شكمپرستى طرف افراط قوه شهویه می باشد و آن عبارت است از: متابعت كردن آدمى قوه شهویه خود را در هر چیزى كه میل به آن مىكند و آدمى را به آن مىخواند، از: شهوت شكم و فرج و حرص مال و جاه و زینت و امثال اینها.
بسیارى از علماى اخلاق تخصیص دادهاند آن را به متابعت شهوت شكم و فرج و حرص بر اكل و جماع.
و تفسیر اول اگر چه به منشأیّت این صفت از براى جمیع رذایل، كه در طرف افراط قوه شهویه است انسب است و لیكن چون اكثر در مقام بیان آن اكتفا به معنى دوم كردهاند ما نیز به این طریق بیان مىكنیم و مىگوییم: كه شكى نیست كه این صفت، اعظم مهلكات بنى آدم است.
از این جهت سید كائنات پیامبر اسلام- صلّى اللّه علیه و آله - فرمود كه: «هر كه از شرّ شكم و زبان و فرج خود محفوظ ماند از همه بدیها محفوظ است». و فرمود كه: «واى بر امت من از حلقوم و فرجشان». و نیز فرمودند كه: «بیشتر چیزى كه امت من به واسطه آن داخل جهنم خواهند شد شكم و فرج است». و مخفى نماند كه همچنان كه آن سرور خبر داده، هلاكت اكثر مردمان به واسطه این دو چیز است:
اما اول: كه شكم پرستى و حرص بر اكل و شرب باشد از صفات بهایم و حیوانات است.
و از این جهت حضرت پیغمبر - صلّى اللّه علیه و آله - فرمودند كه: «فرزند آدم هیچ ظرفى را پر نكرد كه بدتر از شكمش باشد. و كافى است از براى آدمیزاد چند لقمه كه او را زنده بدارد. و اگر به این اكتفا نكند و بیشتر بخورد ثلث شكم را از براى غذا قرار دهد و ثلث از براى آب و ثلث از براى نفس كشیدن». و فرمود كه: «نمیرانید دلهاى خود را به بسیار خوردن، و آشامیدن، به درستى كه دل مانند زرع است كه چون بسیار آب داده شود مىمیرد».
و نیز فرمود كه: «بهترین شما در نزد خدا از حیثیّت منزلت و مرتبه كسانى هستند كه:
بیشتر گرسنگى مىكشند، و تفكر مىكنند در افعال خود و صنایع آفریدگار.
و دشمنترین شما در نزد خدا كسانى هستند كه: بسیار مىخوابند، و بسیار مىآشامند». و فرمود كه: «دشمنترین شما در نزد خدا كسانى هستند كه آن قدر مىخورند كه تخمه مىشوند و شكمهاى ایشان مملو مىگردد. و هیچ بندهاى از خوراكى كه خواهش دارد نمىگذرد مگر اینكه درجهاى در بهشت از براى او حاصل مىشود». و از آن حضرت مروى است كه: «بد دشمنى است از براى دین، دل جبان، و شكم پرخوار، و نعوظ بسیار». و نیز از آن جناب مروى است كه: «اسرار ملكوت سماوات داخل نمىشود در دل كسى كه شكم او پر باشد». و در تورات مكتوب است كه: «خدا دشمن دارد عالم فربه را»، زیرا كه فربهى دلالت بر غفلت و پرخوارى مىكند.
لقمان به پسر خود گفت: «اى فرزند چون معده پر شود قوه فكر مىخوابد. و حكمت و دانائى لال مىشود. و اعضا و جوارح از عبادت باز مىایستد». و امام جعفر صادق - علیه السّلام - فرمود كه: «هر گاه شكم سیر شد طغیان مىكند و اقرب وقت، از براى بنده به سوى خدا، وقتى است كه شكم او سبك باشد. و دشمنترین حالت از براى بنده در نزد خداوند، حالتى است كه شكم او ممتلى باشد». و از حضرت رسول - صلّى اللّه علیه و آله - مروى است كه: «فرزند آدم را چاره نیست از خوراكى كه او را به پاى دارد، پس هر وقت كه یكى از شما چیزى بخورد ثلث شكم خود را از براى غذا قرار دهد. و ثلث از براى آب. و ثلث از براى نفس. و خود را فربه مسازید مانند خوكهائى كه كفار از براى ذبح كردن فربه مىسازند». بدن را فربه مىسازى و روح را لاغر مىكنى.
و فرمود كه: «ضرر هیچ چیز از براى دل مؤمن، زیادتر از بسیار خوردن نیست. و پرخوردن باعث دو چیز مىشود: یكى قساوت قلب. و دیگرى هیجان شهوت. و گرسنگى نان خورش مؤمن، و غذاى روح، و طعام دل، و صحت بدن است». و شكى نیست در این كه: بیشتر امراض و بیماریها از شكم پرستى و پرخورى هم مىرسد.
صادق آل محمد - علیه السّلام- فرمود كه: «هر دردى و مرضى از تُخَمه حاصل مىشود مگر تب». و فرمود: «با وجود سیرى چیز خوردن، باعث پیسى مىگردد». ز كم خوردن كسى را تب نگیرد ز پرخوردن به روزى صد بمیرد آرى: شكم باعث همه ناخوشیها و آفات، و سرچشمه شهوات است، زیرا كه از بسیار خوردن، شهوت فرج به حركت مىآید و آدمى خواهش تعدّد زنان مىنماید و از تعدّد آنها كثرت عیال و اولاد حاصل مىشود. و آدمى مقیّد به زنجیر علایق مىگردد. و به حلال و حرام مىافتد. و به سبب آنها میل به مال و جاه مىكند، تا توسعه در خوراك و زوجات او حاصل شود. و عقب این، انواع حسد و حقد و عداوت و ریا و تفاخر و عجب و كبر پیدا مىشود. و تمامى اینها ثمره پیروى معده و اهمال امر آن است. بلى:
شكم بند دستست و زنجیر پاى شكم بنده كمتر پرستد خداى و اگر بندهاى نفس خود را به گرسنگى ذلیل سازد و راه شیطان را مسدود كند به دنیا فرو نمىرود و كار او به هلاكت نمىانجامد. و از این جهت اخبار بسیار در فضیلت گرسنگى وارد شده، و از سید المرسلین و ائمه دین تحریض و ترغیب به آن رسیده.
حضرت پیغمبر - صلّى اللّه علیه و آله - فرمود كه: «جهاد كنید با نفسهاى خود به گرسنگى و تشنگى، پس به درستى كه اجر و ثواب آن مثل اجر كسى است كه در راه خدا جهاد كند. و عملى در نزد خدا محبوبتر از گرسنگى و تشنگى نیست». و فرمود كه: «بهترین مردمان كسى است كه كم باشد خوراك و خنده او، و راضى باشد از لباس به آنچه عورت او را بپوشد». و فرمود كه: «كم چیز خوردن عبادت است».
و مىفرماید كه: «خدا مباهات و فخر مىكند ملائكه را به كسى كه خوراك او در دنیا كم باشد. و مىفرماید: نگاه كنید به بنده من كه او را در دنیا مبتلا كردم به غذا و آب، و آنها را به جهت من ترك كرد. شاهد باشید اى ملائكه من كه از هیچ خوردنى به جهت من نمىگذرد مگر اینكه درجاتى در بهشت به او عوض مىدهم». و فرمود كه: «نزدیكترین مردم به خدا در روز قیامت كسى است كه بسیار گرسنگى و تشنگى خورد. و اندوه او در دنیا بسیار باشد». عیسى بن مریم - على نبینا و آله و علیه السلام - فرمود كه: «گرسنگى دهید جگرهاى خود را، و برهنه و عریان دارید بدنهاى خود را، كه شاید بدین جهت دلهاى شما خدا را ببیند».
جان برادر تأمل كن در روش زندگی سید كائنات پیامبر مكرم اسلام- علیه و آله افضل الصلوات - .
بعضى از زوجات آن حضرت گفته اند كه: «حضرت رسول - صلى الله علیه و آله - هرگز سیر نشد، بسا بود كه از بس آن حضرت را گرسنه مىدیدم دل من بر او مىسوخت و گریه مىكردم و دست خود را بر شكم مباركش مىكشیدم و به آن حضرت عرض مىكردم كه: جانم فداى تو باد، هرگاه از دنیا این قدر اكتفا نمائى كه قوت تو باشد و تورا از گرسنگى باز دارد چه ضرر خواهد داشت؟ آن حضرت فرمود كه:
برادران من، پیغمبران أولوالعزم صبر نمودند بر حالتى كه اشد از این بود، پس بر این حال گذشتند و از دنیا رفتند و به پروردگار خود حاضر شدند پس خدا، اكرام نمود ایشان را، پس من خود را مىبینم كه شرم دارم اگر بر رفاه بگذرانم، كه مرتبه من از ایشان پستتر باشد. پس اینكه صبر كنم چند روز كمى، در نزد من محبوبتر است كه نصیب و بهره من فردا در آخرت كم بوده باشد. و هیچ چیز در نزد من بهتر و محبوبتر از این نیست كه به برادران و دوستان خود ملحق شوم و به ایشان برسم». مروى است كه: «روزى حضرت فاطمه - علیها السلام - گرده نانى از براى پدر بزرگوار خود آورد. حضرت فرمود: چه چیز است؟ عرض كرد قرص نانى است، كه خود آن را پختهام و بر من گوارا نبود كه بىشما تناول كنم. حضرت فرمود: به خدا قسم كه این اول غذائى است كه از سه روز تا به حال به دهان پدرت رسیده است».
