه اي است كه در جهت رشد و پرورش انسانها تلاش كرده و لحظه اي از تكاپو نايستاده است و نيز با همه تجددها و تمدن ها و سرعتها، هنوز رسانه اي بودنش ضعيف نشده و هرچه با او بي اعتنايي و حمله مي شود، حالت انفعالي نمي گيرد و نقش آن در اطلاع رساني له يا عليه حاكمان عادل و جائر غيرقابل اغماض است، جاي اين پرسش باقي مي ماند كه مسئولين نظامي اسلام، چند درصد از ميلياردها تومان هزينه اي كه در جمهوري اسلامي صرف رسانه ها شده است را به مسجد اختصاص داده اند؟!

(1)بحار الأنوار (ط - بيروت) ؛ ج‏81 ؛ ص4و) أمالي الطوسيّ ج 1 ص 139

(2)-( مستدرک الوسائل، ج 3، ص 362، باب 3، روایت 18.)

(3)- «التوبة/18»

با سلآم 

مبحث بسیار زیبایی برای این هفته انتخاب شده است . ممنون

به نظر من یکی از مهم ترین عوامل جذب جوانان ، میزان فعالیت امام جماعت یا مسئول فرهنگی مسجد است . 

امام جماعت است که می تواند با گرم گرفتن با جوانان و سلام و احوال پرسی دوستانه با آنان ، میل حضور در مسجد را در آنان ایجاد نماید .

همچنین مسئولین فرهنگی مسجد می توانند با برگزاری حلقه های صالحین _ البته به گونه ای که سرشار از برنامه های متنوع و جذب کننده باشد _ جوانان زیادی را به نماز جماعت و مسجد جذب نمایند .

مسلما باتوجه به جنگ نرم دشمن لزوم جضور جوانان در مسجد و آگاهی آنان از حربه های دشمن بسیار ضروری است . 

در مورد تاثیر امام جماعت به نظر من یکی از مواردی که هست اینه که امام جماعت نخواد نماز جعفر طیار بخونه

اخه همه ایمانشون قوی نیست

یکی مثل من خوب ایمان که قوی نبااشه یکم زیاد نماز طول بکشه حواسم به همه جا میره جز اونجایی که باید باشه

یا اصلا یه بهونه بشه واسه کسایی که میخوان از نماز جماعت فرار کنن و یا نخونن نماز یا فرادا بخونن

یه مورد دیگه اینکه تو جمع جونا که هست فقط دنبال نصیحت نباشه

نصیحت و امر به معروف و نهی از منکر رو انجام بده امام با داستان و خنده و به صورتی که به صورت مستقیم به کسی اشاره نشه

در سخنرانی هاشون از مطالب جالب و متنوع استفاده کنن و به مطالب تکراری سال قبل اکتفا نکنن

و ...

با سلام و تشکر از حضورتون؛

خیلی ممنون، به نکات خوبی اشاره کردید.

در این مقاله سوالی بدین صورت مطرح شده است: دانش آموزان عزیز به نظر شما چه عواملی باعث نمازگریزی (نماز نخواندن) شما می¬شود؟ و از دانش آموزان خواسته شده بود كه جواب سوال را به صورت گسترده پاسخ جواب دهند. بعد از بررسی برگه‌های جمع‌آوری شده، نتایج جالبی به دست آمد كه در اختیار مسولین اقامه نماز منطقه بویین میاندشت قرار داده شد تا تدابیری اندیشیده شود كه علت‌یابی كنند كه چرا نمازهای جماعت در مدارس چنان رونقی ندارد هم چنین راهكارهایی ارائه دهند تا در سالهای آتی گرایش دانش آموزان به معنویات (نماز) بیشتر شود. نماز میراث تمامی انبیاء است هر پیامبری كه مبعوث به رسالت شد. انسانها را به نماز دعوت كرد و به آن سفارش نمود. قرآن كریم در سوره مریم (آیه 31 ) از دعوت به نماز حضرت عیسی(ع) و درآیات بعد از دعوت، به نماز حضرت اسماعیل(ع) یاد كرده است. در سوره طه خداوند به پیامبر(ص) می‌فرماید 
خانواده و پیروان خود را به نماز امر كن و در این دعوت شكیبا باش. نماز كشتی نجات است كه همه افراد بخصوص كودكان و نوجوانان‌ها و جوان‌ها را از طوفان‌ها و خیزاب‌ها عبور می‌دهد و به ساحل آرامش و رستگاری می‌رساند. چند سالی است كه بحث نماز جماعت در مدارس به صورت جدی دنبال می‌شود و از مدیران مدارس خواسته شده است اقدامات لازم را جهت انجام این فریضه انجام دهند. همه تلاش‌ها چه از طریق وزارتخانه و چه از طریق ادارات و مدارس صورت گرفته ولی در عمل نتایج خوبی به دنبال نداشته است. چرا؟

چراهای زیادی مطرح می‌شود از جمله چرا دانش‌آموزان انگیزه لازم جهت شركت در نماز جماعت  را ندارند؟ چرا از نماز خواندن طفره می‌روند؟ اشكال كار از كجاست؟ از چه ناحیه‌ای است آیا برنامه مدارس دارای اشكال است‌؟ آیا خانواده مقصر است؟ ایراد و اشكال كجاست كه نوجوانان به نماز اهمیت نمی دهند؟
نگارندگان این مقاله چون از نزدیك فعالیت مدرسه را از لحاظ آماده كردن شرایط فیزیكی برای برگزاری نماز جماعت مشاهده كرده‌اند مدرسه را در این قسمت مقصر نمی‌دانند چون تمام امكانات مثل مكان نماز، وضوخانه... در حد مطلوب بوده است عقیده دارند كه اشكال را باید در جای دیگری جستجو كرد.
با بررسی پرسشنامه و مصاحبه با دانش آموزان مشخص شده بسیاری از دانش آموزان كه در مدرسه دل به نماز نمی دهند در خانه نماز می‌خوانند و این جای بسی امید و شكرگذاری دارد از بابت اینكه فرزندانمان نماز می‌خوانند.
عده‌ای برخورد انضباطی (نمره) را عامل نماز نخواندن در مدرسه می‌دانند. بدانگونه كه اجبارا باید در نماز حاضر شویم و اگر حاضر نشویم نمره انضباط كسر می‌شود.
برپایی نماز در مدارس وظیفه‌ای خطیر و بسیار حساس است، زیرا مدارس جدای از ویژگیهای منحصر به فرد، محل تشویق، اضطراب، رقابت‌های نگران كننده توأم با شكست و پدیده‌های ناخوشایند دیگری است كه هر كدام از آن‌ها به تنهایی قادر به تبدیل محرك‌های خنثی به محرك‌های شرطی نیرومند فراخوان اضطراب و حالات ناخوشایند روانی می‌باشند. بنابراین ایجاد اصلاحات بنیادی به منظور تغییر در نگرش دانش‌آموزان نسبت به مناسك جاری به ویژه نماز جماعت می‌تواند زمینه ساز تحولات اساسی در شخصیت دانش‌آموزان شود و نه تنها نگرش آنها را نسبت به صورت ظاهری عبادات بهبود بخشد، بلكه در جهت گیری اصولی به سوی ارزشهای انسانی آنها را هدایت نماید. بسیاری از مشكلات فردی و اجتماعی كاهش یافته و تهاجم فرهنگی بیگانه به نسل نو چندان كاری از پیش نخواهد برد و در زمینه فكری و اخلاقی از انحراف مصون خواهند ماند. این پژوهش بر آن است تا با فرا راه قرار دادن احادیث، سیره معصومین(ع) شیوه‌های تشویق و ترغیب نوجوانان و كودكان و جوانان به نماز جماعت را بیابد»
توصیه می‌شود كه عوامل اجرایی مدارس (امور پرورشی  و مدیران) روش خود را تغییر دهند و برگزاری نماز جماعت را اجباری نكنند بلكه به صورت اختیاری به عهده دانش آموزان بگذارند به عنوان مثال گفته شود دانش آموزان عزیز نماز جماعت در نمازخانه برگزار می‌شود هر كدام می‌توانید در این فریضه شركت كنید. باید جملات امری ما تبدیل به جملات تشویقی و روشهای ما تبدیل به روشهای مشفقانه گردد به عنوان مثال، اگر  گفته شود زود بروید وضو بگیرید و نماز جماعت بخوانید، اگر در نماز جماعت حاضر نشوید نمره انضباط كسر می‌گردد، نماینده كلاس اسامی دانش آموزان غایب را به دفتر ارجاع دهد روش ما آمرانه است و نتیجه نخواهد داد. نگرش ما نسبت به دین و معنویات باید عوض شود اگر در امر مقدسات با روحیه عالی و صبورانه برخورد شود چنین معضلاتی را در جامعه نخواهیم داشت.
مدیریت در عرصه مساجد
اعظم تركی

مساجد یكی از امتیازات اسلام و تعلق به مردم و جایگاه عبادت و ارتباط انسان با پروردگار است و بنا بر تعریف نبی مكرم اسلام خاتم النبیین حضرت (محمد صلی الله علیه و آله) مسجد جایی است كه شرافت حضور انبیاء را داشته باشد و اطلاق خانه خدا بر آن صدق كند. در مكتب انسان‌ساز اسلام نماز نیز از جایگاه ویژه¬ای برخوردار بوده و هیچ عملی از اعمال دینی و افعال عبادی با آن قابل مقایسه نیست. در روایتی از امام صادق(علیه السلام) چنین آمده است: هرگاه كسی به نماز ایستد رحمت الهی از آسمان به او نازل می¬شود و فرشتگاه اطراف او احاطه می¬كنند و فرشته¬ای می¬گوید اگر این نمازگزار ارزش نماز را می¬دانست هیچ گاه از نماز منصرف نمی¬شد به طور قطع نماز بر هر شخص تأثیرگذار است به خصوص در سنین جوانی و اگر آن را هم به جماعت برگزار كنند فضیلت آن چندین برابر می‌شود. در این خصوص پیامبر گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله) در تكریم و احترام به جوانان فرمودند: «فضیلت و برتری جوان عابد كه از آغاز جوانی خدا را عبادت كند بر پیری كه وقت پیری مشغول عبادت گردد چون فضیلت پیغمبران است برسایر مردم در جایی دیگر با اشاره به ارزش جوانی می¬فرماید: «جوانی تان را قبل از فرارسیدن پیری غنیمت و قدر بدانید.»
با نگاهی گذرا به تاریخ مساجد در می¬یابیم كه مساجد علاوه بر نقش محوری خود كه عبادت باشد، كاركردهای گوناگون دیگری هم دارد. بدیهی است كه تبیین جایگاه مساجد موجب افزایش كارآیی آن خواهد شد.
مدیریت مسجد نیز از نوع مدیریت معنوی می¬باشد، نقش مدیریتی مساجد با قلمروهای پیچیده فعلایت ایشان سر و كار دارد كه اداره امور آن بسیار دشوار و مستلزم دانش و بینش عمیق در ابعاد مختلف می¬باشد. به همین دلیل می¬توان گفت كه علاوه بر نقش عبادی مسجد كه البته محوری ترین كاركرد مسجد به شمار می¬آد نقش مدیریتی مساجد باید به قلمروهای مختلف مدیریتی كه در چارچوب عملكردها و فعالیتهای مسجد قرار می‌گیرد، آگاهی و اشراف داشته باشد. با عنایت به مطالبات بالا لازم است مدیران مساجد اصول اخلاقی و مدیریتی را در سیره نبوی مطالعه و به عنوان الگو از پیامبر گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله) در مباحث تربیتی و تبلیغی خود بگنجانند. پیامبر گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله) با نرمش و مهربانی و اخلاق لین با جامعه برخورد می-كرد و حتی در اجرای حدود الهی كه لازمه آن قاطعیت، صلابت و سختگیری است، با روش رأفت، دلسوزی ملایمت و... اجرای حدود الهی و تحقق شریعت می¬نمود؛ یعنی در اوج نرمش و ملایمت فردی، در مسائل اصولی و كلی(اسلام) صد درصد صلابت داشت. به بیان دیگر مدارا و مدیریت، حلم و حكمت، مهر و قهر را به هم آمیخته بود. آن بزرگوار در همه ابعاد وجودی و تكاملی،‌ اسوه جهانی و جاودانه است،‌ كه یكی از آنها ابعاد مدیریت و تنظیم امور است و تدبیر جامعه انسانی. ناگفته نماند كه بحث مدیریت در قرآن و سنت ریشه طولانی دارد و بجاست كه مدیران مساجد و به خصوص ائمه محترم جماعات آن را بهترین نحو در مدیریت مسجد عرصه نمایند.
امام مسجد باید به عنوان الگوی كامل و جامع در مسجد محسوب شود تا در تمام امور مربوط به مسائل دینی رفتار الگومدارانه داشته باشند. از آنجا كه در ابتدا مسجد و امام جماعت رنگ و بوی سنتی داشته‌اند لذا شاید این امر موجب می¬شود كه مردم و به ویژه جوانان كمتر در مساجد حضور داشته باشند. حال با این پیش زمینه امام مسجد می-تواند با اطلاع رسانی اصولی و بنیانی در رشد مسجد و اهداف متعالی دینی تأثیر گذار باشد. بدون شك مسجد می¬تواند همان مسجد مورد نظر اسلام و پیامبر (صلی الله علیه و آله)باشد كه یك امام با توان مدیریتی بالا، عادل و جامع آن را رهبری كند. در واقع محتوای مسجد در امام جماعت خلاصه می‌شود كه این رهبر با تمام مسائل روز جامعه پیش رفته و در زمینه كاری خود از آگاهی كامل برخوردار باشد.
امروز نمی¬توان نگرانی عمیق خود را از شكاف وحشتناكی كه بین نسل جوان و برخی سنتها و آموزه‌های دینی پدیدار گشته است را پنهان كرد. یكی از عللی كه جوانان از دین و مسجد گریزان هستند، پاسخگو نبودن شیوه تعلیم آموزه های دین و عدم آشنایی مبلغان دینی به نیازهای بشر امروز و احساس كمبودی كه انسان قرن بیست و یك از این جهت می¬نماید باشد.
همچنین یكی از موانع ارتباط جذب جوانان به مسجد را می‌توان عدم آشنایی با فلسفه نماز و اسرار نماز جماعت دانست. برای ارضای تمای ایمانی جوانان و استفاده از احساسات مذهبی آنان بیش از همه دو نكته باید مدنظر داشت:
یكی آنكه احساس مذهبی آنان به راه درست هدایت شود و دوم آنكه با وسایل علمی و عملی موجبات پرورش آن فراهم آید. با عنایت به آنچه گفته شد می¬توان به این نتیجه رسید كه برنامه ریزی، همراه با یك مدیریت قوی و منسجم، اسلامی اساسی ترین وظیفه در میان وظایف مدیران مساجد است. در مجموع اگر می‌خواهیم جوانان و بزرگسالانی علاقمند به حضور در مساجد داشته باشیم، باید روی نوجوانان سرمایه گذاری كنیم تا به فردایی روشن و پرثمر دست یابیم.
 
نقش نهادهای فرهنگی و اجتماعی در
جذب جوانان به مسجد
افسانه ضامنی

شمار‌ی از كارشناسان امور فرهنگی معتقدند كه جوانان در روی آوردن به فریضه نماز به عملكرد و رفتار الگوها توجه خاص دارند. آنها می¬گویند جوانان ذهن پرسش¬گری دارند و برای سوالات گوناگون خود در زمینه‌های مختلفی از جمله مسائل مذهبی به دنبال پاسخ قابل قبول هستند. به گفته بسیاری از صاحب نظران و كارشناسان امور دینی و اجماعی كشورمان امروزه مساجد بیشتر به صورت محلی برای عبادت تبدیل شده‌اند و برنامه‌های فرهنگی و هنری آن در حاشیه نا متناسب با نیازهای نسل جوان است. در این میان علل مختلفی از جمله عوامل خانوادگی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی در گرایش جوانان به نماز نقش دارند. بمباران اطلاعاتی و مسخ فردی و فرهنگی به سوی بیگانگان به یقین در بیتوجهی نسل جوان كشورمان به فریضه نماز بی تاثیر نیست دست آورد آن بی‌هویتی و دین ستیزی است. در این دنیا كه دین باوری و احیای انگیزه‌های دینی در سكوی نخست قرار گرفته است و جوانان گرایش بیشتری به رفتارهای دینی دارند زیرا تقاضای مذهب یكی از خواهش‌های فطری بشر است كه با بلوغ در جوان نیز بیدار میشود. و در این زمان كه آفات فرهنگی هر روز از سویی هجوم میاورند و باعث سستی و كاهلی جوانان نسبت به مسائل دینی میشوند. و با رشد علمی و فرهنگی جوامع غول فساد جوامع اسلامی را به پرتگاه نابودی كشانده تنها خانواده نمیتواند جوانان را از این خطر نجات دهند بلكه باید همه نهادهای داخلی فرهنگی و اجتماعی از مدرسه و رسانه‌های ملی خصوصا صدا و سیما گرفته تا همه مسئولین باید برای هر چه بهتر شدن این برنامه‌ها همكاری و همیاری كنند. در این مقاله ما سعی كردیم به نقش نهاد های فرهنگی و اجتماعی بپردازیم كه ابتدا به طور خلاصه به اهمیت نماز و مسجد در جامعه اسلامی سپس به نقش‌های دیگری كه مسجد میتواند داشته باشد چه سیاسی و اجتماعی و فرهنگی در جامعه و همچنین عواملی كه باعث جذب جوانان به مسجد میشوند مورد برسی قرار دهیم این مقاله به صورت كتابخانه‌ای و فیش‌برداری در سه فصل تنظیم گریدید. فصل اول اهمیت نماز و مسجد، فصل دوم نقش‌های سیاسی و اجتماعی مسجد در اسلام، فصل سوم جذب جوانان به مسجد مورد برسی و تحلیل قرار دادیم.

واژگان كلیدی در مقاله: نهادها - فرهنگ‌ها - اجتماع - مسجد - نماز - جوانان - نماز جماعت -جذب- مراكز- رسانه ها
 
راهبردها و راهكارهای جذب جوانان به مساجد

اكرم مهدی¬زاده

جوانان به عنوان آینده‌سازان جامعه اسلامی از بزرگ‌ترین سرمایه‌های این كشور به شمار می‌روند و تلاش در جهت توسعه آگاهی‌های دینی آنان از اهمیت به سزایی برخوردار است. اگر میزان معرفت جوانان به آموزه‌های دینی و زلال معارف دین از رشد و نمو مطلوبی بهره‌مند باشد، شخصیت دینی آنان به گونه‌ای شایسته شكل خواهد گرفت و هنگام ورود به جامعه اسلامی تاثیر به‌سزایی در آن جامعه پدید خواهند آورد، اما اگر خدای ناكرده از تربیت لازم برخوردار نباشند زمینه اصلاح جامعه فراهم نخواهد شد. یكی از مكان‌هایی كه می‌تواند شخصیت جوان را مطابق آموزه‌های دینی بارور سازد و روح خداجویی و عدالت‌خواهی را در اعماق وجود آنان ریشه‌دار سازد مسجد می‌باشد كه كانون انسان‌سازی است. پس لازم است راهكارهای جذب جوانان و هدایت آنان به مساجد شناسایی شود و مورد اهتمام قرار گیرد تا رفته رفته زمینه‌های حضور فعال‌تر جوانان در مساجد فراهم شود. این مقاله به مهم‌ترین این راهكار‌ها می‌پردازد كه عبارتند از:
الف) امام جماعت
امام جماعت در هر مسجد عاملی مهم در پیشرفت و ترقی مسجد به شمار می‌رود و چنانچه دارای شرایط لازم باشد، تأثیری به سزا در تحولات مثبت در جوانان و در نتیجه گرایش آنان به مساجد خواهد داشت؛ این صفات از این قرار است:
1- ثابت بودن 2- توانایی علمی 3- نظم 4-‌ بیان ساده و شیوا 5- ‌ابتكار و خلاقیت 6- دوستی با جوانان و نوجوانان 7-‌ احترام و تواضع 8- آراستگی ظاهری 9-‌ توانایی جسمی10- دارا بودن دانش لازم 11- ‌درك موقعیت سنی جوانان 12- تهیه‌ی امكانات مالی 13-  ملال‌آور نبودن سخنرانی‌های و‌اعظان مساجد14- طولانی نكردن اقامه نمازهای جماعت
ب) ‌مسجد
خود مسجد و ویژگی‌های آن نیز می‌تواند عامل جذابی به منظور گرایش جوانان و نوجوانان به مسجد باشد. این ویژگی‌ها و خصوصیات عبارت‌اند از:
1- توجه به آراستگی، نظافت و بهداشت مساجد 2-عوامل فیزیكی مثل وسایل صوتی، نوری، گرما‌زا و سرما‌زا 3- امكانات فرهنگی و ورزشی
ج) ‌هیات امنای مسجد
پیشبرد امور مسجد و آبادانی آن، ‌هم به لحاظ معنوی و هم به لحاظ مادی، اشتراك مساعی و همت والای اعضای هیات امنا را می‌طلبد. آنان می‌توانند با همفكری و همدلی، از عهده‌ی این وظیفه‌ی شرعی و داوطلبانه به خوبی بر‌آیند و ذخیره‌ای برای آخرت خود بردارند؛ خصوصیات ضروری كه می‌باید این افراد داشته باشند، به قرار زیر است:
1- همكاری جدی 2- تقسیم كار 3- علاقه به كار 4- تأمین بودجه 5- توجیه جوانان و نوجوانان 6- حضور جوانان در هیأت امنای مساجد 7- استفاده از تخصص‌های گوناگون
د) سایر عوامل
در این زمینه می‌توان به عوامل دیگری اشاره كرد كه انتخاب عنوان و دسته ‌بندی آن‌ها چندان ضروری به نظر نمی‌رسد، لیكن این موارد را می‌توان به شكل زیر بیان كرد:
1- ترجمه و توضیح دعاها و اذكار و تفسیر كوتاه آیات قرآن در مساجد 2- آشنا كردن جوانان به فلسفه‌ی اعمال عبادی 3- اخلاق و رفتار نمازگزاران 4- جذب از طریق دوستان 5- انعكاس فعالیت‌ها 6- رفع مشكلات 7- خادم 8- نیاز‌سنجی و شناخت روحیات جوانان 9- اهتمام در پاسخگویی به شبهات فكری و دینی جوانان 10- مشاركت دادن جوانان در فعالیت‌های جمعی و گروهی...
هم‌اكنون در بسیاری از مسائل، تخصصی كردن به عنوان یكی از عوامل ایجاد جاذبه در دستور كار قرار گرفته است. با این وجود هنوز در زمینه امور دینی ما به این مهم كمتر توجه كرده ایم. در این باره شاید كشورهای دیگر از ما پیش تر بوده و با این اقدام توانسته‌اند نظر قشر جوان را به خود معطوف كنند. اختصاص یك مسجد به جوانان موضوع جدیدی است. جوانان در حال حاضر بیش از همه نیازمند حمایت و راهنمایی نسبت به افكار افراط‌گرایانه و اشتباه هستند، به همین علت تخصیص این گونه اماكن به آنها ضروری است.
به اعتقاد بسیاری از كارشناسان كم رنگ شدن نقش مساجد از آنجا ناشی می‌شود كه بیشتر متولیان مساجد با نیازهای روز جوانان آشنایی ندارند و باید شرایطی فراهم شود تا برنامه ریزان فرهنگی مخصوصاً در حوزه فرهنگ دینی به تناسب شرایط محلی هر استان روحیات جوانان را مورد مطالعه قرار داده و با اعزام كارشناسان، نیازهای آنان را در حوزه فرهنگ دینی مورد عنایت جدی قرار دهند تا به بركت حضور جوانان در مساجد، سرزندگی و نشاط در این مكان مقدس موج بزند.
 
نمازجماعت و بازسازی معنوی دانشجویان

ایران سلیمانی - بتول عزیزی

نماز یك هنرنمایی الهی است و خداوند تمام ارزش‌ها را به نحوی در آن قرارداده است. چه كمالی است كه برای انسان ارزش باشد امّا در نماز یافت نشود؟ باید به ارزش‌ها و كمالاتی كه در نماز نهفته شده توجه كرد تا جامعیت نماز بهتر روشن شود؛ از عصاره‌ی این ارزش‌ها می‌توان به محور وحدت و معیار الفت، تبلور انضباط و وقت شناسی، اهرم قدرت و عزت و عظمت اسلام و مسلمین، تقویت كننده روح اخوت و برابری، الهام دهنده علم و تقوی و عدالت و عبودیت و خضوع‌، بازدارنده از نفاق و كینه و ببیی و غرور و بدخواهی و اختلاف طبقاتی و... اشاره كرد كه در نماز جماعت متبلور می‌گردد.
خداوند سبحان التزام به این امر مهم را در همه حال و در همه‌ی رخدادهای زندگى مورد تأكید قرار داده است. اسلام وظیفه‌ی هر مسلمان را تنها در این خلاصه نكرده كه به صورت انفرادى در هر جایى و به دور از نماز اجتماع مسلمین یا محیطى كه در آن زندگى مى‌كند به انجام نماز بپردازد، بلكه به طور جدى به انجام وظیفه الهى نماز به صورت جماعت، به ویژه در مساجد با دیگر برادران و خواهران دینى فراخوانده استو برگزارى نمازهاى پنجگانه را به صورت جماعت در مساجد به این دلیل لازم دانسته كه مساجد علاوه بر این كه پایگاه تجمع مسلمین مى‌باشد محلى است كه مى توان دیگر مشكلات جامعه اسلامى از قبیل مسایل اجتماعى، اقتصادى، اخلاقى و غیره را مطرح كرد و در مورد آنها سخن گفت و براى حل آنها اقدامات لازم را بعمل آورد. به همین علت است كه بر مسلمین لازم شده است كه به طور وسیع‌ترى در نماز جماعت شركت كنند. این اجتماع بزرگ روزانه در بردارنده نكات آموزشى فراوان بوده، در حقیقت تجدید پیمان و احیاى حس برادرى و برابرى و استحكام بخشیدن وحدت میان مسلمین و اظهار قدرت و قوت مى‌باشد تا به دشمنان اسلام نشان دهند كه چگونه در صفوف مرصوص و دوشادوش یكدیگر آماده دفاع از كیان و شأن و شوكت اسلام و آیین اسلام هستند. چرا كه آیین اسلام، از ابعاد اجتماعى مهمى برخوردار است و با عنایت‏ به ‏بركات آثار وحدت و تجمع و یكپارچگى، در بسیارى از برنامه‏هایش ‏بر این بعد، تكیه و تأكید كرده است.
علاوه بر این یكی از راه‌ها و روش‌های بسیار مؤثر برای گسترش و تعمیق فرهنگ نماز در جامعه و بین جوانان و دانشجویان، اقامه‌ی نماز به صورت جماعت است. چون نماز جماعت برنامه‌ی بندگی و میدان دلدادگی دلهای حق جو و به مثابه اقیانوسی از انسان‌های خداجو ست كه همچون قطره‌هایی پاك به هم می‌پیوندند. تا جایی كه قرآن كریم نیز دستور داده است تا مسلمانان نماز را به بهترین و زیباترین شكلش، كه جماعت است بخوانند. حتی در قبل از اسلام، در ادیان گذشته نیز، نماز جماعت مورد تأكید خداوند بوده است.
احادیث و روایات اسلامی در پاداش و ارزش نماز جماعت فراوان است. در حدیث معروفی كه پیامبر اكرم (ص) از جبرئیل نقل كرده اند، می‌فرمایند: «خداوند متعال وعده داده است كه اگر عدد حاضران در نماز جماعت بیش از ده نفر باشد، اگر تمام دریاها مركب و درخت‌ها قلم و جن و انس و ملائكه نویسنده شوند، نتوانند ثواب یك ركعت آن را بنویسند.»  براساس احادیث گهربار معصومین(ع) نیز رفتن به مسجد برای شركت در نماز جماعت و درك آن از ابتدای تكبیرة الاحرام، اجر و پاداش بسیار زیادی دارد و نماز جماعت كوتاه و مختصر بر نماز طولانی برتری دارد.
لذا هنگامی كه انسان از دستورات الهی مطلع باشد و بداند كه فرامین حضرت حق چیست و یا به عبارتی ملاك‌های سعادتمندی و رستگاری و شایستگی یافتن در محضر حق تعالی كدام است و در صدد تفهیم دستورات خداوند باشد، مطمئناً پای‌بند آن دستورات نیز می‌شود. چنان چه اگر آیات نوربخش الهی برای جوانان و دانشجویان به زبان ساده و رسا تفسیر شود، قطعاً موجبات علاقمندی به آن دستورات و فرامین در ضمیر وجودی آنها فراهم می‌گردد. زیرا دستورات حضرت حق بر اساس فطرت خداجویی در نهاد انسانها قرار داده شده است و فقط باید آن را شكوفا كرد. در این صورت است كه موفقیت ما نسبت به جذب دانشجویان به نماز بیشتر می‌شود و این یكی از راهكارهای اساسی است. همان طور كه خداوند در قرآن كریم می‌فرماید: «وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ و الإِنسَ الّا لِیَعْبُدُونِ؛ من جنّ و انس را نیافریدم جز برای اینكه عبادتم كنند.»
از عوامل دیگر جذب دانشجویان و جوانان به مسجد و نماز جماعت، بیان ارزش عبادات آنان در دوره‌ی جوانی؛ تقویت ایمانی دانشجویان؛ آگاهی دادن (لازم و كافی) دانشجویان نسبت به فلسفه‌ی نماز جماعت؛ استقرار یك آمر در محیط دانشگاهی و چندین الگو از اساتید مجرب و معتمد و مناسب در محیط تحصیل؛ شناسایی افراد كه از نماز سوء استفاده می‌كنند،  و جایگزین نمودن افراد مخلص؛ ایجاد تحصیلات ویژه‌ی خواهران و برادران اعم از محل نماز و محل وضو و...؛ تنظیم ساعات كلاس درسی با زمان اذان اختصاصاً با پخش اذان و دعوت به نماز جماعت؛ ابلاغ به مسئولین ذیربط دانشگاه مبنی بر عدم استفاده از نمازخانه به عنوان استراحتگاه و سالن غذا خوری و اتاق خواب دانشجویان غیر بومی و...؛ قدردانی از دانشجویان مخلص نمازخوان كه در نماز جماعت دانشگاه شركت می‌كنند؛ و...  می‌باشد كه اگر همه‌ی این عوامل به طور دقیق رعایت شود دانشجویان به سوی مساجد و برپایی نماز شكوهمند جماعت كشیده می‌شوند. 
لذا برای رسیدن به روح و پیام معنوی نماز جماعت و درك فضیلت آن، تأكید بر ضرورت ایجاد نظامی متشكل از خانه، مدرسه، دانشگاه و رسانه، به صورت مجموعه‌ای هماهنگ و حركت كننده در یك جهت واحد، امری منطقی و اجتناب‌ناپذیر می‌نماید، باید این مجموعه‌ی به هم پیوسته، برای انتقال فرهنگ نماز جماعت و سوق دادن چوانان و دانشجویان به سوی مساجد، هماهنگ و از همه بالاتر همدل باشند، اگر شیوه‌های تربیتی مربوط به نماز جماعت و برنامه‌های زمینه‌ساز و جانبی اوقات فراغت در خانه و مدرسه و دانشگاه و رادیو و تلویزیون متناقض باشند نوجوانان و جوانان به شكل صحیح به نماز و مسجد گرایش پیدا كرده و روح حقیقی نماز جماعت در وجود آنان تحقق نخواهد یافت.
به امید اینكه همه جوانان و دانشجویان خداجو و با ایمان میهن اسلامیمان را در صفوف مقدم نمازهای جماعت و جمعه ببینیم.