هفته دوازدهم:----o-( ذوالکفــــــل " وفای به عهد ")-o---

یکی از مهم‏ترین اصول اخلاقی در اسلام وفای به عهد می‏باشد انسان تا عهد نکرده آزاد است ولی پس از قول دادن و وعده سپردن در قید آن است تا به وعده‏اش عمل نماید. امام حسن علیه‏السلام در همین زمینه فرمود:
قال علیه‏السلام: الوعد مرض فی الجود و الأنجاز دواءه. [1] .
امام حسن علیه‏السلام فرمود: (وعده، بیماری بخشندگی است، اما وفای بدان داروی آن است.)

پی نوشت ها:
[1] 1- بحارالأنوار، ج 75، ص 113، ذیل ح 7.
2- مسند امام مجتبی علیه‏السلام، ص 724، ح 69، و ص 731، ح 104 (به نقل از نهایة الأرب، ج 3، ص 254).
3- نزهة الناظر، ص 71، ح 6 (به نقل از العدد القویة).

به فرمايش بزرگان دين ما وفاي به عهد و پيماني كه بسته‌ايم، از نشانه‌هاي ايمان است و اين موضوع در قرآن كريم هم به صراحت مورد تاكيد قرار گرفته است. از اين رو ما به عنوان مسلمان بايد خود را مقيد به وفاي به عهد و پيمان بدانيم. آنچه موجب مي‌شود فرد مومن پيش ساير مومنين اعتبار داشته باشد، توجه به وفاي به عهد و پيمان است كه خود موجب استحكام روابط اجتماعي و اعتقادات شده و در نهايت سبب مي‌شود روابط اجتماعي روابط پايدار و مبتني بر اعتماد و اخلاق باشد.

رییس شهربانى دولت مأمون می‌گوید: روزى وارد بر مأمون شدم، مردى را نزد او بسته به زنجیرهاى گران دیدم، مأمون به من گفت این مرد را ببر و از او کاملا مواظبت کن. مبادا از دستت بگریزد. آن‌چه در توان دارى در حفظ او به کار بند. با این‌که به چند نفر سفارش کردم او را ببرند، اما در دل با خود گفتم با این همه سفارش مأمون، جز این‌که او را در اتاق خود زندانى کنم، چاره دیگری ندارم. به همین خاطر دستور دادم او را در اتاق خودم زندانى کنند.

هنگامى که به خانه بازگشتم، از وضع او و علت گرفتاری‌اش جویا شدم، گفتم: از کدام شهرى؟ گفت: از دمشق. گفتم: فلان کس را می‌شناسى؟ پرسید شما از کجا او را می‌شناسید؟ گفتم: من با او داستانى دارم، گفت: من حکایت خود را نمی‌گویم، مگر این‌که تو داستانت را با آن مرد بگویى.

وفای به عهد در قرآن

• وفای به عهد علامت ایمان: قرآن مجید یكی از ویژگی ها و خصوصیات افراد باایمان را وفای به عهد می داند و می فرماید: «وَالَّذِينَ هُمْ لِأَمَانَاتِهِمْ وَعَهْدِهِمْ رَاعُونَ»؛ مؤمنان آنها هستند كه امانت ها و عهد خود را مراعات می كنند.

• نشانه نیكوكاران: در جای دیگر، قرآن مجید وفای به عهد را نشانه افراد نیكوكار دانسته و می فرماید: «...الْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذا عاهَدُوا...»؛ ...نیكوكاران كسانی هستند كه به عهد خود (هنگامی كه عهد بستند) وفا می كنند...

• اسماعیل صادق الوعد: در اهمیت وفای به عهد همین بس كه خدای متعال آنگاه كه می خواهد از حضرت اسماعیل علیه السلام به عظمت نام ببرد وفای به عهد را به عنوان یكی از اوصاف برجسته او یادآور می شود و می فرماید: «وَاذْكُرْ فِي الْكِتَابِ إِسْمَاعِيلَ إِنَّهُ كَانَ صَادِقَ الْوَعْدِ وَكَانَ رَسُولًا نَّبِيًّا»؛ در كتاب آسمانی خود از اسماعیل یاد كن كه او در وعدههایش صادق و رسول و پیامبر بزرگی بود.

جالب آن كه در این آیه وفای به عهد را پیش از مقام [[نبوت و رسالت می آورد، گویی كه صدق وعد پایه نبوت است. به هر حال، قرآن مجید درباره وفای به عهد زیاد سفارش كرده و می فرماید:«...أَوْفُوا بِالْعَهْدِ إِنَّ الْعَهْدَ كانَ مَسْؤُلاً»؛ ...به عهد (خود) وفا كنید كه از عهد سؤال می شود.

اهمیت وفای به عهد در روایات

در روایات نیز به وفای به عهد و پیمان توصیه زیادی شده است كه توجه شما را به پاره ای از آن روایات جلب می كنیم.

• وفای به عهد از ویژگی های مؤمنان: رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله فرمود: من كان یؤمن بالله والیوم الاخر فلیف اذا وعد. آن كس كه به خدا و روز جزا ایمان دارد باید به وعده خود وفا كند.

حضرت علی علیه السلام فرمود: ان الوفاء بالعهد من علامات اهل الدین. وفای به عهد از نشانه های مردم متدین است.

در حدیث دیگری رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: لادین لمن لاعهد له. كسی كه پای بند به پیمان خود نباشد دین ندارد.

• خلف وعده، علامت نفاق: در حدیثی از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل شده است كه فرمود: آیه المنافق ثلاثٌ إذا حدیث كذب و إذا وعد أخلف و إذا ائتمن خان. نشانه منافق سه چیز است: دروغگویی، پیمان شكنی و خیانت در امانت.

وفای به عهد همانند نذر است: هشام بن سالم می گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: عده المؤمن اخاه نذرٌ لاكفاره له فمن أخلف فبخلف الله بدأ ولمقته تعرض و ذلك قوله: «یا ایها الذین امنوا لم تقولون ما لاتفعلون كبر مقتاً عندالله ان تقولوا ما لاتفعلون؟»

وعده ای كه مؤمن به برادر دینی خود می دهد نوعی نذر است كه وفاكردن به آن لازم است جز این كه كفاره ندارد و هر كس از وعده ای كه داده است تخلف كند با خدا مخالفت كرده و خود را در معرض خشم پروردگار قرار داده و این همان است كه قرآن می فرماید: «ای كسانی كه ایمان آورده اید! چرا سخنی می گویید كه عمل نمی كنید؟».

خلف وعده، موجب خشم خدا است: امیرمؤمنان علیه السلام در فرمان خود به مالك اشتر فرمود: إیاك... ان تعدهم فتتبع موعدك بخلفك... و الخلف یوجب المقت عندالله و الناس قال الله تعالی «كبر مقتاً عندالله ان تقولوا ما لا تفعلون»... بپرهیز از این كه به مردم وعده بدهی و تخلّف كنی... زیرا (تخلف از وعده) موجب خشم خدا و مردم خواهد شد، چنان كه قرآن می فرماید: «نزد خدا بسیار خشم آور است كه بگویید چیزی را كه به آن عمل نمی كنید...».

• وفای به عهد از حقوق ایمانی است: امام صادق علیه السلام فرمود: المؤمن اخوا المؤمن عینه و دلیله لایخونه و لایظلمه و لایغشه ولایعده عده فیخلفه. مؤمن برادر مؤمن و مانند چشم و راهنمای اوست، به او خیانت نمی كند و ستم روا نمی دارد و او را فریب نمی دهد و به او وعده ای نمی دهد كه تخلّف كند.

تذكّر لازم

همان گونه كه از آیات و روایات استفاده می شود مسئله وفای به عهد از مسائل مهم و اساسی به شمار می رود كه در دین مقدس اسلام مورد كمال عنایت قرار گرفته است، زیرا اگر بنا باشد به این مسئله اساسی توجه نشود زندگی مردم متلاشی خواهد شد و در اثر بی نظمی و هرج و مرج مردم از یكدیگر سلب اعتماد خواهند كرد و در نتیجه زیربنای روابط اجتماعی سست می شود. از این رو اسلام آنقدر به وفای به عهد اهمیت می دهد كه حتی در مورد دشمن و كسی كه از نظر عقیده و مسلك و هدف با انسان توافق ندارد وفای به عهد و پیمان را لازم می شمرد.

امام صادق علیه السلام فرمود: ثلاثٌ لم یجعل الله عزوجل لاحد فیهن رخصه: أداء الامانه الی البر والفاجر والوفاء بالعهد للبر والفاجر و بر الوالدین برین كانا اوفاجرین.

سه چیز است كه خداوند به هیچ كس اجازه تخلّف از آن را نداده است: ادای امانت در مورد هر كس خواه نیكوكار باشد یا بدكار و وفای به عهد درباره هر كس خواه نیكوكار باشد یا بدكار و نیكی به پدر و مادر خواه نیكوكار باشند یا بدكار.

امیرمؤمنان علیه السلام به مالك اشتر فرمان داد كه اگر به دشمن خود هم وعده ای داده ای باید به پیمان خود وفا كنی، آنجا كه فرمود: و إن عقدت بینك و بین عدوك عقده او البسته منك ذمه فحط عهدك بالوفاء وارع ذمّتك بالامانه واجعل نفسك جنه دون ما اعطیت، فإنّه لیس من فرائض الله شیء الناس اشد علیه اجتماعا مع تفرق اهوائهم و تشتّت آرائهم من تعظیم الوفاء بالعهود و قد لزم ذلك المشركون فیما بینهم دون المسلمین لما استوبلوا من عواقب الغدر فلا تعذرنّ بذمّتك ولا تخیسن بعهدك و لاتختلن عدوك فإنه لایجتری علی الله إلا جاهل شقی، و قد جعل الله عهده و ذمّته أمناً أفضاه بین العباد برحمته و حریماً یسكنون إلی منعته...

اگر بین خود و دشمنت پیمانی بستی و یا تعهد كردی كه به او پناه دهی، جامه وفا را بر عهد خود بپوشان و تعهدات خود را محترم بشمار و جان خود را سپر تعهدات خویش قرار ده! زیرا هیچ یك از فرایض الهی مانند وفای به عهد و پیمان نیست كه مردم جهان با تمام اختلافاتی كه دارند نسبت به آن این چنین اتفاق نظر داشته باشند و حتی مشركان زمان جاهلیت آن را مراعات می كردند، چرا كه عواقب پیمان شكنی را آزموده بودند. بنابراین، هرگز پیمان شكنی مكن و در عهد خود خیانت روا مدار و دشمنت را فریب مده، زیرا غیر از شخص جاهل و شقی، كسی گستاخی بر خداوند را روا نمی دارد. خداوند عهد و پیمانی را كه بنام او منعقد می شود با رحمت خود مایه آسایش بندگان و حریم امنی برایشان قرار داده تا به آن پناه برند...

در آئین مقدس اسلام وفای به عهد یكی از وظایف مسلمین است، خواه موقع جنگ باشد یا در حال عادی، طرف پیمان مسلمان باشد یا غیرمسلمان كه برای نمونه به برخی از آیات و روایاتی كه در این باره رسیده است، می پردازیم.

قرآن مجید می فرماید: «إِلاَّ الَّذِينَ عَاهَدتُّم مِّنَ الْمُشْرِكِينَ ثُمَّ لَمْ يَنقُصُوكُمْ شَيْئًا وَلَمْ يُظَاهِرُواْ عَلَيْكُمْ أَحَدًا فَأَتِمُّواْ إِلَيْهِمْ عَهْدَهُمْ إِلَى مُدَّتِهِمْ إِنَّ اللّهَ يُحِبُّ الْمُتَّقِينَ»؛ مگر كسانی از مشركان كه با آنها عهد بسته اید و چیزی از آن فروگذار نكرده اند و با احدی بر ضدّ شما همدست نشده اند. پیمان آنها را تا پایان مدتش محترم بشمرید، زیرا خداوند پرهیزكاران را دوست می دارد.

رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله فرمود: المسلمون اخوه تتكافی دمائهم و یسعی بذمتهم ادناهم هم ید علی من سواهم؛ ارزش خون مسلمانان با یكدیگر برابر است و امانی كه كوچكترین فرد آنها می دهد برای همه شان محترم است و آنها در مقابل بیگانگان به هم پیوسته و دارای قدرت متشكل و فشرده اند.

امان دادن پیامبر و وفای به آن در جبهه جنگ

یكی از دشمنان رسول خدا صلی الله علیه و آله در جبهه جنگ از آن حضرت امان خواست و آن بزرگوار به او امان داد. توضیح این كه مسلمانان در جنگ خیبر برای تصرف آخرین دژی كه انبار كالا و اموال یهودیان بود و به همین جهت از آن محافظت بیشتری می شد و دشمن مقاومت می كرد، به زحمت افتادند تا این كه پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله دستور داد قلعه را محاصره كنند.

یكی از یهودیان خدمت پیامبر آمد و عرض كرد: اگر بدانم جان و مال و فرزندانم در امان هستند راه تسخیر این سنگر را به شما نشان می دهم. حضرت فرمود: تو در امان هستی. گفت: دستور دهید اینجا را حفر كنند تا به راهی كه آب آشامیدنی مردم از آن تأمین می شود، دست یابید؛ آنگاه آب را به روی مردم ببندید تا وادار به تسلیم شوند. پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله فرمود: تو در امان هستی اما من چنین كاری نمی كنم تا این كه خداوند ما را از راه دیگری بر دشمن پیروز كند.

به هر حال، پای بند بودن به تعهدات (با دوست و دشمن) از مهمترین پایه های نظام اجتماعی بشر است كه باید انسان به وعده خود وفا كند و وفای به عهد تا آن حد از نظر اسلام اهمیت دارد كه رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: أقربكم منی غدا فی الموقف أصدقكم للحدیث وآداكم للامانه و اوفاكم بالعهد. نزدیكترین افراد روز قیامت نسبت به من كسانی هستند كه در سخن راستگوتر، در ادای امانت كوشاتر و در عهد و پیمان از یكدیگر باوفاتر باشند.

از مسائل اخلاقی و بسیار مهمی ک میتونه انسانو ب درجه بالائی از کمالات روحی برسونه، وفای به عهد هست ک از صفات بارزِ ی مؤمنه و اهمیتش به قدریه ک ب دفعات خداوند در قرآن کریم مطرح کرده؛ ازجمله در آیه 54/ مریم، از صادق الوعد بودن به عنوان صفت بارز انبیا نام برده شده است: "وَ اذْکُرْ فِی الْکِتابِ إِسْماعیلَ إِنَّهُ کانَ صادِقَ الْوَعْدِ وَ کانَ رَسُولاً نَبِیًّا".

در روایتی از پیامبر(ص) نیز وارد شده ک فرمودند: "هرگاه سه خصلت در وجود کسی باشد، او منافق است. هرچندکه روزه بگیرد و نماز هم بخواند! و یکی از این سه خصلت که حضرت برای چنین شخصی بیان مي‌کند، عهدشکنی است." (الکافی، شیخ کلینی، ج ۲، ص ۲۹۰)

تیرِ خم رب، خطا ندارد

آن چوب خدا، صدا ندارد

در آتش هجر تو بسوزد

آن کس که به عهد، وفا ندارد

جریان زیر نمونه بارزی از اهمیت به تعهد و قول و قرار ب دیگران است ک امید است مورد قبول حضرت قرار گیرد:

روزی حضرت ولیعصر (عج) به حجره ی کفاشی سید عبدالکریم تشریف آوردند در حالی که او مشغول کفاشی بود.

پس از دقایقی حضرت فرمودند : « سید عبدالکریم ، کفش من نیاز به تعمیر دارد ، برایم پینه می زنی ؟ »

سید عرض کرد : آقاجان به صاحب این کفش که مشغول تعمیر آن هستم قول داده ام کفش را برایش حاضر کنم، البته اگر شما امر بفرمائید چون امر شما از هر امری واجب تر است، آن را کنار می گذارم و کفش شما را تعمیر می کنم. حضرت چیزی نگفتند و سید مشغول کارش شد.

پس از دقایقی مجدداً حضرت فرمودند : « سید عبدالکریم ! کفش من نیاز به تعمیر دارد، برایم پینه می زنی ؟ »

سید کفشی را که در دست داشت کنار گذاشت ، بلند شد و دستانش را دور کمر مبارک حضرت حلقه زد

و به مزاح گفت : قربانت گردم اگر یک بار دیگر بفرمائید « کفش مرا پینه می زنی ؟ » داد و فریاد می کنم آی مردم آن امام زمانی که دنبالش می گردید، پیش من است، بیائید زیارتش کنید !

حضرت لبخند زدند و فرمودند : « خواستیم امتحانت کنیم تا معلوم شود نسبت به قولی که داده ای چقدر مقید هستی!!!»

ان شاءاله ک از وفاکنندگان ب عهد باشیم...

شاید سخت باشه موندن سر عهد و وفای خودت با خدات یا امامت اما ممکن هست و شدنی هست اگه خودمون رو یکسره به خدا بسپاریم همه چیز آسون میشه 

یا رفیق من لا رفیق له

لزوم وفاى به عهد جزء سرشت و فطرت انسان ها است ، و به تعبير ديگر از فطريات انكارناپذير است .
فطريات امورى هستند كه هر انسانى آن را درك مى كند و مى پذيرد بى آنكه نياز به دليل و برهانى داشته باشد، خوبى عدالت ، زشتى ظلم و همچنين اهمّيّت وفاى به عهد و ناپسند بودن پيمان شكنى ، جزء واضح ترين فطريات هر انسان است كه هر كس با مراجعه به وجدان خويش آن را درك مى كند و بر آن صحة مى گذارد. به همين دليل در ميان اقوام و ملل اعم از آنها كه صاحب دين و آيينى هستند يا از دين و مذهب بيگانه اند، پايبندى به عهد و پيمانها لازم شمرده مى شود، حتّى پيمان شكنان سعى مى كنند بهانه و دستاويزى براى كار خود پيدا كنند تا به پيمان شكنى متهم نشوند، و اعتبار آنان از بين نرود، زيرا مى دانند اگر مردم آنها را به پيمان شكنى بشناسند هيچ كس براى قول ها و وعده ها و تعهدات آنها ارزشى قائل نخواهد شد، و پشتيبانى مردم را در همه چيز از دست مى دهد.
حتّى در ميان اقوام جاهلى پايبندى به عهد و پيمان از وظائف حتمى شمرده شده و سعى داشتند تا مى توانند عهد و پيمان خود را نشكنند، در آيات قرآن و روايات اسلامى نيز اين مساءله به صورت گسترده اى مطرح شده و با قوى ترين تعبيرات و بيان ها بر لزوم وفاى به عهد تاءكيد شده است . و از پيمان شكنان سخت نكوهش به عمل آمده است .
با اين اشاره به قرآن مجيد باز مى گرديم و بخشى از آيات قرآن را در اين زمينه يادآور مى شويم :
1- والموفون بعهدهم اذا عاهدوا. (بقره - 177)
2- و الّذينهم لاماناتهم و عهدهم راعون . (مؤ منون - 8) (معارج - 32)
3- و اءوفوا بالعهد انّ العهد كان مسؤ لا. (اسراء - 34)
4- بلى من اءوفى بعهده و اتّقى فانّ اللّه يحبّ المتّقين . (آل عمران - 76)
5- الّا الّذين عاهدتم من المشركين ثمّ لم ينقصوكم شيئا و لم يظاهروا عليكم اءحدا فاءتمّوا اليهم عهدهم الى مدّتهم انّ اللّه يحبّ المتّقين . (توبه - 4)
6- و اءوفوا بعهد اللّه اذا عاهدتم و لاتنقضوا الاءيمان بعد توكيدها و قد جعلتم اللّه عليكم كفيلا. (نحل - 91)
7- و ما وجدنا لاكثرهم من عهد و ان وجدنا اءكثرهم لفاسقين . (اعراف - 102)
8- اءوكلّما عاهدوا عهدا نبذه فريق منهم بل اءكثرهم لايؤ منون . (بقره - 100)